Fundusz – to zasób środków finansowych bądź majątkowych przeznaczonych na jakiś cel lub na pokrycie kosztów różnego typu działalności, np. artystycznej lub gospodarczej. Jest to także instytucja rozporządzająca takimi środkami. Przepisy prawa regulują źródła dochodów poszczególnych funduszy oraz cele, na jakie zostaną wykorzystane.

Fundusz może istnieć jako odrębna jednostka organizacyjna utworzona przez państwo, np. państwowe fundusze celowe, takie jak Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Bankowy Fundusz Gwarancyjny czy też Fundusz Promocji Twórczości, może być również obowiązkowym albo dobrowolnym elementem gospodarki innych podmiotów, zwłaszcza gospodarczych. Przykładem takiego obowiązkowego funduszu jest istniejący w prawie wszystkich zakładach pracy zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Przykładem funduszu dobrowolnego może być fundusz pożyczkowy lub fundusz dobroczynny.

Fundusz tworzy się dla jakiegoś określonego celu lub dla potrzeby sfinansowania określonych działań – tzw. fundusz celowy. Do tej grupy funduszy zaliczamy: fundusz inwestycyjny, fundusz powierniczy, fundusz na nieprzewidziane zdarzenia itp. Takie fundusze określa się mianem funduszy w ścisłym tego słowa znaczeniu. Istnieją również tzw. fundusze idealne, będące wykazem posiadanego majątku trwałego, oraz będące wynikiem wypracowanego zysku danego podmiotu.

Fundusz alimentacyjny

Fundusz alimentacyjny – instytucja aktualnie niewystępująca w polskim systemie prawnym. Istniał w Polsce w latach 1974–2004 na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym, która tworzyła fundusz alimentacyjny oraz określała zasady jego funkcjonowania. Celem ustawy o funduszu alimentacyjnym było „wzmożenie opieki nad dziećmi i innymi osobami znajdującymi się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych oraz zwiększenie odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji”. Fundusz przeznaczony był na wypłatę świadczeń pieniężnych dla dzieci i innych osób „w przypadku niemożności wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych”. Ratio legis funduszu było zatem przychodzenie z pomocą materialną w tych wszystkich sytuacjach, w których faktyczne wykonanie wyroków orzekających alimenty z najrozmaitszych powodów napotykało trudności. Dysponentem funduszu był ZUS, którego organy zajmowały się ustalaniem świadczeń oraz ich wypłatą. Fundusz zniesiony został 1 maja 2004 r. na mocy przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, która wprowadziła nowe zasady udzielania pomocy osobom samotnie wychowującym dzieci. W związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 maja 2005 r., stwierdzającym niezgodność niektórych regulacji tej ustawy z konstytucyjnymi zasadami równości oraz ochrony rodziny i małżeństwa, jak również w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, ustawa o świadczeniach rodzinnych została istotnie znowelizowana, zaś zasady wypłacania pomocy osobom, które w poprzednim systemie kwalifikowały się do korzystania ze świadczeń z funduszu, uległy dalszej modyfikacji. W środkach masowego przekazu oraz na forach organizacji społecznych trwa dyskusja na temat przywrócenia w polskim systemie prawnym funduszu – w zmodernizowanej i uaktualnionej postaci. Pomimo licznych mankamentów, przez prawie 30 lat fundusz był jedyną instytucją gwarantującą środki utrzymania wielu osobom faktycznie pozbawionym alimentacji – w tym przede wszystkim dzieciom – poprzez regularną, comiesięczną wypłatę alimentów. Pewną odpowiedź na tę dyskusję stanowi projekt ustawy o gminnym funduszu alimentacyjnym.

