Odpłatność oznacza obowiązek zwrotu kosztów, zapłacenia. Odpłatność jako cecha charakterystyczna występuje zarówno na gruncie stosunków administracyjnych, jak i cywilnych. W prawie administracyjnym najczęściej oznacza konieczność poniesienia wydatków związanych z czynnością organu administracji, dokonaną na rzecz zainteresowanej osoby, np. odpłatność za wydanie zezwolenia, koncesji, licencji, zaświadczenia). Na gruncie cywilnym oznacza z kolei przysporzenie majątkowe, które otrzymuje jedna ze stron stosunku zobowiązaniowego kosztem drugiej strony. Większość umów, które są unormowane w kodeksie cywilnym, to umowy o charakterze odpłatnym. Odpłatność na gruncie prawa cywilnego nie jest jednak regułą, ponieważ są umowy, z których zawarciem nie wiąże się konieczność zapłaty.

Umowy
odpłatne nieodpłatne
1) Sprzedaż 1) Użyczenie
2) Zamiana 2) Zlecenie (może być odpłatne)
3) Dostawa 3) Przechowanie (może być odpłatne)
4) Kontraktacja 4) Umowa spółki
5) Umowa o dzieło 5) Darowizna
6) Umowa o roboty budowlane 6) Renta (może być odpłatna)
7) Najem
8) Dzierżawa
9) Pożyczka
10) Umowa rachunku bankowego
11) Zlecenie (może być nieodpłatne)
12) Umowa agencyjna
13) Leasing
14) Komis
15) Przewóz
16) Spedycja
17) Przechowanie (może być nieodpłatne)
18) Umowa składu
19) Umowa ubezpieczenia
20) Renta (może być nieodpłatna)
21) Dożywocie

Odpłatność jest natomiast cechą charakterystyczną stosunku pracy i odróżnia go od innych stosunków prawnych. Zarobkowy charakter jest nieodłącznym elementem pracy. Gdy go zabraknie, nie możemy mówić o stosunku pracy. Na gruncie prawa pracy odpłatność oznacza konieczność zapłaty wynagrodzenia za wykonaną pracę. Jest to zasada, od której nie ma wyjątków. Nie można zatrudniać pracownika na podstawie umów przewidzianych w kodeksie pracy bez określenia w takiej umowie wynagrodzenia za pracę. Także po stronie pracownika istnieje obowiązek odebrania należnego wynagrodzenia za pracę, bowiem pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Praca bez zarobku, wykonywana w ramach tzw. czynów społecznych, pomocy charytatywnej, samopomocy sąsiedzkiej itp., z uwagi na brak w niej przesłanki odpłatności, nie może być utożsamiana z pojęciem pracy świadczonej w ramach stosunku pracy.

Pojęcie „wynagrodzenie za pracę” nie zostało zdefiniowane w obowiązujących przepisach. Można jednak przyjąć, że wynagrodzenie to świadczenie, jakie pracodawca zobowiązany jest wypłacać pracownikowi okresowo w zamian za wykonaną przez niego pracę, odpowiednio do rodzaju tej pracy, ilości oraz jakości. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 30 kwietnia 1986 r. (sygn. akt III PZP 42/86, OSNCP z 1987 r. nr 8, poz. 106), wynagrodzenie za pracę jest to świadczenie konieczne o charakterze przysparzająco-majątkowym, które pracodawca jest obowiązany wypłacać okresowo pracownikowi w zamian za wykonaną przez niego pracę, która świadczona jest na podstawie wiążącego pracownika i pracodawcę stosunku pracy.

Arkadiusz Koper

Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).