Po ujawnieniu tajemnicy przedsiębiorstwa poszkodowanemu z tego tytułu przysługują roszczenia. Jednak czasem zabezpieczenie niejawnych danych to dla przedsiębiorcy być albo nie być

Tajemnica przedsiębiorstwa to informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne lub inne, posiadające wartość gospodarczą, które nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tego rodzaju informacjami albo nie są dla nich łatwo dostępne. Co znaczy, że informacje te posiadają wartość? Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 11 stycznia 2017 r. (sygn. akt II GSK/WA 3487/15), wskazał, że „wartość gospodarczą posiadają dla przedsiębiorcy te dane, które świadczą o prowadzonej przez firmę polityce finansowej, obrazują jej zobowiązania względem kontrahentów, dotyczą wierzytelności, odnoszą się do inwestycji czy oszczędności. Wartość gospodarczą mają więc wszelkie informacje, jakie dotyczą szeroko rozumianego gospodarowania przez firmę jej mieniem, w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Informacje te ze względu na swój charakter nie powinny być udostępniane podmiotom konkurencyjnym, ponieważ mogą stanowić dla nich źródło informacji o charakterze biznesowym, a ich ujawnienie mogłoby narazić spółki na straty. Wystarczającą przesłanką dla uznania pewnych danych za objęte tajemnicą przedsiębiorstwa jest to, że mają one wartość gospodarczą dla przedsiębiorcy, który podjął kroki w celu utajnienia tych danych”.

A zatem np. choć liczba zatrudnionych pracowników (często dostępna publicznie) nie musi zostać uznana za tajemnicę przedsiębiorstwa, to już warunki zatrudnienia tak.

W praktyce tajemnicą przedsiębiorstwa mogą być także np.:

  • koszty wytworzenia danego produktu i stosowana w firmie marża,
  • baza klientów i lista kontrahentów (o ile są to dane trudne do pozyskania),
  • know-how, np. w zakresie procesu produkcji, składu oferowanych produktów czy sposobów sprzedaży,
  • niechronione jeszcze prawami wyłącznymi (przed ich publikacją) wynalazki, wzory użytkowe lub zdobnicze,
  • struktura przepływu dokumentów,
  • zasady finansowania działalności oraz wysokość rezerwy finansowej na konkretny rok itp.

Jednak, co warto podkreślić, już osobiste doświadczenia i wiedza pracownika zdobyte w toku zatrudnienia, mogą być przez niego swobodnie wykorzystywane i nie będzie to stanowiło naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa. Tak uznał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w postanowieniu z 20 lutego 2013 r. (sygn. akt I ACz 286/13).

Ważna ochrona

Aby cenne dla firmy informacje mogły zostać uznane za tajemnicę przedsiębiorstwa, pomimo że są poufne i mają wartość gospodarczą, muszą zostać odpowiednio zabezpieczone. W tym celu przedsiębiorca musi podjąć działania zmierzające do wyeliminowania możliwości ich dotarcia do osób trzecich w normalnym toku zdarzeń, bez konieczności podejmowania szczególnych starań – wskazał SA w Białymstoku w wyroku z 24 października 2019 r. (sygn. akt I AGa 41/19).

Za działania mające na celu zachowanie w poufności kluczowych informacji można np. uznać zabezpieczenia:

  • faktyczne (takie jak kontrole dostępu),
  • informatyczne (np. ograniczenie dostępu dla wybranej grupy pracowników),
  • prawne (m.in. umowy o zachowaniu poufności).

Pięć rozwiązań, z których warto korzystać

Aby informacja stanowiła tajemnicę przedsiębiorstwa, musi być odpowiednio zabezpieczona. Wszelkie rozwiązania mające wpływ na ochronę tajności takich danych mogą być przydatne w postępowaniu sądowym (np. umowy o zachowaniu poufności), ułatwić dochodzenie roszczeń (np. kary umowne za naruszanie poufności) oraz stanowić skuteczny instrument powstrzymujący potencjalnych naruszycieli (np. szkolenia dla pracowników).

Oto kilka skutecznych rozwiązań:

1. Umowy o zachowaniu poufności

Mogą być zawarte zarówno z pracownikami, osobami zatrudnionymi na innej podstawie prawnej niż umowa o pracę, jak i z kontrahentami firmy. Kluczowe jest tu uregulowanie odpowiednich ram czasowych obowiązku zachowania poufności. Powinny one obejmować nie tylko okres, gdy pracownik jest zatrudniony, lecz także okres po rozwiązaniu z nim umowy (czas ten nie może być jednak za długi). Często to właśnie po odejściu pracownika dochodzi do naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa.