Fundusz inwestycyjny

Fundusz inwestycyjny – podmiot utworzony zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych, którego majątek, podzielony na jednostki uczestnictwa, tworzony jest w drodze dokonywania przez uczestników funduszu wpłat oraz w drodze nabywania przez fundusz środków w trakcie prowadzenia swojej działalności. Podstawowym zadaniem funduszu inwestycyjnego jest lokowanie zebranych środków w ściśle określone aktywa (obligacje, bony skarbowe, akcje). Jednostki uczestnictwa podlegają zasadniczo codziennej wycenie i zapisywane są wraz z innymi informacjami na temat uczestnika w rejestrze uczestników funduszu. Biorąc pod uwagę kryterium ograniczeń inwestycyjnych i łatwość dostępu do funduszu dla potencjalnych uczestników, wyróżnia się:

• - najbardziej popularne fundusze inwestycyjne otwarte (dostępne dla wszystkich uczestników, a zarazem najbezpieczniejsze z uwagi na ograniczenia co do zakresu inwestycji dokonywanych przez fundusz),
• - specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (dostępne tylko dla określonych kategorii uczestników),
• - fundusze inwestycyjne zamknięte (o szerszych możliwościach inwestycyjnych) oraz
• - fundusze mieszane.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Jednostki uczestnictwa obejmowane przez uczestników funduszu w zamian za wpłaty są udziałami w majątku funduszu posiadającymi jednakową wartość. Wartość ta uzależniona jest od każdorazowej wyceny majątku funduszu i odzwierciedla wartość rynkową wszystkich inwestycji dokonywanych przez fundusz.

Podstawową zasadą funkcjonowania funduszu inwestycyjnego otwartego jest zasada bezpieczeństwa jego uczestników, która wyraża się w:

• - ograniczeniu ryzyka inwestycyjnego poprzez wskazanie dopuszczalnych rodzajów inwestycji – fundusz inwestycyjny otwarty nie może lokować w nieruchomości, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, akcje spółek niedopuszczonych do obrotu na giełdzie,
• - przechowywaniu środków funduszu przez bank albo Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (odgrywający rolę depozytariusza) w pełni odpowiedzialny za ich bezpieczeństwo,
• - oddzieleniu środków wniesionych przez uczestników funduszu od majątku towarzystwa funduszu inwestycyjnego (zarządzającego danym funduszem inwestycyjnym), co zapewnia ochronę środków uczestników na wypadek upadłości towarzystwa.

Jak przystąpić do otwartego funduszu inwestycyjnego

Decyzja o przystąpieniu powinna zostać podjęta w przypadku chęci dokonania średnio- lub długoterminowej inwestycji (zazwyczaj zyski pojawiają się po upływie określonego czasu). Należy również pamiętać, że fundusz inwestycyjny jest zasadniczo bardziej opłacalną, a zarazem bardziej ryzykowną formą inwestowania niż lokata bankowa. Wybór funduszu: każdy fundusz ma swój określony portfel inwestycyjny – im więcej inwestycji w obligacje, tym mniejsze ryzyko dla uczestnika funduszu (np. fundusz obligacyjny, pieniężny lub fundusz stabilnego wzrostu), z kolei więcej inwestycji w akcje zwiększa ryzyko inwestycyjne, ale daje zarazem większą możliwość zysku (np. fundusz zrównoważony lub fundusz akcji). Zakup jednostek funduszu: może być dokonany w domach maklerskich, w siedzibach oddziałów banków lub w bankach internetowych. Wpłaty na fundusz: zazwyczaj w danym funduszu określona jest wpłata minimalna (wiele funduszy przewiduje wpłaty minimalne na poziomie 50–100 zł). Opłaty: uczestnik wnosi na początku opłatę manipulacyjną za przystąpienie do funduszu (stanowiącą proc. dokonanej wpłaty na fundusz, przy czym im większa wpłata, tym zazwyczaj mniejsza opłata manipulacyjna), a następnie w trakcie uczestnictwa w funduszu zobowiązany jest do uiszczania opłat za zarządzanie jego środkami; należy pamiętać, że najwyższe opłaty mają fundusze akcyjne (agresywne), zaś najmniejsze – fundusze obligacyjne, tj. fundusze o niewielkim stopniu ryzyka inwestycji. Możliwość wystąpienia z otwartego funduszu inwestycyjnego:

