Z powództwem przeciwko KNF/ Skarbowi Państwa wystąpił Polski Bank Apeksowy S.A. w likwidacji (PBA), którego wartość przedmiotu sporu wynosi ponad 50 milionów złotych.
A wszystko zaczęło się od nowelizacji ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu i bankach zrzeszających (u.f.b.s.),wprowadzonej 25 czerwca 2015r, która stworzyła bankom spółdzielczym możliwość działania w ramach nowych struktur: samodzielnie- jeżeli posiada kapitał założycielski równowartość 5 mln euro; jako uczestnicy systemu ochrony instytucjonalnej (IPS); jako uczestnicy zrzeszenia zintegrowanego; jako uczestnicy zrzeszenia.
Przepisy Dyrektywy CRD IV/CRR PE i Rady UE nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, dotyczą wszystkich instytucji kredytowych, obowiązują we wszystkich krajach UE, wykazują swobodę działania, nie wskazują, że system ochrony instytucjonalnej (IPS) jest jedyną możliwą drogą do dalszego działania banków spółdzielczych. Ponadto przystąpienie do IPS jest dobrowolne .
Tworzenie systemów ochrony instytucjonalnej (IPS) w obu funkcjonujących w Polsce zrzeszeniach banków spółdzielczych doprowadziło do rozpoczęcia biegu 36 miesięcznego terminu, po upływie którego, zgodnie z art.22b ust.12 u.f.b.s. wygaśnie umowa zrzeszenia w stosunku do banków, które nie przystąpiły do systemu ochrony. Powołanie nowego zrzeszenia miało być alternatywą dla istniejących już zrzeszeń.
Korzystając z nowych ram prawnych dla sektora banków spółdzielczych, w odpowiedzi na wyzwania wynikające ze zmian otoczenia prawnego i rynkowego, grupa banków spółdzielczych obecnych na zorganizowanym spotkaniu w dniu 06 sierpnia 2015 r. podjęła decyzję o rozpoczęciu prac analitycznych nad modelem nowego zrzeszenia w formie banku apeksowego (nie prowadzącego działalności komercyjnej i świadczącego usługi wyłącznie dla banków spółdzielczych zrzeszonych z tym bankiem). Zainteresowanie tą inicjatywą wyraziło ponad 100 banków spółdzielczych z terenu całej Polski, które były zrzeszone z Bankiem BPS S.A. i SGB S.A., o tym fakcie w dniu 15 lutego 2016 r. Inicjatorzy powiadomili Komisję Nadzoru Finansowego.
Działalność Polskiego Banku Apeksowego miała opierać się na zrzeszaniu banków spółdzielczych w sposób odmienny od innych istniejących zrzeszeń, gdyż jego działalność nie miała opierać się na działalności komercyjnej. Bank ten miał być jedyny w swoim rodzaju w Polsce, służyć rozwojowi banków spółdzielczych i społeczności lokalnej. Jednak pomimo olbrzymich nakładów finansowych wniesionych przez jego Założycieli – Banków Spółdzielczych, i pierwszej pozytywnej decyzji KNF zezwalającej na tworzenie PBA, powstanie tego banku zostało zablokowane poprzez świadome i bezprawne działania Komisji Nadzoru Finansowego (KNF). Brak wyrażenia zgody na rozpoczęcie działalności przez PBA SA spowodował, że jego Akcjonariusze musieli podjąć uchwałę o jego likwidacji. Natomiast banki spółdzielcze, których kapitały były niższe niż 5 mln euro już nie miały wyboru, musiały przystąpić do IPS. ( KNF w końcu osiągnął swój cel ).
W grudniu 2023 r. Polski Bank Apeksowy S.A. w likwidacji skierował do Sądu Okręgowego w Warszawie powództwo przeciwko KNF i Skarbowi Państwa w którym dochodzi zapłaty kwoty ponad 50 milionów złotych. Podstawą żądania jest wyrządzenie Spółce szkody, przez KNF, wynikającej z wydania z naruszeniem przepisów prawa decyzji Komisji w przedmiocie odmowy wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez Polski Bank Apeksowy Spółka Akcyjna.