Umowa o zachowaniu poufności powinna szczegółowo regulować, jakie dane strony uznają za poufne oraz jakie czynności czy zachowania będą uznawane za naruszenie poufności.

Zdecydowanie warto, aby umowa o zachowaniu poufności przewidywała także karę umowną za ujawnienie poufnych danych. W innym przypadku poszkodowana firma będzie musiała wykazać poniesioną na skutek naruszenia szkodę, co w praktyce często jest problematyczne.

2. Zakaz konkurencji i odpowiednie zapisy w umowie o pracę/współpracę

Często w umowie o zakazie konkurencji zawarty jest zakaz wykorzystywania informacji pozyskanych w trakcie np. świadczenia usług we własnej działalności lub ujawniania ich podmiotom trzecim (np. takim, z którymi były współpracownik nawiąże współpracę). Dodatkowym elementem zapobiegającym ujawnieniu tajemnicy przedsiębiorstwa są również odpowiednie zapisy dotyczące zwrotu nośników danych, w tym służbowego komputera czy telefonu.

3. Polityki i procedury

Warto wdrożyć wewnętrzne przepisy regulujące zagadnienie bezpieczeństwa informacji, w tym również tajemnicy przedsiębiorstwa. W politykach bezpieczeństwa informacji należy określić m.in., kto ma dostęp do konkretnego rodzaju informacji – warto udostępniać określonym osobom tylko te informacje, które są niezbędne do wykonywania przez nich pracy.

Dodatkowo warto wskazać, jaki jest podział obowiązków związanych z bezpieczeństwem informacji, jakie należy przyjąć środki ochrony informacji, jak radzić sobie z incydentami bezpieczeństwa i jakie konsekwencje wiążą się z naruszeniem wewnętrznych reguł.

Oczywiście każdy pracownik powinien być zaznajomiony z treścią procedur związanych z bezpieczeństwem informacji i ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa, po czym powinien pozostać ślad w aktach pracowniczych.

Skutecznie wdrożona polityka bezpieczeństwa informacji może zdecydowanie poprawić sytuacje w tej dziedzinie w firmie. W przypadku postępowania przed sądem ułatwi z kolei wykazanie, że zostały wprowadzone odpowiednie zabezpieczenia przed ujawnieniem informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

4. Zabezpieczenia informatyczne

Jeśli chcemy maksymalnie podnieść poziom bezpieczeństwa informatycznego, to warto skorzystać z pomocy specjalistów, którzy ocenią poziom bezpieczeństwa w naszej firmie i wdrożą odpowiednie rozwiązania. To, co możemy zrobić niemalże od ręki, to np. zabezpieczenie wartościowych plików hasłem, które powinno być co jakiś czas zmieniane, ograniczenie dostępu do plików zawierających tajemnicę przedsiębiorstwa, wprowadzenie mechanizmów autoryzacji, kontroli dostępu czy uwierzytelniania.

5. Szkolenia uświadamiające kadrę

Kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa informacji jest stałe podnoszenie świadomości załogi, jak ważna jest tajemnica przedsiębiorstwa. Regularne szkolenia czy rozmowy z podwładnymi z pewnością przyczynią się do zwiększenia tej świadomości, a co za tym idzie, bezpieczeństwa tego, co jest dla nas najbardziej wartościowe. ©℗

Konsekwencje naruszenia

Z naruszeniem tajemnicy przedsiębiorstwa będziemy mieli do czynienia przede wszystkim wtedy, gdy doszło do ujawnienia, wykorzystania czy chociażby nielegalnego pozyskania poufnych informacji firmy przez podmiot trzeci ‒ wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2022 r. (sygn. akt II PSKP 91/21). W praktyce takie naruszenia nie tylko mogą generować kosztowne, trudne i długotrwałe postępowania sądowe, w których spółka będzie musiała brać aktywny udział (z doświadczenia wiemy, że jest to niezbędne, aby np. wykazać, że naruszenie rzeczywiście dotyczyło informacji stanowiącej tajemnicę), lecz także mogą prowadzić do poważnych i niebezpiecznych dla firmy konsekwencji. Tajemnica przedsiębiorstwa i całe know-how, nabywane często przez długie lata działalności firmy, to jedne z najważniejszych i najcenniejszych składników niematerialnych przedsiębiorstwa. Jak niebezpieczne dla firmy może być ujawnienie i wykorzystanie tajemnicy przedsiębiorstwa? Przedstawiamy to poniżej w przykładach.

