Restrukturyzacja polega na przeprowadzeniu zmian, które mają pomóc dłużnikowi wyjść z kryzysu. Chodzi tutaj nie tylko o zmianę zasad spłaty jego zadłużenia (poprzez zawarcie układu-porozumienia z wierzycielami), ale również o wewnętrzne przeobrażenie funkcjonowania jego biznesu.
Z założenia restrukturyzacja skierowana jest do dłużników niewypłacalnych bądź zagrożonych niewypłacalnością. Ma na celu pomóc przedsiębiorcom w kłopotach finansowych i uniknąć bankructwa. Żeby jednak osiągnęła zamierzony skutek, bardzo ważne jest, aby wprowadzić ją odpowiednio wcześnie. W miarę możliwości, wraz z identyfikacją pierwszych symptomów kryzysu. Dlaczego? Im większe zadłużenie i problemy z płynnością, tym zmiany będą musiały być głębsze i wymagające większej ingerencji organów pozasądowych, aby osiągnąć cel – uniknąć upadłości. Słowem, im poważniejsze kłopoty finansowe, tym trudniej przeprowadzić skuteczną restrukturyzację.
W niniejszym artykule zostaną pokrótce scharakteryzowane cztery dostępne postępowania restrukturyzacyjne: postępowanie o zatwierdzenie układu, postępowanie układowe, przyspieszone postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne. Każde z tych postępowań różni się od siebie, zwłaszcza korzyściami i obowiązkami, które niesie dla przedsiębiorcy wdrożenie poszczególnej procedury. To co jednak ważne, to fakt, że każdy przedsiębiorca w tarapatach finansowych znajdzie procedurę „szytą na miarę” jego potrzeb.
Postępowanie o zatwierdzenie układu
Wpierw omówimy postępowanie o zatwierdzenie układu. Istotnie wyróżnia się ono na tle pozostałych trzech procedur przewidzianych Prawem restrukturyzacyjnym. W ramach tego postępowania, dłużnik, wpierany fachową wiedzą doradcy restrukturyzacyjnego (zawarcie umowy z takim doradcą jest pierwszym krokiem tego trybu restrukturyzacji), może przeprowadzić niemal całe postępowanie bez udziału sądu. Ten ostatni zaś, bierze udział w sprawie dopiero na samym końcu postępowania i w szczególności ocenia, czy proces wypracowania układu (porozumienia) z wierzycielami, odbył się zgodnie z prawem oraz czy układ nie przewiduje dla wierzycieli rażąco krzywdzących zasad zaspokojenia. Tym samym takie czynności jak ustalenie, jakie warunki spłaty zadłużenia zaproponować wierzycielom, proces oddawania głosów przez wierzycieli, ocenę, czy dostateczna ilość wierzycielem zagłosowała za przyjęciem układu, aby został on przyjęty, zostają przeprowadzone na pierwszym etapie bez udziału sądu. Z takiego ukształtowania postępowania wynikają dla przedsiębiorcy w kryzysie liczne zalety. Przykładowo to, że dzięki temu procedura może przebiegać szybko i sprawnie, bez konieczności oczekiwania na podejmowanie określonych decyzji przez sąd. Restrukturyzacja w tej formie jest również tańsza i szybsza niż pozostałe postępowania.
Z punktu widzenia dłużnika należy pamiętać o tym, że ten rodzaj postępowania nie może toczyć się, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem (mówiąc w uproszczeniu – jeżeli podważasz zasadność większej ilości swoich długów, aniżeli 15% ogółu Twoich zobowiązań, nie będziesz mógł skorzystać z tego typu procedury).
Co także istotne, postępowanie to może toczyć się w dwóch wariantach. W pierwszym, z dokonaniem obwieszczenia o ustaleniu dniu układowego (ta czynności z kolei aktywuje bardzo szeroką ochronę dłużnika przed egzekucją i wypowiedzeniem kluczowych umów). W drugim, bez dokonywania powyższego obwieszczenia (a co za tym idzie, bez aktywacji szczególnej ochrony). Ten pierwszy wariant postępowania o zatwierdzenie układu jest obecnie najpopularniejszym z wszystkich czterech rodzajów postępowania restrukturyzacyjnego.
