Milionowe kary, nieważność umów i ryzyko pozwów zbiorowych – oto bolesne konsekwencje zmów cenowych. Prezes UOKiK zaostrza kurs wobec nieuczciwych przedsiębiorców, karząc zarówno firmy, jak i menedżerów. Warto poznać skuteczne strategie ochrony przed pułapkami antykonkurencyjnych praktyk.

rozwiń ›

W ostatnim tygodniu prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) znów nałożył znaczące kary na uczestników zmów cenowych – zarówno na przedsiębiorców, jak i na osoby zarządzające. Ponad 66 mln zł ma zapłacić Jura Poland i jej czterech istotnych kontrahentów: Euro-net (m.in. sklepy RTV Euro AGD), Media Saturn Holding (sklepy stacjonarne Media Markt), Media Saturn Online (sklep internetowy Media Markt) i Terg (m.in. sklepy Media Expert) za ustalanie cen ekspresów. Producent wymagał od sprzedawców utrzymywania określonych, wysokich cen detalicznych, co eliminowało konkurencję cenową między sklepami i skutkowało wyższymi cenami dla konsumentów. Dodatkowo osoba odpowiedzialna za niedozwolone porozumienie w Jura Poland otrzymała karę prawie 250 tys. zł.

Prezes UOKiK wszczął też dwa postępowania antymonopolowe dotyczące sprzedaży maszyn rolniczych i postawił zarzuty przedsiębiorcom oraz menedżerom zaangażowanym w zmowę przy sprzedaży tego sprzętu. Zgodnie z ustaleniami organu, podmioty te uzgadniały między sobą oferty w przetargach, dzieląc rynek i sztucznie zawyżając ceny sprzętu rolniczego.

Dlaczego zmowa cenowa jest niebezpieczna?

To jedno z najpoważniejszych naruszeń prawa konkurencji. Polegają na zawarciu porozumienia między konkurentami dotyczącego ustalania cen, podziału rynku lub ograniczenia produkcji. Działania te eliminują konkurencję, prowadzą do wyższych cen dla klientów i hamują innowacyjność. Naruszenia prawa konkurencji mogą przyjąć jedną z dwóch form określonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.

1. Zawarcie porozumienia anty konkurencyjnego (art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów; dalej: u.o.k.k.):

  • uzgodnienie podziału rynku (np. producenci ustalają, że każdy będzie sprzedawać produkt wyłącznie na określonym obszarze),
  • ograniczenie podmiotom trzecim dostępu do rynku,
  • ustalenie cen lub innych warunków sprzedaży towarów,

2. Nadużycie pozycji dominującej (art. 9 u.o.k.k.):

  • narzucanie wygórowanych cen
  • celowe ograniczanie produkcji
  • stosowanie sprzedaży wiązanej (sprzedaż towaru wyłącznie z innym produktem)

Kary finansowe i nieważność umów - konsekwencje prawne naruszeń

Przedsiębiorcy uczestniczący w zmowach cenowych muszą liczyć się z dotkliwymi konsekwencjami. Należą do nich:

▶ kary finansowe nakładane przez UOKiK

Organ może nałożyć karę finansową na przedsiębiorcę do wysokości 10 proc. obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary. Dodatkowo, osoby zarządzające w firmie, które umyślnie dopuściły do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazów określonych w ustawie, mogą zostać ukarane karą pieniężną w wysokości do 2 mln zł.

▶ stwierdzenie nieważności czynności prawnych

Zgodnie z u.o.k.k., czynność stanowiąca naruszenie zakazu porozumień antykonkurencyjnych lub nadużywania pozycji dominującej jest nieważna. Oznacza to możliwość:

  • dochodzenia ustalenia nieważności umowy naruszającej prawo anty monopolowe,
  • żądania zwrotu kwot zapłaconych na podstawie takiej umowy,
  • podniesienia zarzutu nieważności w przypadku, gdy sprawca naruszenia domaga się odszkodowania.

Private enforcement - jak poszkodowani mogą dochodzić odszkodowań za zmowę cenową?

Kto może dochodzić odszkodowania? Każdy, czyje interesy ekonomiczne zostały naruszone przez praktykę ograniczającą konkurencję, może złożyć do sądu cywilnego pozew przeciwko podmiotowi, który złamał prawo i dochodzić odszkodowania, w tym:

  • przedsiębiorcy,
  • podmioty niebędące przedsiębiorcami;
  • konsumenci,
  • podmioty lub osoby dotknięte naruszeniem pośrednio (np. konsument, który kupił towar od detalisty, który nabył go od hurtownika po cenie zawyżonej wskutek zmowy cenowej)

Jak ustalić wysokość odszkodowania?

Składając pozew, należy wskazać dochodzoną kwotę odszkodowania. Jak podkreśla prezes UOKiK, ustalając wysokość odszkodowania, należy rozważyć scenariusz alternatywny – jak wyglądałaby sytuacja na rynku w przypadku braku naruszenia. Co do zasady, szkodą będzie nadwyżka w zapłaconej cenie, która powstała w wyniku stosowania antykonkurencyjnych praktyk.

