To jedna z form postępowania nieprocesowego w sądowej procedurze cywilnej. Rozdział dotyczący tego zagadnienia wprowadzony został do kodeksu postępowania cywilnego dopiero w 2001 r., w związku ze specyfiką, jaka charakteryzuje procedurę związaną z księgami wieczystymi.
Kto może domagać się wpisu
Postępowanie to toczy się przed sądem rejonowym (w wydziale ksiąg wieczystych). Tam też prowadzone i przechowywane są księgi i ich akta. Jego celem jest dokonanie określonego wpisu w danej księdze, a wszczynane jest na wniosek osoby, która domaga się wpisu. Może to być nie tylko właściciel nieruchomości czy jej użytkownik wieczysty, ale również osoba, na rzecz której wpis taki ma nastąpić (np. spadkobierca), lub wierzyciel, któremu przysługuje prawo, które może być wpisane do księgi wieczystej (bank, który udzielił kredytu hipotecznego). Jeśli obciążenia właściciela powstały z mocy ustawy, wniosek taki złożyć może także uprawniony organ.
Braki formalne
Może się zdarzyć, że sąd wieczystoksięgowy uzna, że wniosek zawiera braki formalne (np. gdy nie określimy precyzyjnie numeru księgi, do której wpis ma zostać dokonany, wartości przedmiotu wniosku czy danych osób, na rzecz których ma być dokonany wpis). W takiej sytuacji sędzia przewodniczący ma obowiązek wezwania nas do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym. Gdy tego nie uczynimy, zarządzi on zwrot naszego wniosku. Wówczas pismo takie traktowane jest tak, jakby nigdy nie zostało wniesione, a więc nie wywołuje żadnych skutów prawnych.
Powszechne jest również składanie wniosków o otrzymanie odpisu z księgi. Jako że księgi są jawne, każdy ma prawo zapoznać się z ich treścią. Jest to szczególnie ważne przy zakupie nieruchomości „z drugiej ręki”, a to w celu sprawdzenia, czy nie ciąży na niej jakieś ograniczone prawo rzeczowe, jak hipoteka czy służebność.
Sami właściciele często składają takie wnioski, aby przedłożyć je w banku w celu otrzymania kredytu, którego zabezpieczeniem spłaty ma być hipoteka.
Powództwo o uzgodnienie
Sprawy w postępowaniu wieczystoksięgowym rozpoznawane są na posiedzeniu niejawnym. Uczestnicy nie są więc wzywani na żaden termin posiedzenia – odpisy księgi wieczystej lub postanowienia sądu albo zawiadomienia o dokonanym wpisie otrzymają pocztą – listem poleconym. Dla każdej nieruchomości prowadzona jest odrębna księga wieczysta. Nie oznacza to jednak, że każda nieruchomość taką księgę już posiada.
W praktyce zdarzają się też sytuacje, gdy ktoś nie zgadza się z tym, co zawiera księga wieczysta.
W takim wypadku przysługuje mu powództwo o uzgodnienie treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym. Postępowanie w tym przedmiocie toczy się już jednak w formie procesu przed sądem cywilnym.
Obecnie toczy się długotrwały proces komputeryzacji ksiąg wieczystych. Polega on na przeniesieniu treści istniejących w Polsce „papierowych” ksiąg do systemu informatycznego. Zajmują się tym utworzone w tym celu podległe sądom okręgowym jednostki: ośrodki migracji ksiąg wieczystych. W efekcie tego, w sytuacji kiedy nasza księga znajduje się akurat w takim ośrodku, na odpis z niej będziemy musieli poczekać do jej powrotu, co może trwać kilka tygodni.
Jeśli nie dołączymy do wniosku o wpis niezbędnych dokumentów, sąd oddali nasz wniosek bez wzywania do jego poprawienia czy uzupełnienia. Regulacja taka ma na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowania.
W księdze wieczystej działki zabudowanej domem jednorodzinnym, w dziale drugim jako właściciel wpisany jest Jan W. Jego małżonka uważa, że wpis nie odzwierciedla rzeczywistego stanu prawnego, gdyż twierdzi, że działka ta została nabyta za wspólne środki w trakcie małżeństwa, a małżonków łączy ustawowa wspólność majątkowa. Gdy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego podnoszone przez nią okoliczności potwierdzą się, sąd nakaże w wyroku wpisanie małżonków W. w dziale drugim księgi wieczystej, w którym mieszczą się wpisy związane z prawem własności, jako współwłaścicieli nieruchomości na zasadach wspólności ustawowej.
Podstawa prawna
* Art. 6261–62613 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.).