Pytamy mec. Roberta Pasternaka, radcę prawnego i partnera kancelarii Bajno, Dubij, Pasternak o to czy fundator fundacji rodzinnej może w dowolnym momencie zmienić zdanie co do tego, kto będzie otrzymywał z niej świadczenia.

W ostatnich latach fundacje rodzinne stały się tematem licznych dyskusji, a szczególnie głośne były te dotyczące instytucji zakładanych na podstawie prawa obcego. Pojawiło się wiele pytań o uprawnienia fundatora polskiej fundacji rodzinnej. Jedno z nich dotyczy tego, czy fundator może w dowolnym momencie zmienić beneficjentów i zakres przysługujących im świadczeń?
ikona lupy />
Robert Pasternak, radca prawny, partner Bajno, Dubij, Pasternak – Radcowie Prawni Kancelaria Prawnicza Spółka Partnerska, fot. Materiały prasowe / Materiały prasowe

Zgodnie z art. 26 ust. 1 i 2 ustawy o fundacji rodzinnej to fundator ustala statut fundacji, w którym wskazuje beneficjenta lub sposób jego określenia oraz świadczenia, jakie mu przysługują. Co ważne, w samym statucie muszą zostać określone zasady zmiany tego dokumentu, ponieważ fundator nie ma ustawowego prawa do jego modyfikacji. Fundator powinien więc tak ustalić zasady zmiany statutu, by zachować możliwość decydowania o beneficjentach i świadczeniach, jeżeli tego zechce. Z prawnego punktu widzenia nie ma nic niewłaściwego w tym, że fundator, który zazwyczaj zapewnia środki na działalność fundacji, ma wpływ na to, kto i w jakim zakresie korzysta ze świadczeń.

W wielu jednak przypadkach ograniczenie przez statut praw fundatora w zakresie swobodnej możliwości odebrania statusu beneficjenta i przysługujących beneficjentowi świadczeń może być warunkiem niezbędnym dla długoterminowej współpracy fundatora (np. ojca) z beneficjentami (np. dziećmi) w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem rodzinnym.

Czy fundator nie powinien mieć jednak ustawowego prawa do zmiany w dowolnym czasie beneficjentów fundacji i ich świadczeń, skoro zapewnia środki na działalność fundacji?

W pierwszych projektach ustawy (z marca i października 2021 r.) przewidywano szerokie ustawowe uprawnienia fundatora do dokonywania zmian w zakresie beneficjentów i ich świadczeń w dowolnym czasie. Pozostawiało to beneficjentów (np. potomków) de facto na symbolicznej łasce fundatora, który mógł zmienić swoją wolę w każdej chwili. Tym samym nie zabezpieczało ich interesów, co mogło prowadzić do konfliktów. Nietrudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której młodsze pokolenie skuszone obietnicą przejęcia w przyszłości firmy rodzinnej (stanowiącej własność fundacji rodzinnej) wiąże z nią swoją karierę zawodową, rezygnując z aspiracji zawodowych czy osobistych i po wielu latach pracy u boku fundatora (rodzica/członka rodziny) – przyczyniając się do rozwoju firmy rodzinnej i będąc gotowym do jej przejęcia w przyszłości – otrzymuje informację, że fundator zmienił decyzję co do rozporządzenia majątkiem (np. sprzedając firmę osobom trzecim), a tym samym nie ma zagwarantowanego prawa do sukcesji. W odpowiedzi na uwagi zgłoszone podczas konsultacji publicznych prawodawca usunął te propozycje z finalnej wersji ustawy. Obecne regulacje wymagają, aby uprawnienia fundatora do zmian wynikały ze statutu fundacji rodzinnej.

Czyli fundator może w statucie zapisać bardziej restrykcyjne zasady, które będą chronić beneficjentów, lub pozostawić sobie swobodę decyzyjną w tym zakresie?

Tak. Ustawa o fundacji rodzinnej pozwala na elastyczne dostosowanie zasad funkcjonowania fundacji rodzinnej do potrzeb przedsiębiorców. Fundator może zatem skonstruować statut na dwa sposoby:

  • chroniący interesy beneficjentów – w tym wariancie statut może np. przewidywać wymóg zgody beneficjentów na pozbawienie ich statusu lub zmniejszenie świadczeń,
  • dający szeroką swobodę decyzyjną fundatorowi, czyli pełną kontrolę nad zmianami w zakresie beneficjentów i świadczeń.

Wybór odpowiedniego modelu powinien uwzględniać specyfikę relacji rodzinnych oraz długoterminowe cele związane z zarządzaniem majątkiem rodzinnym.

Ale nawet jeśli statut fundacji rodzinnej chroni interesy beneficjentów, to ich prawa mogą być ograniczane przez ustawowe regulacje...

Rzeczywiście. Przykładem jest choćby art. 38 ustawy o fundacji rodzinnej, który przewiduje możliwość miarkowania świadczeń, jeśli fundacja nie jest w stanie w pełni zaspokoić potrzeb beneficjentów.

Jakie więc kroki mogą podjąć fundator i beneficjenci fundacji rodzinnej, by mieć pewność, że zasady zmiany osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń takiej fundacji są zgodne z ich oczekiwaniami?

Przede wszystkim powinni oni na początku uzgodnić, jaki model współpracy między nimi jest akceptowalny. Oczywiście, jak już wspomniałem, statut fundacji można zmieniać w trakcie funkcjonowania fundacji, w taki sposób, w jaki przewiduje to jego treść. Dzięki temu można dopasowywać zasady do zmieniającej się sytuacji. Kluczowe jest, by decyzje te były podejmowane świadomie i z pełnym zrozumieniem ich konsekwencji. ©℗

Rozmawiała Izabela Rakowska-Boroń