W ostatniej dekadzie pojawiły się zachęty dla biznesu, ułatwienia dla podróżnych spoza Wspólnoty oraz wytyczne dla służb celnych wprowadzające uelastycznienie odpraw. Systemowe uproszczenia i ułatwienia miały na celu przede wszystkim stymulację wzrostu gospodarczego. Obecnie jednak sprzedaże dokonywane w ramach procedury TAX FREE coraz częściej stają się przedmiotem kontroli podatkowych, coraz więcej mówi się także o nadużywaniu systemu. Czy idea służb celnych uległa deformacji?
Zaniedbania funkcjonariuszy celnych – brak kontroli na granicach, poświadczanie nieprawdy
System TAX FREE stanowi szczególną procedurę umożliwiająca dokonywanie podróżnym spoza Unii zwrotu VAT uiszczonego przez nich w cenach nabywanych na terytorium kraju produktów, przy spełnieniu określonych przesłanek ustawowych. Analiza przepisów dotyczących TAX FREE prowadzi do wniosku, iż kluczowym momentem w całej procedurze sprzedaży, warunkującym możliwość jej zakończenia zwrotem VAT podróżnemu, jest wywóz towaru poza granicę Wspólnoty.
Okoliczność ta, jako mająca istotne znaczenie dla systemu, obwarowana została przez ustawodawcę dodatkowymi restrykcjami – aby móc dokonać zwrotu VAT podróżnemu, wywóz musi zostać dokonany w ścisłym przedziale czasowym (3 miesiące po miesiącu zakupu), towar musi zostać wywieziony „w nienaruszonym stanie” etc.
Nad „prawidłowością wywozu” towaru w systemie TAX FREE czuwać powinni funkcjonariusze celni potwierdzający wywóz towarów. Ich obowiązek w tym zakresie wynika z całokształtu regulacji dotyczącej procedury – tylko celnik bowiem jest w stanie zweryfikować m. in. czy wywożony towar pokrywa się z towarem wskazanym na dokumencie TAX FREE, czy opakowanie wywożonego towaru zostało naruszone lub też czy wywożony towar był widocznie użytkowany.
Na istotność roli funkcjonariuszy celnych w procedurze TAX FREE wskazuje też dorobek orzecznictwa. Zdaniem przedstawicieli judykatury zadaniem celnika jest nie tylko weryfikacja, czy towar wywożony zgadza się z treścią dokumentu TAX FREE, ale również czy ilość, rodzaj i przeznaczenie wywożonego towaru lub częstotliwość wywozu przez danego podróżnego pozwala na objęcie sprzedaży szczególną procedurą.
Czy celnicy wypełniają swoje obowiązki w zakresie TAX FREE? Wskazać w tym miejscu należy na list otwarty Związku Zawodowego Celnicy PL (znak ZZ Celnicy PL-94/14) z roku 2014. W liście tym podniesiono, iż w Urzędzie Celnym w Przemyślu prowadzono politykę nadzoru TAX FREE polegającą na „nie utrudnianiu wywozu i bezproblemowym podbijaniu TAX FREE”. Wspomniano również o odgórnie narzucanych wytycznych, zgodnie z którymi funkcjonariusz celny powinien sporządzić notatkę służbową w sytuacji, gdy rodzaj i ilość wywożonego towaru wskazuje na przeznaczenie handlowe, przy jednoczesnym potwierdzeniu wywozu dla celów zwrotu VAT.
Zaniedbania a odpowiedzialność – studium przypadku
W praktyce, odpowiedzialność za zaniedbania wywozowe na granicy spada często na podatników. Świadczy o tym przykład jednego z małopolskich sprzedawców TAX FREE. Realizując sprzedaż w ramach procedury, podmiot ten działał w zaufaniu do ustaleń funkcjonariuszy celnych, zwracając podróżnym VAT na podstawie dokumentów TAX FREE zatwierdzonych przez celników oraz odmawiając zwrotu tam, gdzie adnotacje funkcjonariuszy wskazywały na nadużycie procedury. Po przeprowadzonym postępowaniu kontrolnym Podatnikowi za-rzucono jednak, iż to on dopuścił się nadużycia.
W ocenie fiskusa sprzedaż TAX FREE konkretnym podróżnym nie miała charakteru „incydentalnego”, czego podatnik, ze względu na ilość klientów, nie mógł zweryfikować. Organ wysnuł również przypuszczenie, iż sprzedaże TAX FREE, ze względu na ich zakres, nie następowały na rzecz podróżnych, którzy wywieźli towar za granicę Wspólnoty i uzyskali urzędowe potwierdzenie wywozu, lecz na rzecz bliżej nieokreślonego „nieustalonego nabywcy”. Organ podatkowy nie dał wiary zapisom w rejestrach służb celnych potwierdzających status podróżnych.
Finalnie, po latach, fiskus nakazał podatnikowi całą kwotę VAT zwróconą podróżnym wypłacić ponownie, tym razem na konto urzędu skarbowego.
Podsumowanie
Nieprecyzyjne przepisy TAX FREE w praktyce budzą wiele wątpliwości, jedno jest jednak pewne – podatnicy nie mogą ponosić wyłącznej odpowiedzialności za prawidłowe funkcjonowanie procedury. Kluczową rolę w tym zakresie pełnią przede wszystkim służby celne. Przez lata funkcjonariusze nie chcieli lub częściej nie mogli tej funkcji sprostać. Podatnicy nie powinni być jednak karani za nieudolność systemu. Według założeń systemowych Służba Celna efektywnie pobiera dochody, aktywnie wspiera przedsiębiorczość, skutecznie zwalcza oszustwa oraz chroni rynek i społeczeństwo. Coraz powszechniejszy jest jednak pogląd, że Służba Celna nie wypełnia swojej służebnej misji...
Wątpliwości co do skuteczności działania Służby Celnej mają również organy kontrolne. Nie sposób nie wskazać w tym miejscu na pojawiające się w ostatnich dniach komunikaty o zatrzymaniu kilkunastu funkcjonariuszy służb celnych w związku z nieprawidłowościami potwierdzeń wywozu towarów w procedurze TAX FREE.
Od lat coś złego dzieje się na granicy – być może próbę rozwiązania tego problemu, dla dobra naszego państwa i podatników, podjąć po-winna niedawno powołana Komisja Śledcza ds. VAT.
Justyna Zając-Wysocka radca prawny, doradca podatkowy,
Dyrektor Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych sp. z o.o.