PBA wygrał już postępowania przed sądami administracyjnym, uzyskując korzystne dla siebie wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego, które stwierdzają bezprawność działania KNF. Sądy orzekły, że decyzja wydana została z naruszeniem prawa materialnego oraz przepisów postępowania mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Za kluczowe Sąd uznał naruszenie art.38 ustawy Prawo bankowe, zgodnie z brzmieniem art.38, zezwolenia o których mowa w Prawie bankowym tracą moc, jeżeli w terminie roku od wydania zezwolenia na utworzenie banku nie rozpoczął on działalności. Chociaż de nomine adresatem przepisu art. 38 ustawy Pr. Bankowe są założyciele banku, to de facto ma to zastosowanie do organu nadzoru, który wydaje w przedmiocie rozpoczęcia przez bank tzw. działalności operacyjnej, gdyż bez uzyskania takiego zezwolenia rozpoczęcie działalności bankowej nie jest możliwe. Ponadto, sprzeczność wyników kontroli KNF, która swoim zakresem objęła spełnienie przez Bank wymogów określonych w Uchwale KNF i stanowiska tego organu o stwierdzenie braku należytego przygotowania organizacyjnego PBA SA do rozpoczęcia działalności. Istotna rozbieżność pomiędzy protokołem kontroli o przeprowadzonej kontroli a odmiennym stanowiskiem tego organu i to w dość krótkim odstępie czasu. Niewątpliwie podważa zaufanie do organu tym bardziej. W ocenie Sądu powstała wątpliwość, w trakcie postępowania przed KNF co do zasady bezstronności. Organy administracji obowiązane są niewątpliwie tej zasady przestrzegać, wystrzegając się stronniczości, niezależnie od własnych przekonań i interesów.
Sądy orzekły także bezczynność i przewlekłość prowadzonych postępowań. Zdaniem Sądu, wydłużenie terminu załatwienia sprawy przez organ służyć powinno stronie i niewątpliwie odbywać się z poszanowaniem wszystkich reguł postępowania. Zgodnie z KPA, sprawy administracyjne powinny być załatwiane bez zbędnej zwłoki.UKNF uznał, że terminy obowiązują Stronę ale nie organ NSA orzekła,, że KNF dopuściła się przewlekłego postępowania a jej czynności podejmowane miały charakter powtarzalny i ukierunkowane były na wykazanie aktywności KNF, ale zbędnej do rozstrzygnięcia sprawy. Teraz, PBA oczekuje na rozstrzygnięcie, czy przewlekłość postępowania przez KNF miała miejsce z rażącym naruszeniem prawa (?). Sprawa jest jeszcze w toku.
Również NIK w swoim raporcie nr KBF.430.013.2018 potwierdziła brak zasadności oraz przewlekłość działań podejmowanych przez KNF w stosunku do PBA SA. NIK podkreślił, że sprawa dot. wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności przez Bank była pilna, ponieważ do końca 2018 r.
wygasały umowy zrzeszenia, a brak decyzji KNF wpływał na wzrost niepewności co do dalszej przyszłości banków spółdzielczych pozostających poza systemem ochrony instytucjonalnej.
