To okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną przeprowadzającego eksperyment za czyny popełnione w jego trakcie, wypełniające znamiona czynów zabronionych, np. uszkodzenie ciała lub spowodowanie śmierci pacjenta, spowodowanie pożaru laboratorium czy zniszczenie maszyn w fabryce.
Wyłączenie odpowiedzialności prawnej
Ryzyko dozwolone jest tzw. kontratypem, czyli konstrukcją prawną, która wyłącza bezprawność danego czynu i z tego powodu czyn ten nie może zostać uznany za przestępstwo.
Ryzyko dozwolone wyłącza odpowiedzialność karną w przypadku eksperymentu:
- poznawczego (np. załogowy lot na Marsa),
- medycznego (np. testowanie nowej szczepionki przeciwko ptasiej grypie),
- technicznego (np. testowanie nowego urządzenia),
- ekonomicznego (np. nowatorskie reformy gospodarcze).
Aby nastąpiło wyłączenie odpowiedzialności karnej na podstawie dozwolonego ryzyka, korzyść spodziewana z eksperymentu powinna mieć istotne znaczenie poznawcze (nowe informacje na dany temat), medyczne (np. nowy lek) lub gospodarcze (możliwość rozwoju gospodarczego przy wykorzystaniu zdobyczy eksperymentu), a oczekiwanie osiągnięcia tej korzyści, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu powinny być zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.
Konieczne informacje
Uczestnik eksperymentu – przed jego przeprowadzeniem – powinien zostać należycie poinformowany o:
- spodziewanych korzyściach eksperymentu,
- grożących mu ujemnych skutkach eksperymentu,
- prawdopodobieństwie powstania tych skutków,
- możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.
W przypadku eksperymentu medycznego informacje powinny zawierać dane o:
- celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia eksperymentu,
- spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych,
- ryzyku oraz
- możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym jego stadium.
Lekarz ma obowiązek poinformowania uczestnika eksperymentu medycznego o niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia jego uczestnika w przypadku natychmiastowego przerwania eksperymentu, jeśli takie niebezpieczeństwo mogłoby powstać.
Warunki i ograniczenia
Eksperyment medyczny może zostać przeprowadzony wyłącznie po wcześniejszym uzyskaniu pozytywnej opinii o jego projekcie przez niezależną komisję bioetyczną.
Przepisy prawa ograniczają bądź uniemożliwiają udział w określonych eksperymentach medycznych: kobiet ciężarnych i karmiących, dzieci poczętych, osób ubezwłasnowolnionych, żołnierzy służby zasadniczej oraz osób pozbawionych wolności.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Ryzyko dozwolone nie dotyczy eksperymentów zakazanych przez prawo, np. zakazanego w wielu krajach klonowania ludzi.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody osoby, na której jest przeprowadzany. W przypadku eksperymentu medycznego zgoda na udział w nim może być cofnięta w każdym jego stadium, a lekarz powinien wówczas przerwać eksperyment.
Osoba przeprowadzająca eksperyment musi posiadać odpowiednie do tego kwalifikacje, zarówno pod względem wiedzy teoretycznej, jak i jej doświadczenia praktycznego (eksperymentem medycznym powinien kierować wyłącznie lekarz o odpowiednio wysokich kwalifikacjach), a eksperyment powinien przebiegać zgodnie z opracowanymi w tym celu specjalnymi regułami postępowania, z użyciem odpowiednich materiałów, sprzętu i aparatury.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Zgoda osoby biorącej udział w eksperymencie medycznym powinna zostać złożona w formie pisemnej, a jeśliby okazało się to niemożliwe – ustnie w obecności dwóch świadków, i powinna być odnotowana w dokumentacji lekarskiej. Nie jest konieczne uzyskanie zgody w przypadkach niecierpiących zwłoki i ze względu na bezpośrednie zagrożenie życia.
Podstawa prawna
* Art. 27 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
* Art. 21–29 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 21, poz. 204 z późn. zm.).