Mołdawia chce do Europy, ale Kreml zrobi wiele, by te zapędy powstrzymać

Im bardziej Mołdawia próbuje się zbliżyć do Zachodu, tym bardziej rośnie determinacja Kremla, by ją powstrzymać.

Prezydent Mołdawii Maja Sandu, wybrana pod koniec 2020 r. jako reprezentantka środowisk liberalnych i pro zachodnich, potwierdziła niedawno zamiar ubiegania się o drugą kadencję. Wybory odbędą się w listopadzie lub grudniu. I o ile w najbliższych miesiącach nie nadleci żaden czarny łabędź, Sandu będzie miała duże szanse na reelekcję. Żeby je wzmocnić, wezwała parlament do przeprowadzenia jesienią referendum w sprawie swojej polityki – przede wszystkim dążenia do integracji z Unią Europejską. Sukces miałby ogromne znaczenie marketingowe, a kampania pomogłaby skonsolidować elektorat na wybory prezydenckie.

Na korzyść Sandu przemawia też jej względnie skuteczna walka z korupcją i odważne przeciwstawienie się wpływom rosyjskim, które przez lata destabilizowały kraj. W niedawnych wyborach samorządowych, postrzeganych często jako barometr nastrojów proeuropejskich, kandydaci Partii Akcji i Solidarności (stanowiącej trzon koalicji, która wyniosła Sandu do władzy) wyraźnie poprawili swój stan posiadania, zdobywając kontrolę nad około jedną trzecią organów lokalnych.

W kampanii prezydenckiej kluczowe będą wymierne efekty kursu na integrację, a zwłaszcza pokazanie, że członkostwo w UE jest osiągalne w rozsądnej perspektywie. Mołdawia widziała, ile na wejściu do Wspólnoty zyskała sąsiednia Rumunia. Wie też, jak w praktyce działa russkij mir. Laboratorium do obserwacji Mołdawianie mają pod nosem w postaci Naddniestrza – separatystycznego quasi-państwa, powstałego po rozpadzie ZSRR pod osłoną rosyjskiej armii, które stało się bazą przestępczości zorganizowanej, w tym handlu bronią na dużą skalę. Ludzie żyją tam coraz biedniej i pod coraz ściślejszym nadzorem policyjnym. Rzecz w tym, że przez długie dekady mało kto wierzył, że przyszłość Mołdawii może być bliższa wariantowi rumuńskiemu niż naddniestrzańskiemu. Ci aktywniejsi układali sobie życie na emigracji, reszta w poczuciu beznadziei próbowała dostosować się do realiów. Sandu – najpierw jako premier, potem prezydent – doprowadziła do przełomu psychologicznego: ludzie dzięki niej uwierzyli, że może być lepiej, i że to zależy również od ich determinacji oraz zachowań wyborczych.

Jeden z liderów opozycji i eksprezydent, Igor Dodon, ostro potępił zarówno deklarację Sandu o ponownym starcie, jak i pomysł referendum. Bez wątpienia przeczytał najnowsze sondaże. Ich rozstrzał jest spory, ale wszystkie dają przewagę Partii Akcji i Solidarności (PAS), która notuje od 30 proc. do nawet 45 proc. poparcia. Socjaliści Dodona – od 28 proc. do 36 proc. – i to z tendencją zniżkową. Eksprezydent stwierdził niedawno, że cztery lata temu wyborcy Sandu byli „naiwni”, a teraz „już zapewne przejrzeli na oczy”. Obarczył też swoją rywalkę winą za biedę w kraju. Nawet w jego partii potraktowano to jako dość rozpaczliwe próby przegranego, by odwrócić kota ogonem – i skrytykowano go za brak programu pozytywnego. Ugrupowania prorosyjskie nie są jednak całkiem bez szans. Populizm wciąż sprzedaje się w Mołdawii dobrze, a część elektoratu ma wybitnie słabą pamięć.

