PLUSY I MINUSY
Zalety i wady lustracji


Jest to proces przeglądania, weryfikowania oraz oceniania danych i dokumentów. Uprawnione do tego typu działań są organy nadzorujące dany podmiot – na przykład prezesi sądów powszechnych mają prawo nadzoru nad działalnością administracyjną sądów im podlegających. Lustrację przeprowadza się w administracji, partiach politycznych, sądach lub prywatnych przedsiębiorstwach. Dotyczy ona także osób fizycznych pełniących funkcje publiczne, które w latach 1944–1990 były pracownikami lub współpracownikami organów bezpieczeństwa. Aby można było przeprowadzić lustrację, należy znaleźć odpowiedni przepis, który byłby podstawą prawną (np. przepisy ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne) lub uzyskać decyzję organu nadrzędnego nad lustrowaną instytucją albo upoważnionego do wydawania takich decyzji. W zależności od przedmiotu lustracji nadzorujący musi stosować różne jej kryteria. Urzędy są kontrolowane głównie pod względem legalności i gospodarności – tzn. czy działają zgodnie z obowiązującym prawem i zasadami racjonalnego rozporządzania środkami finansowymi w danej jednostce. Osoby ubiegające się o niektóre stanowiska są lustrowane pod względem głoszonych poglądów, przeszłości politycznej, stopnia moralności, kwalifikacji zawodowych lub zdrowotnych.

Oświadczenie lustracyjne

W Polsce, tak jak i innych krajach byłego ustroju socjalistycznego – m.in. Czechach i byłej NRD – przeprowadza się lustrację dotyczącą związków obywateli pełniących funkcje publiczne w państwie ze służbami bezpieczeństwa. Obecnie muszą być jej poddani m.in.:

  • - Prezydent RP, senatorowie, posłowie oraz osoby powołane, wybrane lub mianowane na określone kierownicze stanowiska państwowe przez prezydenta, Sejm, Prezydium Sejmu, Senat, Sejm i Senat, Marszałków Sejmu i Senatu lub Prezesa Rady Ministrów (np. premier, ministrowie, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego), szef Służby Cywilnej, dyrektorzy generalni w ministerstwach, urzędach centralnych (m.in. NIK, ZUS) lub wojewódzkich, sędziowie, prokuratorzy, adwokaci,
  • - członkowie rad nadzorczych i zarządów, dyrektorzy programów i ośrodków regionalnych i agencji „Telewizji Polskiej” i „Polskiego Radia”, dyrektor generalny Polskiej Agencji Prasowej, dyrektorzy biur, redaktorzy naczelni oraz kierownicy oddziałów regionalnych Polskiej Agencji Prasowej.

Wymienione osoby, jeśli urodziły się przed 10 maja 1972 r., mają obowiązek złożyć oświadczenia lustracyjne.

Dochodzenie lustracyjne

Rzecznik Interesu Publicznego jest stroną reprezentującą interes publiczny i ma prawo wszcząć dochodzenie lustracyjne w przypadku podejrzenia, że podawane w deklaracji dane są nieprawdziwe. Dochodzenie to może skończyć się sprawą przed Sądem Lustracyjnym w Warszawie. W przypadku udowodnienia przestępstwa podania nieprawdy w deklaracji osoba, której to udowodniono, musi natychmiast zwolnić zajmowany urząd, przez 10 lat nie może pełnić funkcji publicznych oraz wytacza się jej zwykły proces karny o podanie nieprawdy w dokumencie urzędowym.

Kamila Latosińska

Podstawa prawna

  • - Art. 3, 7, 17, 17d, 18a ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne (t.j. Dz.U. z 1999 r. nr 42, poz. 428 z późn. zm.).
  • - Art. 37, 38 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).