Adopcja, czyli przysposobienie, zwana też potocznie usynowieniem, jest to uznanie obcego dziecka za własne. Z mocy orzeczenia sądu między przysposabiającym (adoptującym) a przysposobionym (adoptowanym) powstaje taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Przysposobić można jedynie osobę małoletnią dla jej dobra. Wymaganie małoletniości powinno być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.
Przysposabiający powinien mieć: pełną zdolność do czynności prawnych, kwalifikacje uzasadniające, że będzie należycie wywiązywał się z obowiązków względem dziecka (np. mieć zdolności wychowawcze i prawy charakter). Między nim a dzieckiem powinna istnieć odpowiednia różnica wieku. Wspólnie przysposobić dziecko mogą tylko małżonkowie. Przysposobienie dziecka przez jednego małżonka nie może nastąpić bez zgody drugiego, z wyjątkiem sytuacji, gdy drugi małżonek nie ma zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego.
Dziecko, które będzie przysposobione, powinno: być małoletnie, przynajmniej w chwili złożenia wniosku o przysposobienie, a gdy ukończyło już 13 lat, wyrazić zgodę na adopcję.
Rodzice biologiczni dziecka przysposabianego muszą wyrazić zgodę na przysposobienie. Nie jest potrzebna ich zgoda, gdy: zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, są nieznani, porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Do 13 czerwca 2009 r. nie była potrzebna także zgoda ojca, którego ojcostwo zostało ustalone przez sąd i nie została mu przyznana władza rodzicielska.
Ze względu na szczególne okoliczności sąd opiekuńczy może orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeśli ich odmowa zgody jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.
Od 13 czerwca 2009 r. w wypadku gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego, nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia przysposobionego przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Do tego czasu niedopuszczalne było w takiej sytuacji tylko uznanie przysposobionego, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia.
Obecnie w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istnieją trzy rodzaje przysposobienia:
Przysposobienie pełne – przysposobienie, przez które powstaje między przysposabiającym a przysposabianym taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego, a ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych oraz tych krewnych względem niego.
Przysposobienie niepełne – przysposobienie, którego skutki polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym. Skutki przysposobienia rozciągają się też na zstępnych przysposobionego. Sąd orzeka o tym na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda do przysposobienia jest potrzebna.
Przysposobienie całkowite – jest oparte na blankietowej zgodzie biologicznych rodziców dziecka, wyrażonej przed sądem opiekuńczym na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Swoją zgodę rodzice mogą odwołać przed sądem opiekuńczym, ale nie później niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.
W postępowaniu o przysposobienie biorą udział:
• przysposabiający,
• jego małżonek,
• rodzice przysposabianego dziecka, chyba że nie jest wymagana ich zgoda albo już wcześniej ją wyrazili,
• opiekun dziecka.
Adopcja zagraniczna
Termin używany na określenie przysposobienia małoletniego obywatela polskiego przez osoby na stałe zamieszkujące za granicą. Po raz pierwszy regulacje dotyczące adopcji zagranicznej wprowadzono do polskiego ustawodawstwa w 1995 roku. Zgodnie z nimi przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne Odstępstwo od zasady pierwszeństwa adopcji krajowej jest dopuszcalne w dwóch przypadkach:
• jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa
• gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.
W praktyce sąd rodzinny może wydać orzeczenie o adopcji zagranicznej, gdy ustali, że przysposobienie dziecka w Polsce jest niemożliwe. W ten sposób są najczęściej przysposabiane dzieci chore i niepełnosprawne.
3 KROKI Jak adoptować dziecko
Krok 1
Uzyskanie zgody biologicznych rodziców na adopcję.
Rodzice biologiczni dziecka powinni wyrazić ją przed sądem opiekuńczym. Jeżeli rodzice już wcześniej wyrazili zgodę na przysposobienie dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego, to wówczas ponownie nie muszą jej wyrażać.
Krok 2
Wniesienie wniosku o przysposobienie.
Osoba lub małżonkowie, którzy chcą przysposobić dziecko, powinni wnieść wniosek do sądu rejonowego, wydział rodzinny i nieletnich właściwego dla osoby przysposabiającej lub osoby, która ma być przysposobiona. W sprawie występują oni jako wnioskodawcy. Natomiast uczestnikami postępowania są: małoletni działający przez opiekuna oraz jego rodzice biologiczni. Jeżeli jednak rodzice wyrazili już wcześniej zgodę na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej, to nie mogą brać udziału w postępowaniu. Wniosek można napisać odręcznie. Przysposabiający składa go razem z załącznikami w sądzie w biurze podawczym albo przesyła do sądu listownie (najlepiej listem poleconym, aby mieć dowód nadania). Na kopii należy domagać się potwierdzenia przyjęcia pozwu przez urzędnika.
Krok 3
Ustalenie przyszłego imienia i nazwiska dziecka.
Dziecko przyjmuje nazwisko osoby, która je przysposobiła. Jednak na jego żądanie i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy postanawia, że będzie ono nosiło nazwisko dwuczłonowe, złożone ze swojego dotychczasowego oraz z nazwiska przysposabiającego. Na wniosek osoby przysposabiającej sąd może zmienić również imię dziecka.
Podstawa prawna
• Art. 114–127 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).