W aktach prawnych można znaleźć przepisy, które w sposób świadomy są określone nieprecyzyjnie, wskazujące na potrzebę uwzględniania kryteriów pozaprawnych przy dokonywaniu oceny działań lub zaniechań czy też podejmowaniu decyzji na ich podstawie. Są to klauzule generalne. Przykład takiej klauzuli zawiera art. 5 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nie można czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Klauzule generalne mają więc miejsce wtedy, gdy w przepisach jest mowa np. o dobrej wierze, należytej staranności albo też znajdują się odesłania do pozaprawnych porządków normatywnych, m.in. zasad współżycia społecznego, zasad uczciwego obrotu. Podstawowa zaleta istnienia klauzul generalnych polega na tym, że dzięki nim prawo jest bardziej elastyczne, bliskie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, moralności i obyczajowości. Wyraża się to m.in. w tym, że sędziowie przy dokonywaniu oceny konkretnego stanu faktycznego i podejmowaniu decyzji o wyroku mają tzw. luz interpretacyjny pozwalający im na branie pod uwagę kryteriów pozaprawnych, które mają jednak istotne znaczenie w funkcjonowaniu społeczeństwa. Z kolei za wadę klauzul generalnych uważa się ich ogólnikowość, ponieważ może ona prowadzić do nadużywania swobody, która w związku z tym się pojawia.

Monika Burzyńska