Zwiększenie konkurencyjności i poziomu rozpoznawalności polskiej nauki - to cele ustawy o Akademii Kopernikańskiej, którą w środę odrzucił Senat. Teraz ustawa trafi z powrotem do Sejmu. Senatorowie zwracali uwagę na to, że nowa instytucja dubluje kompetencje istniejących i będzie upolityczniona.
Za wnioskiem o odrzucenie ustawy głosowało 52 senatorów, 45 było przeciwko, nikt nie wstrzymał się od głosu.
Nowa instytucja - według założeń - ma wzmocnić polską kadrę akademicką, zwiększać jej konkurencyjność, a także zapraszać do współpracy naukowców z całego świata.
Akademia ma realizować program obejmujący m.in. finansowanie badań naukowych, w tym przyznawanie stypendiów kopernikańskich, grantów Mikołaja Kopernika czy powoływanie ambasadorów Akademii Kopernikańskiej.
Ma mieć sześć izb. Mają to być: Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Izba Nauk Medycznych, Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Izba Filozofii i Teologii, Izba Nauk Prawnych i Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej. Regulacja przewiduje również utworzenie powiązanej strukturalnie z Akademią uczelni publicznej – Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika.
W skład każdej z izb, poza Izbą Laureatów Nagrody Kopernikańskiej, będzie wchodzić od 10 do 20 członków Akademii (łącznie nie więcej niż 100 członków Akademii), powołanych przez prezydenta. Kandydatem na członka Akademii będzie mogła zostać osoba, która uzyskała pisemne rekomendacje co najmniej dwóch członków izby Akademii, w skład której ma być powołana. Cudzoziemcy nie będą mogli, co do zasady, stanowić więcej niż połowy aktualnego składu poszczególnych izb.
W uzasadnieniu ustawy zapisano, że pierwszych członków Akademii w liczbie nieprzekraczającej połowy pełnego składu każdej z Izb Akademii, prezydent powoła na wniosek ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki.
Biuro Legislacyjne Senatu zwróciło uwagę, że swoistym dla Akademii Kopernikańskiej rozwiązaniem będzie to, że "kreacja członkostwa w Zgromadzeniu Akademii będzie zdecydowanie wsobna i rządowopolityczna". "Ten sposób tworzenia kolegialnego ciała publicznoprawnego jest dość wyjątkowy. Dominacja czynników rządowych i politycznych wskazuje, że Akademia to raczej ciało ministerialne (rządowe). Zwykle jednak, ciałom takim nie nadaje się ustawowej i akademickiej oprawy" - dodano.
Planowane jest też utworzenie powiązanej strukturalnie z Akademią uczelni publicznej - Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika. Choć siedzibą Szkoły będzie Warszawa, instytucja zintegruje jednostki funkcjonujące w kraju: Kolegium Astronomii i Nauk Przyrodniczych w Toruniu, Kolegium Nauk Medycznych w Olsztynie, Kolegium Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w Warszawie, Kolegium Filozofii i Teologii w Krakowie, Kolegium Nauk Prawnych w Lublinie.
Zgodnie z ustawą, raz na pięć lat organizowany będzie Światowy Kongres Kopernikański. Jego organizatorem będzie Akademia. W związku z przypadającą w 2023 r. rocznicą 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika pierwszy kongres zostanie zorganizowany w tymże roku w Toruniu. Jego inauguracja nastąpi w dniu urodzin astronoma, tj. 19 lutego. Na Kongres zaproszeni zostaną badacze zajmujący się tematyką kopernikańską z całego świata.
Łączne wydatki dla budżetu państwa związane z obowiązywaniem ustawy w zakresie kosztów organizacji i funkcjonowania można szacunkowo określić na 25 mln zł rocznie – wskazano w uzasadnieniu ustawy.
W czasie środowej debaty w Sejmie senatorowie opozycji zwracali uwagę na to, że projektowana instytucja będzie dublowała zadania innych, już istniejących organizacji, w tym PAN. Wyrażali też obawy dotyczące trybu wyboru członków akademii - że wybierane mogą być osoby z klucza politycznego i bez odpowiednich kwalifikacji. Zwracano też uwagę na to, że polska nauka, w porównaniu do wielu europejskich krajów, jest niedofinansowana. Dlatego nie należy tworzyć kolejnych instytucji tylko zwiększyć finansowanie tych istniejących - na to wskazywał m.in. senator Bogdan Zdrojewski (KO).
Negatywnie na temat ustawy wypowiedziały się też liczne środowiska naukowe i akademickie, m.in. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Polska Akademia Nauk, które apelowały o wstrzymanie prac nad nią.
Ustawa o powołaniu Akademii Kopernikańskiej ma wejść w życie 1 września 2022 r.(PAP)
Autor: Szymon Zdziebłowski