Rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy. Następnie przewodniczący sprawdza, czy wszyscy wezwani stawili się oraz czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Przewodniczący sprawdza, czy wszystkie dowody zostały dopuszczone do procesu oraz załatwiane są tzw. kwestie incydentalne, np. na tym etapie można złożyć wniosek o wyłączenie sędziego.
Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie sali rozpraw przez świadków. Świadkowie, którzy nie zostali jeszcze przesłuchani, nie mogą bowiem uczestniczyć w przesłuchaniu innych świadków. Natomiast jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej, biegli pozostają na sali. Ponadto w rozprawie może uczestniczyć pokrzywdzony. Może on pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym przypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności. Rozprawa odbywa się jawnie i ustnie.
Odczytanie aktu oskarżenia
Następnie oskarżyciel odczytuje akt oskarżenia i rozpoczyna się przewód sądowy. W trakcie przewodu sądowego jawnie i ustnie rozpatrywana jest istota sprawy. Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania i pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.
Postępowanie dowodowe
Postępowanie dowodowe rozpoczyna złożenie wyjaśnień przez oskarżonego. Po swobodnym wypowiedzeniu się oskarżonego na wezwanie przewodniczącego mogą zadawać mu pytania w następującym porządku: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciel prywatny, pełnomocnik oskarżyciela prywatnego, powód cywilny, pełnomocnik powoda cywilnego, biegły, podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k., obrońca, współoskarżony, członkowie składu orzekającego. Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu.
Świadkowie i biegli są przesłuchiwani w takiej samej kolejności jak oskarżony, z tym że strona, na której wniosek świadek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami. W razie potrzeby członkowie składu orzekającego mogą zadawać dodatkowe pytania poza kolejnością.
W trakcie postępowania dowodowego dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę możności przeprowadzone przed dowodami służącymi do obrony. Ponadto przewodniczący umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. Jeżeli w jakiejkolwiek kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim innym stronom. Obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni.
Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący zapytuje strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej zamyka przewód sądowy.
Zamknięcie przewodu
Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom (aż do ogłoszenia wyroku sąd może wznowić przewód sądowy albo udzielić dodatkowego głosu stronom), ich przedstawicielom oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i oskarżonym. Głos zabierają w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód cywilny, podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k., obrońca oskarżonego i oskarżony. Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed stronami. Jeżeli oskarżyciel lub powód cywilny ponownie zabiera głos, należy również udzielić głosu obrońcy i oskarżonemu.
Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady i głosowania nad wyrokiem. Wyrok na piśmie zazwyczaj sporządza przewodniczący. Podpisują go wszyscy członkowie składu orzekającego. Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie i podaje ustnie najważniejsze powody wyroku.
Przerwa lub odroczenie rozprawy
Przewodniczący może przerwać rozprawę. Rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu.
Sąd może odroczyć rozprawę, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające. Rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Sąd może wyjątkowo prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ zmianie.
Natomiast dopiero w toku rozprawy ujawnią się istotne braki postępowania przygotowawczego, a ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie, zaś przeszkód tych nie można usunąć poprzez zlecenie wykonania czynności sądowi wezwanemu lub wyznaczonemu sędziemu, sąd może przerwać albo odroczyć rozprawę, zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Jednak przewodniczący może usunąć go z sali sądowej, gdy:
- jego obecność mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego,
- zachowuje się w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
W toku rozprawy może ulec zmianie zarzut postawiony w akcie oskarżenia. Możliwa jest zmiana kwalifikacji prawnej czynu (zmiana oceny prawnej tego samego czynu) oraz rozszerzenie aktu oskarżenia (w trakcie postępowania dowodowego wyszły na jaw nowe okoliczności).
Podstawa prawna
* Art. 108–115 i 348–424 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).