Bezrobotnym jest obywatel polski lub cudzoziemiec, m.in. z Unii Europejskiej, albo posiadający status uchodźcy z innego kraju, albo cudzoziemiec będący członkiem rodziny obywatela polskiego, który jest niezatrudniony (tj. nie wykonuje pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą), nie wykonuje pracy na podstawie umowy zlecenia czy o dzieło (lub umowy agencyjnej), ale jest zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia. Bezrobotny ponadto musi mieć ukończone 18 lat, lecz nie może przekroczyć 60 lat – w przypadku kobiet i 65 lat – w przypadku mężczyzn, nie uczy się w szkole i nie nabył prawa do emerytury lub renty, nie jest właścicielem nieruchomości rolnej powyżej 2 ha przeliczeniowych ani też nie pracuje w gospodarstwie swojej rodziny oraz jest zarejestrowany we właściwym powiatowym urzędzie pracy. Dla uzyskania statusu bezrobotnego wymagane jest nieuzyskiwanie miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych. Wyczerpujący katalog warunków znajduje się w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Uprawnienia bezrobotnych
Obecnie obowiązująca ustawa przewiduje wiele uprawnień dla bezrobotnych, które mają przede wszystkim na celu zapobiegać bądź łagodzić skutki bezrobocia. Należą do nich m.in.:
* zasiłek dla bezrobotnych, który przysługuje bezrobotnemu, jeżeli w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez co najmniej 365 dni, m.in. był zatrudniony i osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę albo wykonywał pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą lub był agentem i opłacał składki;
* prace interwencyjne i roboty publiczne:
- prace interwencyjne oznaczają zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, jeżeli zatrudnienie to nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą. Prace interwencyjne mają na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. bezrobotnych do 25. roku życia, bezrobotnych długotrwale, bezrobotnych powyżej 50. roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, a także samotnie wychowujących dziecko do 7. roku życia oraz bezrobotnych niepełnosprawnych. Starosta może dokonywać z Funduszu Pracy przez 12 bądź 18 miesięcy (jeżeli strony tak uzgodniły) zwrotu m.in. części kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych;
- roboty publiczne oznaczają zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac organizowanych przez ośrodki pomocy społecznej lub organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się problematyką: ochrony środowiska, kultury, oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej, a także spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych, organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków;
* szkolenia i zasiłki szkoleniowe, których celem jest zwiększenie szans na uzyskanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, podwyższanie kwalifikacji zawodowych. Szkolenie organizowane dla osoby bez kwalifikacji zawodowych może trwać do 12 miesięcy, jednakże okres ten może zostać przedłużony do 24 miesięcy, jeżeli jest to uzasadnione programem szkolenia w danym zawodzie. Bezrobotnemu w okresie odbywania szkolenia przysługuje dodatek szkoleniowy w wysokości 20 proc. zasiłku dla bezrobotnych, zaś bezrobotnemu do 25. roku życia przysługuje w okresie odbywania szkolenia stypendium w wysokości 40 proc. zasiłku dla bezrobotnych;
* staże i przygotowania zawodowe przeznaczone głównie dla bezrobotnych do 25. roku życia. Czas trwania stażu nie może przekroczyć 12 miesięcy, zaś przygotowania zawodowego – 6 miesięcy. Bezrobotnemu w okresie odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przysługuje stypendium w wysokości zasiłku dla bezrobotnych.
PRZYKŁAD
Jan W. był od 4 miesięcy zarejestrowany jako bezrobotny i pobierał 30. każdego miesiąca zasiłek z tego tytułu. Zmarł 20 maja, czyli 10 dni przed datą wypłaty zasiłku. Jego żona zgłosiła się jednak do urzędu pracy po należne pieniądze. Odmówiono jej wypłaty. Odwołała się do sądu w tej sprawie. Sąd przyznał jej rację i stwierdził, że jeśli uprawniony zmarł przed datą samej wypłaty pieniężnej za dany miesiąc, to ta część jego świadczenia staje się należnością, której sam nie może pobrać.
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99, poz. 1001).