• - nieograniczona, co oznacza, że decyzję o wystąpieniu uczestnik może podjąć w każdej chwili (każdy fundusz inwestycyjny ma obowiązek odkupywania jednostek uczestnictwa przynajmniej raz na 7 dni),
• - oznacza konieczność zbycia jednostek uczestnictwa na rzecz funduszu (nie można ich zbyć na rzecz jakiejkolwiek innej osoby bądź podmiotu),
• - często związana jest z koniecznością uiszczenia opłaty za wycofanie środków, która określona jest zazwyczaj procentowo (średnio około 2–3 proc.), rzadziej kwotowo.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Bankowy Fundusz Gwarancyjny – instytucja mająca na celu ochronę środków pieniężnych zgromadzonych w bankach oraz zapobieganie ich upadłości. Prowadzi działalność gwarancyjną, pomocową, kontrolną i badawczą.

NAPISZ DO...
Bankowy Fundusz Gwarancyjny:
ul. ks. I. Skorupki 4
00-546 Warszawa
tel. (0 prefiks 22) 58-30-700
(0 prefiks 22) 58-30-701
www.bfg.pl;
e-mail: kancelaria@bfg.pl

• - Działalność gwarancyjna – zapewnienie klientom banku zwrotu środków pieniężnych (depozytów) w przypadku jego upadłości. Wyróżnia się dwa systemy gwarantowania: obowiązkowy i dobrowolny. Obowiązkowy system gwarantowania – uczestniczą w nim banki działające w Polsce, które w celu gwarantowania środków pieniężnych tworzą fundusze ochrony środków gwarantowanych przeznaczone do wykorzystania w przypadku upadłości któregokolwiek banku. W razie upadłości banku Fundusz zbiera środki pieniężne zgromadzone w postaci funduszów od wszystkich innych banków, przekazuje je syndykowi lub zarządcy masy upadłości, którzy wypłacają je klientom upadłego banku w miejscach i terminach podanych do publicznej wiadomości. Środki niewypłacone syndyk lub zarządca masy upadłości zwraca Funduszowi. Potem, przez 5 lat od ogłoszenia upadłości banku, środki gwarantowane wypłacane są bezpośrednio przez Fundusz. Wysokość środków gwarantowanych: kwota środków pieniężnych nieprzekraczająca równowartości w złotych 1000 euro jest zwracana w całości, a kwota wyższa niż równowartość w złotych 1000 euro do 22 500 euro – w 90 proc. Klient upadłego banku może także odzyskać tę część środków pieniężnych, która nie jest gwarantowana przez Fundusz – w wyniku podziału majątku upadłego banku w trakcie postępowania upadłościowego. Dobrowolny system gwarantowania: tworzony przez banki objęte systemem obowiązkowym, gwarantujące środki pieniężne ponad wysokość określoną powyżej.
• NAPISZ DO... Fundusz Promocji Twórczości Departament Sztuki i Promocji Twórczości Ministerstwo Kultury ul. Krakowskie Przedmieście 15/17 00-071 Warszawa www.mk.gov.pl- Działalność pomocowa: udzielanie bankom zagrożonym upadłością zwrotnej pomocy finansowej (pożyczek, gwarancji, poręczeń) na preferencyjnych warunkach.
• - Działalność kontrolna: kontrola wykorzystywania przez banki udzielonej pomocy finansowej oraz monitorowanie ich sytuacji finansowej.
• - Działalność badawcza: gromadzenie i analizowanie informacji o bankach.

Fundusz Promocji Twórczości

Fundusz Promocji Twórczości – państwowy fundusz celowy, który został powołany do życia na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Celem funduszu jest przyznawanie stypendiów i pomocy socjalnej twórcom, dofinansowanie kosztów wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej oraz wydań dla niewidomych.