Wniosek leniency złożony przez przedsiębiorcę pod pewnymi warunkami może obejmować również osoby zarządzające. Jeśli UOKiK odstąpi od wymierzenia kary pieniężnej lub ją obniży dla przedsiębiorcy, analogiczne korzyści może uzyskać osoba fizyczna. Warto pamiętać, że sprawcy naruszenia, co do zasady, ponoszą solidarnie odpowiedzialność za jego skutki. Ale nie można zapominać o wyjątkach, które dotyczą:

  • małych i średnich przedsiębiorstw. Zgodnie z art. 5 ustawy o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (dalej: u.r.). taki przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność tylko wobec swoich bezpośrednich lub pośrednich nabywców, jeżeli:

– jego udział w rynku właściwym był niższy niż 5 proc. przez cały czas trwania naruszenia prawa konkurencji oraz

– zastosowanie zasad odpowiedzialności solidarnej określonych w art. 3 ust. 1 i 2 u.r. nieodwracalnie zagroziłoby jego stabilności gospodarczej i spowodowałoby utratę całej wartości jego aktywów.

  • podmiotów całkowicie zwolnionych od kary w ramach procedury leniency. Mogą nimi być przedsiębiorcy, którzy jako pierwsi dostarczą UOKiK kompletne informacje o zmowie cenowej, w której uczestniczyli (przykładem może być firma, która jako pierwsza zgłasza się do UOKiK z dowodami potwierdzającymi istnienie zmowy cenowej między producentami elektroniki, dostarczając e-maile, protokoły ze spotkań i inne dokumenty potwierdzające ustalanie cen).

Dochodzenie roszczeń bez wcześniejszej decyzji UOKiK

Aby dochodzić roszczeń odszkodowawczych w ramach private enforcement lub żądać stwierdzenia nieważności czynności naruszającej prawo antymonopolowe, nie trzeba opierać się na wcześniejszej decyzji prezesa UOKiK stwierdzającej naruszenie prawa anty monopolowego.

Naruszenie może być wykazywane bezpośrednio przed sądem rozpatrującym roszczenie odszkodowawcze. Jeżeli jednak zostało stwierdzone prawomocną decyzją, to sąd będzie tą decyzją związany.

Właściwość sądów

Sądami właściwymi do rozpoznawania spraw o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji są sądy okręgowe, niezależnie od wartości przedmiotu sporu. Właściwym będzie sąd, w którego okręgu:

  • nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę,
  • miało miejsce działanie sprawcy,
  • nastąpił skutek działania sprawcy.

Przedawnienie roszczeń – na co zwrócić uwagę?

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem pięciu lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Ten termin, zgodnie z art. 9 ustawy o roszczeniach, nie może być jednak dłuższy niż 10 lat od dnia zaprzestania naruszenia. Wystąpienie z roszczeniem po upływie terminu przedawnienia uniemożliwi uzyskanie odszkodowania z tytułu naruszenia prawa konkurencji.

Prezes UOKiK podkreśla, że rozwiązania wprowadzone w art. 9 ustawy o roszczeniach (a konkretnie ustawy o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji) – tj. wstrzymanie rozpoczęcia biegu przedawnienia do czasu ustania naruszenia, zawieszenie biegu przedawnienia w przypadku wszczęcia postępowania przez organ ochrony konkurencji czy wydłużenie tzw. subiektywnego terminu przedawnienia do pięciu lat – wyraźnie wskazują, że celem prawodawcy było uczynienie prawa do odszkodowania za naruszenie konkurencji realnym i skutecznym.

Uwaga! Ocena, czy w konkretnej sprawie doszło do przedawnienia, należy do sądu cywilnego rozpatrującego sprawę. W opinii UOKiK ważne jest – szczególnie w kontekście początku biegu terminu przedawnienia – uwzględnienie specyfiki oraz skomplikowania spraw z zakresu ochrony konkurencji, w tym niejednokrotnie sekretnego charakteru działań podmiotów zaangażowanych w naruszenie.

Program łagodzenia kar (leniency) – jak uniknąć surowych konsekwencji?

Program ten to szansa dla przedsiębiorców zaangażowanych w zmowę cenową na uniknięcie lub znaczące obniżenie kary pieniężnej. Aby skorzystać z tego programu, należy złożyć wniosek leniency. Można go przekazać osobiście lub wysłać na adres Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK, Departament Ochrony Konkurencji, pl. Powstańców Warszawy 1, 00–950 Warszawa). Kluczowe jest, aby:

  • z własnej inicjatywy ujawnić UOKiK swój udział w zmowie,
  • przedstawić informacje i dowody na istnienie zmowy,
  • współpracować z UOKiK w sposób podobny do świadka koronnego.

Jak uniknąć zaangażowania w zmowy cenowe?

Konieczne są:

▶ wdrożenie programu compliance

Przedsiębiorcy powinni rozważyć wdrożenie programu compliance, który pomoże zidentyfikować i zapobiec zachowaniom mogącym naruszać prawo konkurencji. Taki program powinien obejmować:

audyty i monitoring.

▶ zachowanie ostrożności w kontaktach z konkurencją

Szczególną ostrożność należy zachować podczas:

wymiany informacji z konkurentami. ©℗

Podsumowanie

Zmowy cenowe stanowią poważne naruszenie prawa konkurencji, które może skutkować dotkliwymi konsekwencjami finansowymi i prawnymi. Przedsiębiorcy powinni nie tylko unikać angażowania się w takie praktyki, ale również aktywnie wdrażać mechanizmy zapobiegające nieświadomemu uczestnictwu w porozumieniach antykonkurencyjnych. W przypadku podejrzenia udziału w zmowie cenowej, program leniency oferuje szansę na złagodzenie konsekwencji, pod warunkiem szybkiego działania i pełnej współpracy z UOKiK. Z drugiej strony, osoby poszkodowane przez zmowy cenowe mają do dyspozycji narzędzia prawne umożliwiające skuteczne dochodzenie odszkodowania. ©℗