Na pierwszą decyzję o utworzeniu Banku, Założyciele czekali 13 miesięcy. Długi okres czekania na decyzję KNF, nie był sprzyjający bankom spółdzielczym, gdyż w obu istniejących bankach zrzeszonych powstały systemy ochrony instytucjonalnej i umowy zrzeszenia wygasały z dniem 31 grudnia 2018 r. O utworzenie nowego Banku z wnioskiem do KNF wystąpiło 56 banków spółdzielczych, gdy doszło do zawiązania Spółki, nie stawiło się 9 banków spółdzielczych. Sytuacja ta spowodowała, że przed Założycielami powstało olbrzymie wyzwanie, gdyż w decyzji o utworzeniu Banku, KNF dodatkowo wprowadziła zapis, (sprzeczny z zatwierdzonym przez siebie Statutem PBA), że, cyt. „W przypadku gdy którykolwiek z Założycieli z jakichkolwiek względów nie obejmie deklarowanej liczby akcji Banku albo objęte już akcje zdecyduje się zbyć lub nie przystąpi do tworzonego przez Bank zrzeszenia , albo z tego zrzeszenia wystąpi, pozostali Założyciele zapewnią odpowiednio: pokrycie kapitału założycielskiego Banku w kwocie określonej niniejszą decyzją, w szczególności poprzez objęcie dodatkowych akcji banku lub odkupienie akcji od zbywających je Założycieli.” Zdeterminowane Banki Spółdzielcze objęły akcje PBA i podpisały Akt Założycielski Spółki z kapitałem założycielskim w wysokości 47.031.000,00 zł. PBA poniósł ogromne nakłady finansowe związane m.in. z zatrudnieniem wykwalifikowanej kadry, przygotowaniem infrastruktury biurowej, informatycznej, specjalistycznego oprogramowania i sprzętu niezbędnego do prowadzenia działalności bankowej. Wszystko zostało przygotowane tak, aby od dnia uzyskania zezwolenia bank mógł rozpocząć działalność. Zarząd Banku wystąpił z wnioskiem do KNF o wydanie zgody na rozpoczęcie działalności operacyjnej, Urząd Kontroli Nadzoru Finansowego, na podstawie Uchwały KNF, zlecił kontrolę w siedzibie Banku. Kontrolujący potwierdzili przygotowanie PBA SA do rozpoczęcia działalności.
Przedstawiciele PBA byli przekonani, że uzyskanie decyzji zezwalającej na rozpoczęcie działalności będzie w tej sytuacji tylko formalnością, tym bardziej, że do dnia 20 listopada 2018 r. nic nie wskazywało, że Polski Bank Apeksowy S.A. może nie otrzymać zgody na rozpoczęcie działalności operacyjnej.
Decyzję niezgodną z prawem podpisał Przewodniczący KNF, prof. dr hab. Nauk prawnych Jacek Jastrzębski. Następnego dnia, po otrzymaniu decyzji, Zarząd PBA SA złożył wniosek do KNF o ponowne rozpatrzenie sprawy, który organ nadzoru rozpatrywał 6 miesięcy, byłoby jeszcze dłużej, ale tę bezczynność KNF, Zarząd PBA SA przerwał złożoną skargą do WSA na przewlekłość postępowania Po upływie ustawowych terminów, organ nadzoru wykonywał działania pozorne, usiłując w ten sposób zatuszować długotrwałość postępowania administracyjnego a co najistotniejsze, utrzymywał Spółkę w ciągłej gotowości do rozpoczęcia działalności, dając nadzieję akcjonariuszom na wydanie decyzji zezwalającej na rozpoczęcie działalności operacyjnej.
Ostatecznie w dniu 19 lipca 2023 r., czyli dopiero po 5 latach, od złożenia wniosku o wyrażenie zgody na rozpoczęcie działalności, KNF wydała decyzję o uchyleniu własnej decyzji odmawiającej PBA wydania zezwolenia na rozpoczęcie działalności i umorzeniu w całości prowadzonego postępowania, tym samym przyznając się do bezprawnego działania w świetle art. 38 Prawa bankowego.
Stała się rzecz niesłychana, Sąd stanął po stronie PBA S.A. i udzieli jej prejudykatu poprzez stwierdzenie niezgodności z prawem działania KNF i UKNF. Taki wyrok sądowy jest wiążącą wytyczną dla wyrokowania w podobnych przypadkach w przyszłości. Szacowane straty określone przez niezależnego eksperta opiewają na kwotę powyżej 50 mln PLN.
Należy przy tym zadać zasadnicze pytanie, czy wobec takiego obstrukcyjnego postępowania KNF, wobec inicjatywy banków spółdzielczych możliwe jest zaufanie w stosunku do tego konstytucyjnego organu?