Bankowe prawo to swoista konstytucja, kodeks, usystematyzowany zbiór przepisów regulujących działanie systemu bankowego.
To również nazwa ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (z późniejszymi zmianami).
Na prawo bankowe składa się znacznie więcej przepisów, w tym kilka w randze ustawy, które regulują system funkcjonowania emisji i obrotu pieniędzmi w Polsce. Ponieważ pieniądz jest kluczowym dla gospodarki instrumentem, to ustawodawca jest zobowiązany do stosowania pewnych reguł. Muszą one gwarantować pewność obrotu na rynkach pieniężnych dla wszystkich stron tego obrotu, a jednocześnie nie naruszać generalnych kanonów gospodarki wolnorynkowej, w tym żelaznego prawa podaży i popytu.
Natomiast sama ustawa Prawo bankowe określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów instytucji kredytowych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.
Cel działalności
Bankiem centralnym RP jest Narodowy Bank Polski. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeśli nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Do zadań NBP należy także: organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego oraz opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. NBP przysługuje też wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.
Organem NBP jest m.in. Rada Polityki Pieniężnej. Ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi, równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Kierując się założeniami polityki pieniężnej, Rada w szczególności ustala wysokość stóp procentowych NBP, stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania oraz zasady operacji otwartego rynku.
Nadzór nad działalnością
Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego. Decyzje i określone przez Komisję zadania wykonuje i koordynuje wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.
Do zadań Komisji należy w szczególności:
* określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach,
* nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych,
* dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój,
* opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.
W ramach systemu bankowego funkcjonuje obowiązkowy system gwarantowania środków pieniężnych. Realizuje go Bankowy Fundusz Gwarancyjny, którego podstawowym celem jest zapewnienie deponentom wypłaty, do wysokości określonej ustawą, środków gwarantowanych w razie ich niedostępności (np. bankructwa banku). Środki gwarantowane objęte są obowiązkowym systemem gwarantowania od dnia ich wniesienia na rachunek bankowy, nie później niż w dniu poprzedzającym dzień spełnienia warunku gwarancji, a w przypadku należności wynikających z czynności bankowych, o ile czynność ta została dokonana przed dniem spełnienia warunku gwarancji – do wysokości (łącznie z odsetkami naliczonymi do dnia spełnienia warunku gwarancji, zgodnie z oprocentowaniem wskazanym w umowie niezależnie od terminu ich wymagalności) równowartości w złotych 100 000 euro – w 100%.
Banki mogą być tworzone jako banki państwowe, banki spółdzielcze lub banki w formie spółek akcyjnych.
Najważniejszymi czynnościami bankowymi (zarezerwowanymi tylko dla instytucji bankowych) są:
* przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
* prowadzenie innych rachunków bankowych,
* udzielanie kredytów,
* udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
* emitowanie bankowych papierów wartościowych,
* przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
* wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 2013, poz.908 z zm.)
* Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2015, poz. 128 z zm.)
* Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz.U. z 2014, poz. 1866 z zm.)
* Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2014, poz. 1497 z zm.)