O przyznaniu środków z funduszu decyduje minister kultury i sztuki po zasięgnięciu opinii specjalnej komisji opiniującej wnioski. Uprawnionymi do korzystania są twórcy oraz wydawcy, ci ostatni jedynie, jeśli realizowane przez nich wydania uznane zostaną za wydania utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki lub jeśli są to wydania dla niewidomych. Nie mogą natomiast ubiegać się o przyznanie środków z funduszu uprawnieni z tytułu praw pokrewnych, w tym artyści wykonawcy, oraz inni niż twórcy pierwotnie uprawnieni z tytułu prawa autorskiego. Przychodami funduszu są opłaty uiszczane przez producentów i wydawców egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął. Są oni obowiązani do przekazywania na rzecz funduszu wpłaty wynoszącej od 5 proc. do 8 proc. wpływów brutto (obecnie 5 proc.), bez uwzględnienia podatku od towarów i usług ze sprzedaży egzemplarzy tych utworów.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Poczynając od 2006 r., ZUS zobowiązany jest przesłać, do 31 sierpnia każdego roku, ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. informacje na temat zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składkach na ubezpieczenie emerytalne w ramach pierwszego filaru.

Dalsze źródło dochodów funduszu stanowią kary pieniężne. Twórca może domagać się, by sprawca zawinionego naruszenia jego autorskich praw majątkowych, dokonanego w ramach działalności gospodarczej, uiścił odpowiednią sumę pieniężną z przeznaczeniem na fundusz. Suma ta nie może być niższa niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia. Źródłem przychodów funduszu są również dobrowolne wpłaty, zapisy i darowizny oraz inne wpływy. Z wnioskiem o przyznanie środków z funduszu mogą wystąpić: twórca, wydawca, producent, instytucja kultury, organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi oraz stowarzyszenie twórcze.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – to państwowy fundusz celowy powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego, czyli wyodrębniony zasób środków majątkowych przeznaczonych dla realizacji zadań ubezpieczenia społecznego zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Funduszem Ubezpieczeń Społecznych zarządza na bieżąco zarząd Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyodrębnia się następujące fundusze:

• - emerytalny, z którego finansowane są wypłaty emerytur,
• - rentowy, z którego finansowane są m.in. wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy, rent szkoleniowych, rodzinnych, dodatki do rent rodzinnych dla sierot zupełnych, dodatki pielęgnacyjne, zasiłki pogrzebowe,
• tel. (022) 661-10-00
• - chorobowy, z którego finansowane są świadczenia z tytułu ubezpieczeń na wypadek choroby i macierzyństwa,
• - wypadkowy, z którego finansowane są świadczenia z tytułu ubezpieczeń od wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• - rezerwowy dla uzupełnienia niedoborów funduszy rentowych, chorobowych i wypadkowych.

Jednym z rodzajów przychodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest składka na ubezpieczenie społeczne ewidencjonowana na koncie ubezpieczonego.

Fundusze europejskie (unijne)

Fundusze europejskie (unijne) – instrumenty finansowania polityki regionalnej Unii Europejskiej wspierające zadania zmierzające do osiągnięcia spójności społeczno- ekonomicznej oraz stałego zmniejszania nierówności w rozwoju regionów. Obecnie zalicza się do nich głównie Fundusze Strukturalne oraz Fundusz Spójności.

Fundusze Strukturalne

Stworzone na podstawie różnych podstaw prawnych, służą realizacji celów polityki strukturalnej, które w latach 2000–2006 obejmują:

• - udzielanie pomocy regionom zacofanym w rozwoju społeczno-ekonomicznym (Cel 1),
• - ekonomiczną i społeczną restrukturyzację regionów przejawiających problemy strukturalne (Cel 2),
• - harmonizację i modernizację systemów edukacyjnych, szkoleniowych i zatrudnienia (Cel 3).