Przyspieszenie na zakręcie

W kwestiach integracyjnych Mołdawia stara się więc uciekać do przodu. A przy okazji ogranicza Rosji możliwości oddziaływania na swoją politykę wewnętrzną i zagraniczną. Ożywieniu negocjacji z Brukselą mają służyć niedawne zmiany kadrowe w rządzie. Zasłużonego, ale zmęczonego już Nicu Popescu na fotelu ministra spraw zagranicznych zastąpił młody i popularny wiceprzewodniczący parlamentu Mihail Popșoi, a mająca opinię sprawnej i kompetentnej urzędniczki Cristina Gerasimov, dotychczas sekretarz stanu w MSZ, a wcześniej doradczyni Mai Sandu, otrzymała nominację na utworzone właśnie stanowisko szefowej Biura Integracji Europejskiej.

Ponadto od stycznia zaczęły obowiązywać nowe cła importowe i eksportowe na wiele produktów, co za jednym zamachem dostosowuje mołdawskie regulacje do wymogów UE i uderza w interesy ekonomiczne części podejrzanych biznesów z Naddniestrza. Kiszyniów bierze się też do sektora energetycznego – do niedawna większość zapotrzebowania na energię była pokrywana importem z Rosji. Sytuacja się poprawiła wskutek działań podjętych awaryjnie po inwazji na Ukrainę, a ostatnio pojawiły się nowe pozytywne sygnały. Na konferencji COP28 pod koniec ubiegłego roku przedstawiciele Mołdawii podpisali (wraz z 20 innymi krajami i reprezentantami licznych firm) deklarację w sprawie promowania energii jądrowej, która zakłada m.in. potrojenie jej produkcji do 2050 r. Maja Sandu potwierdziła wówczas, że jest zainteresowana budową elektrowni atomowej w swoim kraju i „istotnym udziałem energii jądrowej w przyszłym miksie energetycznym”.

W połowie stycznia Mołdawia wraz z Ukrainą i Słowacją przyłączyły się też do tzw. korytarza pionowego transportującego gaz ziemny między Grecją a krajami położonymi dalej na północ. Jest to ważny element polityki dywersyfikacji dostaw i zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Punktem startowym jest pływający terminal w Aleksandropolis, którego budowa jest na ukończeniu. Pozwoli on na regazyfikację płynnego surowca dostarczanego drogą morską i zastąpienie w ten sposób gazu rosyjskiego transportowanego wcześniej do Grecji transbałkańską rurą Gazpromu. Operatorzy sieci gazowych z zainteresowanych państw podpisali już ze swoimi greckimi, rumuńskimi, bułgarskimi i węgierskimi odpowiednikami protokół ustaleń: przewiduje on uruchomienie w lipcu systemu o przepustowości ponad 7 mld m sześc. gazu rocznie.

Nie bez znaczenia są kolejne sukcesy operacji antykorupcyjnej Sandu. W grudniu parlament zdymisjonował szefa banku centralnego Octaviana Armașu za rażące niedopełnienie obowiązków i zaniechania w związku ze skandalem wokół „kradzieży stulecia”. Mowa o procederze, w wyniku którego w latach 2014–2015 z systemu bankowego zniknęło ponad miliard dolarów. Suma ta stanowiła wówczas 12 proc. PKB Mołdawii. Oligarcha Ilan Szor, uważany za mózg oszustwa, został niedawno skazany na 15 lat więzienia, a prorosyjska partia, której przewodził, zdelegalizowana. Wyrok na Szora zapadł zaocznie, bo w zeszłym roku uciekł do Izraela, po czym zniknął z radaru służb. Wedle niepotwierdzonych pogłosek miał potem przebywać w Turcji, a być może też w Rosji (która oczywiście zaprzecza). Wiadomo za to, że Szor nadal finansuje nielegalnymi kanałami antyrządowe i prorosyjskie działania w Mołdawii.

Moskiewskie tropy

Octavian Armașu w przeszłości był bliskim współpracownikiem wpływowego biznesmena Vlada Plahotniuca, który załatwił mu posadę szefa banku centralnego. W międzyczasie ów „ojciec chrzestny” mołdawskich mafii polityczno-kryminalnych też skompromitował się współudziałem w oszustwie – obecnie ukrywa się gdzieś za granicą (ponoć w północnej części Cypru). Jego bankową marionetkę oskarżono dodatkowo o utrudnianie śledztwa i matactwa, a także o sabotowanie prób odzyskania pieniędzy. Presja opinii publicznej spowodowała, że za odwołaniem Armașu zagłosowali nawet liczni posłowie socjalistyczni. Wcześniej Sandu rozważała dymisję prezesa banku centralnego, ale krytyczne głosy i przestrogi ze strony międzynarodowych instytucji finansowych wiązały jej ręce. Tym razem takich protestów nie odnotowano. Niektórzy twierdzą, że to z powodu miażdżących dowodów prokuratorskich. Inni – że raczej chodziło o narastające na Zachodzie przekonanie, że Sandu trzeba bardziej stanowczo pomóc w zmaganiach z rosyjskimi mackami.