Przykład 1

Wykorzystanie firmowej bazy danych

Wieloletni pracownik firmy działającej w branży ubezpieczeniowej założył po rozwiązaniu umowy o pracę własną działalność polegającą na doradztwie i sprzedaży ubezpieczeń. W swojej działalności wykorzystał tajemnicę handlową byłego pracodawcy ‒ gromadzoną przez wiele lat bazę danych klientów. Wykorzystanie tych informacji spowodowało, że pracownik mógł bez problemu skontaktować się z klientami spółki. Wiedział też, jakie warunki ubezpieczeniowe zostały im wcześniej przedstawione. Takie działanie doprowadziło do utraty przez spółkę kilkuset klientów, ogromnego spadku obrotów i utraty prowizji od sprzedaży ubezpieczeń.

Przykład 2

Kopia na prywatnym komputerze

Były pracownik spółki produkcyjnej zajmujący kierownicze stanowisko, który miał dostęp do tajemnic przedsiębiorstwa (m.in. poufnych danych kontrahentów, marż, ofert cenowych czy też materiałów wykorzystywanych do produkcji), skopiował dane na prywatny kom puter i wykorzystał je, rozpoczynając współpracę z firmą, która była konkurentem spółki w zakresie jed nego rodzaju produkowanego towaru. Obecnie podmiot ten jest jednym z największych konkurentów spółki – już nie tylko w zakresie tego jednego produktu. Co więcej, były pracownik spółki wykorzystywał poufne dane, próbując nawiązać współpracę z kontrahentami spółki. W sprawie została sporządzona również opinia analityków wskazująca na to, że dalsze działania i wykorzystywanie kluczowych dla spółki informacji przez byłego pracownika mogło w skrajnym przypadku doprowadzić do upadłości spółki.

Przykład 3

Wyciek informacji

Spółka z branży produkcyjnej, startująca w przetargach, nagle zaczęła je przegrywać, choć wcześniej nie miała poważnej konkurencji. Inny podmiot stale oferował ceny minimalnie niższe niż spółka. Okazało się, że pracownik spółki, mimo ciążącego na nim obowiązku zachowania poufności, informował konkurencję o ofertach spółki składanych w przetargach. Informacje te sprawiły, że spółka przegrała wiele przetargów, które z dużym prawdopodobieństwem by wygrała – gdyby nie doszło do ujawnienia.

Powyższe przytoczone sytuacje jednoznacznie pokazują, jak daleko idące mogą być skutki wykorzystania i ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa. Przegrane przetargi, utrata konkurencyjności i pozycji rynkowej, utrata klientów, kluczowych kontrahentów czy też renomy, na którą przedsiębiorcy pracują długie lata ‒ to poważne konsekwencje. W najgorszym wypadku może nawet dojść do upadłości przedsiębiorstwa.

W związku z tym, jeśli mamy pewność lub chociażby podejrzenie, że wykorzystana została tajemnica naszego przedsiębiorstwa, działajmy. Dzięki odpowiednim staraniom na drodze cywilnej oraz karnej często można powstrzymać dalsze naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa przez pracowników i kontrahentów, uzyskać stosowne odszkodowanie czy nawet uniknąć upadłości.

Gdy dojdzie do złamania prawa

W przypadku bezprawnego naruszenia właściwie chronionej tajemnicy przedsiębiorstwa, firmom przysługują pewne instrumenty prawne zapewniające ochronę. Przed sądem cywilnym przedsiębiorca może dochodzić przede wszystkim odszkodowania pieniężnego. Dzięki niemu może być naprawiona szkoda wyrządzona na skutek ujawnienia, pozyskania czy wykorzystania tajemnicy przedsiębiorstwa. Przedsiębiorca na drodze postępowania cywilnego może domagać się również:

  • zaniechania nieuczciwych praktyk,
  • usunięcia skutków niedozwolonych działań,
  • publicznych przeprosin,
  • wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
  • zasądzenia sumy pieniężnej na określony w przepisach cel społeczny.

Warto wiedzieć, że przy spełnieniu określonych warunków naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa może zostać zakwalifikowane nawet jako przestępstwo na gruncie ustawy z 6 czerwca 1997 r. ‒ Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 17) lub ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1233). Grozi za nie kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Co za tym idzie, przedsiębiorca, którego tajemnica została naruszona, może dochodzić roszczeń na drodze postępowania zarówno cywilnego, jak i karnego.

W praktyce często problematyczne może być zebranie wystarczających dowodów naruszenia, w tym wykazanie, że przedsiębiorca zrobił wszystko w celu zabezpieczenia tajności danych dotyczących firmy. Jeszcze trudniejsze jest wykazanie szkody poniesionej na skutek naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, w szczególności jej wysokości. Jest to jednak niezbędne do uzyskania odszkodowania w sądzie. Z tych względów ważniejsze od ścigania naruszeń może być odpowiednio wczesne zabezpieczenie cennych dla firmy danych i wprowadzenie rozwiązań prawnych ułatwiających dochodzenie przed sądem swoich praw. ©℗