Obecnie działają 4 Fundusze Strukturalne:

• - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Najważniejszy instrument polityki strukturalnej Unii Europejskiej zorientowany na wspieranie rozwoju regionalnego. Zasadniczym jego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów. Wsparcie z funduszu dotyczy różnorodnych dziedzin i obejmuje między innymi: inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy, inwestycje infrastrukturalne, inwestycje w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój badań naukowych i nowych technologii, wspieranie inicjatyw współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej oraz modernizacji terenów miejskich znajdujących się w stanie kryzysu.
• - Europejski Fundusz Socjalny Pierwszy z zastosowanych we Wspólnocie Europejskiej instrumentów polityki strukturalnej. Jego głównym celem jest zapewnienie harmonijnego rozwoju zasobów ludzkich i zatrudnienia na terytorium Unii Europejskiej. Wspiera inicjatywy służące zapobieganiu i zwalczaniu bezrobocia w państwach członkowskich, tworzeniu nowych miejsc pracy i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych pracowników, jak również ułatwianiu geograficznej i zawodowej mobilności pracowników, finansowaniu programów kształcenia zawodowego kobiet i aktywacji zawodowej niepełnosprawnych.
• - Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji Rolniczych – Sekcja Orientacji Obejmuje różne rodzaje interwencji służących rozwojowi obszarów wiejskich i restrukturyzacji rolnictwa. Składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji i Sekcji Orientacji. W ramach Sekcji Gwarancji (która nie wchodzi w skład Funduszy Strukturalnych) finansowane są działania związane z organizacją, regulacją i rozwojem rynków rolnych (w szczególności podtrzymywanie cen produktów rolnych). Środki Sekcji Orientacji służą natomiast finansowaniu zmian strukturalnych obszarów wiejskich, m.in. inicjatyw służących poprawie struktury gospodarstw, konwersji działalności rolniczej, zmianom struktury zawodowej wsi, wspieraniu inwestycji w ochronę środowiska oraz zrównoważonego rozwoju gospodarki leśnej.
• - Finansowy instrument orientacji (wspierania) rybołówstwa Służy realizacji wspólnej polityki w zakresie rybołówstwa zarówno w ramach realizacji celów regionalnych, jak i rozwiązywania problemów istotnych dla całej Wspólnoty. Pomoc obejmuje w szczególności: wspieranie działań zmierzających do utrzymania równowagi pomiędzy zasobami środowiska morskiego a ich eksploatacją, ochronę zasobów morskich, wspieranie rozwoju przedsiębiorstw sektora oraz obszarów ekonomicznie uzależnionych od rybołówstwa. Wspierane przez fundusz działania państw członkowskich w zakresie rozwoju flot rybackich muszą być zgodne z wymogami wspólnej polityki rybackiej, dotyczącymi m.in. wielkości i miejsc połowów.

Fundusz Spójności

Został utworzony w 1994 r. na okres przejściowy (jego funkcjonowanie początkowo przewidziano na lata 1993–1999, później przedłużono do 2006 r.) jako wynik decyzji o konieczności stworzenia dodatkowego instrumentu finansowego wspierania gospodarczej i społecznej spójności w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. Pomoc z funduszu nie ma charakteru regionalnego, udzielana jest dla pojedynczych projektów i nie może być łączona z elementami programów wspieranych z Funduszy Strukturalnych.

Podstawa prawna

• - Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 9, poz. 131 z późn. zm.).
• - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lutego 1995 r. w sprawie nadania statutu Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu (Dz.U. nr 21, poz. 113 z późn. zm.).
• - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 80, poz. 904 z późn. zm.).
• - Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 24 lutego 2003 r. w sprawie wysokości procentu wpłat na Fundusz Promocji Twórczości (Dz.U. nr 41, poz. 354).
• - Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. nr 146, poz. 1546 z późn. zm.).