Wygląda na to, że mołdawskie służby i wymiar sprawiedliwości idą za ciosem. W poniedziałek krajowy prokurator ds. walki z korupcją ogłosił, że sąd na niejawnej rozprawie skazał na 10 lat więzienia Viorela Bircę, prezesa Banca de Economii, za zorganizowanie zagranicznego transferu części ukradzionych pieniędzy. Kolejnych ponad 30 spraw związanych z mołdawską „kradzieżą stulecia” jest w toku.

„Należy powstrzymać prezydenta Władimira Putina w jego wojnie z Ukrainą, w przeciwnym razie cała Europa zapłaci znacznie wyższą cenę. Musicie zrozumieć, że Putin nie przestanie, dopóki nie zostanie zatrzymany” – mówiła niedawno Sandu w wywiadzie dla rumuńskiej grupy medialnej Veridica. Przypomniała też rosyjskie próby ingerencji w listopadowe wybory samorządowe i organizacji zamachu stanu. Moskwa w rewanżu po raz kolejny oskarżyła ją o „torpedowanie dobrych stosunków i podsycanie rusofobii”. Rosyjski MSZ wezwało też na dywanik ambasadora Mołdawii i złożyło oficjalny protest przeciwko „nieprzyjaznym działaniom” władz w Kiszyniowie. Była mowa m.in. o „motywowanych politycznie prześladowaniach” rosyjskich dziennikarzy i rosyjskojęzycznych obywateli kraju (chodzi o konsekwencje coraz bardziej zdecydowanej walki z kremlowską propagandą i dezinformacją, wcześniej szerzoną w Mołdawii niemal bezkarnie). Wściekłość musiało też wywołać w Moskwie grudniowe zatwierdzenie przez parlament w Kiszyniowie nowej strategii obronnej, która wskazuje Rosję jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa kraju – zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie (chodzi o wspieranie i używanie mechanizmów korupcyjnych).

Rosjanie grają w Mołdawii również na innych instrumentach. Swoją obecność w Naddniestrzu jednym razem wykorzystują, aby pogrozić atakiem, innym razem, aby pożalić się na forum międzynarodowym, że Kiszyniów przy użyciu specjalnie przeszkolonych żołnierzy ukraińskich lub natowskich (sic!) szykuje w separatystycznej republice zbrojne prowokacje, w tym o charakterze terrorystycznym. W ostatnich dniach rosyjskie tuby propagandowe zintensyfikowały takie akcje. Struktury siłowe w Tyraspolu zostały demonstracyjnie postawione w stan pogotowia. „Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego i Ministerstwo Obrony otrzymują polecenie regularnego przeprowadzania ćwiczeń i zwiększania bezpieczeństwa na granicach państwa za pomocą nowoczesnych środków technicznych” – powiedział w przemówieniu telewizyjnym prezydent Naddniestrza Wadim Krasnoselski. Co przytomniejsi komentatorzy zinterpretowali to jako preludium do ewentualnej zaczepnej operacji rosyjskiej.

Separatyści w centrum uwagi

Od dawna nie brak głosów eksperckich, że Kreml może otwarcie uderzyć z Naddniestrza na Ukrainę albo nawet na Mołdawię. Z wojskowego punktu widzenia to niezbyt realistyczne, bo siły na miejscu są zbyt słabe (około 2 tys. tzw. mirotworców) i kiepsko wyposażone. Przerzut nowych jednostek drogą powietrzną lub morską jest tyleż skomplikowany logistycznie, co ryzykowny. Ale to nie wyklucza akcji zaczepnej przy użyciu samego lotnictwa bojowego, bezzałogowców lub rakiet – wszak rosyjskie prowokacje tego typu zdarzały się w przeszłości. Niewykluczone są też działania asymetryczne ze strony „zielonych ludzików” lub naddniestrzańskich separatystów, którzy „w obronie własnej” przekroczyliby granicę z Mołdawią albo przeprowadzili punktowe ataki na infrastrukturę.

