Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy małżeński, który charakteryzuje się tym, że nie występuje w nim majątek wspólny małżonków, lecz jedynie dwa majątki osobiste, z których każdy należy do jednego z małżonków. Są one odrębne od siebie w sensie prawnym. Każde z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Ustrój ten nie wyłącza jednak wspólnego nabywania przez małżonków różnego rodzaju praw (np. własności mieszkania, samochodu itp.). Przedmioty te należą wówczas do małżonków na zasadach współwłasności. Każde z małżonków ma prawo do określonego udziału w nabytej rzeczy. Wyraża się on w ułamku. Jego wysokość zależy tylko i wyłącznie od woli małżonków. Każde z małżonków może bez zgody drugiego swobodnie dysponować przysługującym mu udziałem w rzeczy wspólnej.
Rozdzielność majątkowa może powstać przed zawarciem małżeństwa. W tym celu trzeba spisać u notariusza umowę majątkową małżeńską. Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby rozdzielność wprowadzić po ślubie. Aby to zrobić, wystarczy zawrzeć u notariusza umowę majątkową albo wnieść pozew do sądu.
Rozdzielność majątkowa w drodze umowy
Wprowadzenie rozdzielności majątkowej w drodze umowy zawartej przed notariuszem wymaga zgodnego działania współmałżonków. Jeżeli jedna ze stron będzie sprzeciwiała się takiemu uregulowaniu stosunków majątkowych, to wówczas notariusz nic nie poradzi, ponieważ nie może on wprowadzić rozdzielności tylko na podstawie żądania jednego z małżonków. Małżeńska umowa majątkowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego. W przeciwnym razie jest nieważna. Można w niej określić dowolny termin, od kiedy będzie obowiązywała, może to być nawet data wsteczna. W praktyce najczęściej zawierane są umowy wchodzące w życie z dniem ich zawarcia.
Maksymalna stawka wynagrodzenia notariusza za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową małżeńską ustanawiającą rozdzielność majątkową (bez względu na stopień jej skomplikowania) wynosi 400 zł. Przy podziale majątku wspólnego małżonków decydująca dla wysokości opłaty będzie wartość przedmiotów podlegających podziałowi.
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
Od 20 stycznia 2005 r., udając się do notariusza w celu umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, małżonkowie mogą wybrać system umownej rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. W zasadzie nie różni się on niczym od klasycznej rozdzielności majątkowej. Jego odmienność ujawnia się dopiero w momencie ustania małżeństwa lub ustania rozdzielności majątkowej (np. w drodze zawarcia umowy ustanawiającej wspólność). Wówczas możliwe jest żądanie wyrównania różnicy w dorobkach (w przyroście wartości majątków) między małżonkami, czyli małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka (bo np. prowadził dom, wychował dzieci, stan jego zdrowia nie pozwalał mu osiągać wyższych dochodów), może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Wyrównania dorobków mogą dokonać umownie sami małżonkowie. Jeśli jednak nie dojdą w tym zakresie do porozumienia co do sposobu lub wysokości wyrównania, wówczas rozstrzygnie za nich sąd.
Rozdzielność majątkowa na mocy orzeczenia sądu
Ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd można domagać się wówczas, gdy między małżonkami nie ma zgody co do tej kwestii i nie można tego zrobić w drodze umowy przed notariuszem. Żądanie takie musi być uzasadnione ważnymi powodami. Obowiązujące przepisy nie definiują pojęcia „ważne powody”. W praktyce będą to sytuacje natury majątkowej polegające na: trwonieniu majątku wspólnego na skutek hulaszczego trybu życia, alkoholizmu, rażącej niegospodarności itp., uchylaniu się od pomnażania i utrzymywania substancji majątku wspólnego albo też zatrzymaniu tego majątku wyłącznie dla siebie i niedopuszczeniu współmałżonka do korzystania z niego. Mogą to być także okoliczności natury niemajątkowej, np. faktyczna separacja małżonków, zaistnienie podstaw do domagania się rozwodu itp. Ważnych powodów nie stanowią natomiast okoliczności niezawinione przez małżonka bądź niezależne od jego woli, np. długotrwała choroba.
Zniesienie wspólności majątkowej może nastąpić tylko w czasie trwania małżeństwa, gdy istnieje między małżonkami wspólność majątkowa.
Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W związku z tym sąd ma obowiązek w sentencji wyroku oznaczyć dokładnie datę (dzień, miesiąc, rok), w której powstanie rozdzielność majątkowa. Może to być data wcześniejsza od dnia wyroku, a w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową nawet z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Będą to jednak sytuacje wyjątkowe, ponieważ wówczas sąd ma także na względzie ochronę interesu wierzycieli każdego z małżonków (wyrok SN z 3 lutego 1995 r., sygn. akt II CRN 162/94, OSNC z 1995 r. nr 6, poz. 100).
Po orzeczeniu przez sąd rozdzielności majątkowej, każde z małżonków może domagać się, aby podziału ich majątku wspólnego dokonał sąd w specjalnym postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Sądowego podziału majątku wspólnego można domagać się zawsze wtedy, gdy pomiędzy małżonkami nie ma porozumienia co do sposobu rozdzielenia składników majątkowych. Może to też nastąpić wtedy, kiedy małżonkowie zawarli umowę majątkową małżeńską, a jednak nie są zgodni co do podziału majątku wspólnego.
PRZYKŁAD
Małżonkowie B. zawarli umowę o rozdzielność majątkową. Każde z nich samodzielnie zarządza swoim majątkiem. Jednak postanowili nabyć wspólnie działkę rekreacyjną. Spisując u notariusza akt jej nabycia zdecydowali, że ich udziały we wspólnej rzeczy będą równe. Wobec tego każde z małżonków B. będzie miało w działce udział w wysokości 1/2. Udział ten wejdzie do majątków osobistych małżonków B. i każde będzie mogło swobodnie nim dysponować, np. sprzedać go lub podarować.
RADZIMY
W notarialnej umowie małżeńskiej można nie tylko wprowadzić rozdzielność, ale również dokonać podziału majątku wspólnego. W takiej sytuacji małżonkowie stający przed notariuszem powinni określić, jakie przedmioty stanowią ich majątek wspólny i jaka jest ich wartość, oraz dokonać zgodnego ich podziału.
RADZIMY
Każde z małżonków może z ważnych powodów (np. gdy jedno z małżonków ma niższy dorobek, gdyż trwoniło majątek albo z zawinionych przez siebie przyczyn nie wykorzystywało swoich możliwości zarobkowych) żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków.
RADZIMY
Pozew w sprawie ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej trzeba skierować do wydziału rodzinnego sądu rejonowego, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze stale przebywa. W braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej (czyli tej, której zachowanie jest przyczyną wprowadzenia rozdzielności), a gdy i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda, czyli osoby, która domaga się wprowadzenia rozdzielności.
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami - wzór
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami - instrukcja
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).