Przyspieszone postępowanie układowe
Cechą charakterystyczną przyspieszonego postępowania układowego jest zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu w uproszczonym trybie spisu wierzytelności (czyli zestawienia zobowiązań dłużnika). Jak sama nazwa wskazuje, ten wariant restrukturyzacji ma być prowadzony możliwie szybko i sprawnie. Tym niemniej, w tym przypadku od samego początku w sprawę będzie zaangażowany sąd. Po złożeniu wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, będzie podejmował rozstrzygnięcie i dopiero w przypadku pozytywnej dla dłużnika decyzji, postanowi o otwarciu restrukturyzacji. W następstwie tej decyzji dojdzie do wdrożenia restrukturyzacji, ale jednocześnie działalność dłużnika będzie istotnie ograniczona poprzez konieczność uzyskiwania zgody nadzorcy sądowego na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu (innymi słowy, chodzi tutaj o czynności wykraczające poza „rutynowe” funkcjonowanie biznesu - np. sprzedaż fabryki, w której dłużnik prowadzi produkcję). W przypadku dokonania czynności pomimo braku zgody, czynność ta będzie nieważna (będzie występował stan, jak gdyby nie została dokonana). Plusem tej procedury jest natomiast uzyskanie ochrony przed egzekucją i to z chwilą wydania decyzji przez sąd o otwarciu przyspieszonego postępowania układowego. Należy pamiętać, że jest to niepełna ochrona przed egzekucjami – dotyczy zobowiązań objętych układem (tych, które zostaną poddane restrukturyzacji). W niektórych przypadkach można tę ochronę przed egzekucją rozszerzyć, ale o tym decyduje już sędzia-komisarz (w tym zakresie, ochrona nie aktywuje się więc automatycznie wraz z otwarciem restrukturyzacji). Co istotne, tak jak w przypadku pierwszego z omówionych postępowań, przyspieszone postępowanie układowe może być prowadzone tylko wówczas, gdy nie został przekroczony wspomniany powyżej 15% próg sporności.
Postępowanie układowe
Postępowanie układowe dedykowane jest dla podmiotów, których sporne wierzytelności przekraczają 15% ogólnej sumy wierzytelności (czyli odmiennie niż w postępowaniu o zatwierdzenie układu i przyspieszonym postępowaniu układowym). Decydując się na ten rodzaj restrukturyzacji, dłużnik musi wykazać we wniosku o jego otwarcie, że posiada zdolność zaspokajania kosztów postępowania oraz zobowiązań powstałych po jego otwarciu. W praktyce oznacza to, że dłużnik powinien przedstawić prognozę kosztów wiążących się z dalszym prowadzeniem przedsiębiorstwa, wraz z zestawieniem środków, które zostaną przeznaczone na ich pokrycie. Już na etapie złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego, majątek dłużnika może zostać poddany zabezpieczeniu poprzez ustanowienie przez sąd tymczasowego nadzorcy sądowego. Jest to podmiot, który na polecenie sądu sporządzi sprawozdanie zawierające m.in. opis sytuacji finansowej dłużnika, a które to sprawozdanie będzie oprócz wniosku restrukturyzacyjnego stanowiło dla sądu źródło informacji, na podstawie których rozstrzygnie wniosek (w przypadku pozytywnego scenariusza, otworzy postępowanie układowe). W tym wariancie restrukturyzacji, ustalanie spisu wierzytelności jest dużo bardziej sformalizowane (niż w dotychczas opisanych postępowaniach), a to z uwagi na możliwość składania przez wierzycieli sprzeciwów do spisu wierzytelności, które następnie są rozpoznawane przez sędziego-komisarza. Od decyzji sędziego-komisarza przysługuje wierzycielom zażalenie do sądu restrukturyzacyjnego. Możliwość zaskarżenia spisu wierzytelności powoduje, że bardzo często przebieg postępowania zostaje wydłużony o wiele miesięcy. W praktyce chodzi jednak o to, aby wierzyciele mieli możliwość doprowadzenia do weryfikacji (finalnie przez sąd), czy powinni zostać ujęci w spisie wierzytelności jako wierzyciele oraz czy w ich wierzytelność została ujęta w spisie wierzytelności w prawidłowej wysokości.
Sanacja
Postępowanie sanacyjne jest najbardziej sformalizowaną procedurą, która skierowana jest do dłużników wymagających znacznej naprawy. W postępowaniu sanacyjnym zarząd nad przedsiębiorstwem przejmuje zarządca i to on kieruje przedsiębiorstwem (poza wyjątkowymi sytuacjami). Ograniczenia w zarządzie przedsiębiorstwem wynagradza niemal całkowita ochrona przed egzekucją. Ponadto, w ramach tej procedury można przeprowadzić środki restrukturyzacyjne, które w sposób istotny ingerują w funkcjonowanie przedsiębiorstwa (np. przeprowadzenie redukcji zatrudnienia na specjalnych zasadach). Co ważne, w tym postępowaniu istnieją również szczegółowe zasady odstępowania od umów. W toku postępowania, zarządca może zatem podjąć kroki mające na celu odstąpienie od tych kontraktów, które nie przynoszą korzyści dłużnikowi. Co więcej, w sanacji istnieją podstawy do ubezskutecznienia pewnych czynności dłużnika, które podjął przed otwarciem postępowania, a które to doprowadziły do pokrzywdzenia jego wierzycieli (czyli ta ostatnia cecha, niesie korzyści dla wierzycieli – zwiększony zostaje majątek, z którego będą mogli uzyskać zaspokojenie). Mając na uwadze powyższe cechy postępowania sanacyjnego, jest ono dedykowane dla tych dłużników, którzy popadli w poważne tarapaty finansowe i dla rzeczywistej naprawy biznesu, potrzeba głębokiej przemiany.
Podsumowanie
Ustawodawca przewidział dla dłużników cztery ścieżki, które mają jeden cel – ustalić zasady spłaty zadłużenia z wierzycielami, przeorganizować funkcjonowanie biznesu i uniknąć w ten sposób upadłości. Od konkretnej sytuacji danego przedsiębiorcy będzie zależało to, które postepowanie będzie dla niego optymalne.