Dzięki takiej operacji Moskwa przynajmniej częściowo odwróciłaby uwagę od pata na froncie w Ukrainie. Mogłaby pokazać swojemu społeczeństwu przed wyborami prezydenckimi, że odnosi sukcesy w „walce z zachodnimi faszystami”. Z perspektywy strategii zagranicznej byłaby to dość znacząca forma nacisku na Zachód – postraszono by tamtejszych polityków i opinię publiczną rosyjską determinacją bojową, co dodałoby paliwa środowiskom, które suflują: „ograniczmy pomoc dla Ukrainy, nie drażnijmy niedźwiedzia”. To byłby sukces wart wysiłku – i to odniesiony bez naruszania granic krajów NATO. To jest ważna przewaga wariantu „mołdawskiego” nad „bałtyckim” czy „polskim” (często rozważanych równolegle). Paradoks polega na tym, że – zdaniem części specjalistów – już samo publiczne mówienie o ewentualnym rosyjskim ataku na Mołdawię może wzmagać na Zachodzie strach i nastroje kapitulanckie. Być może. Ale chyba lepiej przestrzegać i apelować o stosowne reakcje, niż dać się zaskoczyć.

Dodatkowa potencjalna korzyść dla Kremla z operacji to szansa na sparaliżowanie Mołdawii, wywołanie tam kryzysu i chaosu, które zatrzymają lub odwrócą proces integracji z UE. To ważne i cenne strategicznie, bo akcesja kolejnej dawnej republiki radzieckiej do struktur europejskich będzie bolesna prestiżowo. I będzie stanowić zły przykład dla innych.

Negocjacje między rządem w Kiszyniowie a władzami Naddniestrza toczą się od lat ze zmienną intensywnością. Najpierw z udziałem Rosji i Ukrainy oraz obserwatorów z USA i UE – ale z tego formatu trzeba było zrezygnować w 2022 r. z oczywistych powodów. Ostatnio – pod auspicjami Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, z nastawieniem głównie na załatwianie bieżących, technicznych spraw. Wobec przyspieszenia mołdawskich dążeń do członkostwa w Unii na porządku dziennym znalazł się jednak przyszły status separatystycznej enklawy. Rosja miała nadzieję na rozgrywanie tej kwestii jako przeszkody dla ewentualnej akcesji Mołdawii, ale Kiszyniów postanowił jej wytrącić atut z rąk.

Politycy mołdawscy oświadczyli bowiem, że są gotowi pozostawić sporny region w szarej strefie. I to bezterminowo, czyli faktycznie zrzec się aspiracji, by go odzyskać. Powołali się przy tym na precedens podzielonego Cypru. To oczywiście nie załatwia wszystkich problemów, ale w znacznym stopniu oczyszcza przedpole dla negocjacji akcesyjnych. Przy okazji Mołdawia zaostrzyła przepisy karne dotyczące działalności separatystycznej. W efekcie naddniestrzańscy negocjatorzy odmówili dalszych rozmów na terenach kontrolowanych przez Kiszyniów, obawiając się aresztowania. Minister spraw zagranicznych rządu w Tyraspolu Witalij Ignatiew zaprotestował, mówiąc, że „żaden mieszkaniec Naddniestrza nie może być teraz bezpieczny, jeśli znajduje się po drugiej stronie Dniestru”. I miał rację – odnosi się to nie tylko do negocjatorów, lecz także potencjalnych dywersantów i terrorystów, a nawet agentów wpływu.

Mało prawdopodobne, by w grze o Mołdawię Kreml zamierzał spasować. Obszar czarnomorski i szlak prowadzący ku Bałkanom jest dla niego nawet atrakcyjniejszym polem do konfrontacji niż obrzeża Bałtyku, gdzie NATO – dzięki akcesji Finlandii i za chwilę Szwecji – zapewniło sobie dość bezpieczną przewagę. Prędzej czy później czekają nas więc jakieś fajerwerki na południowo-wschodniej flance Sojuszu. Kwestią geostrategicznej rozwagi jest w tej sytuacji odpowiednie wsparcie Mołdawii, zwłaszcza polityczno-gospodarcze, ale też wojskowe i wywiadowcze. Zanim będzie za późno. ©Ⓟ