Prawotwórcza działalność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stosującego nieustawowe pojęcie tzw. wspólnika iluzorycznego została ukrócona przez Sąd Najwyższy. Od dłuższego czasu Zakład Ubezpieczeń Społecznych uzurpował sobie prawo, by osobę posiadającą ponad 90 % udziałów w spółce z o.o. traktować jako jedynego wspólnika i w związku z tym obarczać ją obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej albo pozbawiać prawa do ubezpieczenia, jeśli zatrudnił się w spółce na etacie. Zdaniem ZUS mniejszościowego udziałowca należy w takich sytuacjach traktować jako „wspólnika iluzorycznego”, a spółkę jako faktycznie jednoosobową - poinformowało Biuro Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców,
Przeciwko takiej praktyce orzeczniczej ZUS Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców Adam Abramowicz protestował wielokrotnie. W maju 2023 roku skierował w tej sprawie wniosek o objaśnienie prawne do Minister Rodziny i Polityki Społecznej. „Wykreowanie przez ZUS nieustawowej kategorii tzw. wspólnika iluzorycznego godzi w przepisy Konstytucji Biznesu, w tym zasadę, że: Przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Przedsiębiorca może być obowiązany do określonego zachowania tylko na podstawie przepisów prawa. – powiedziała Adam Abramowicz.
Zdaniem Rzecznika MŚP kategoria „wspólnika iluzorycznego” nie wynika z wyraźnej decyzji ustawodawcy, tylko została wprowadzona do polskiego systemu prawnego przez uznaniowe praktyki sądów i organów rentowych. Ponadto praktyki te kłócą się z konstytucyjną zasadą ochrony praw słusznie nabytych, a także z informacją zawartą w Krajowym Rejestrze Sądowym, w którym spółki takie figurują jako wieloosobowe.
„W październiku 2023 wystąpiłem do Prokuratury Rejonowej w Chorzowie z wnioskiem o wszczęcie postępowania przygotowawczego wobec urzędnika tamtejszego oddziału ZUS. Urzędnik ten – w mojej ocenie – przekroczył swoje uprawnienia, nakładając na większościowego udziałowca spółki obowiązkowe ubezpieczenia społeczne tak, jak gdyby prowadził on swą działalność w formie spółki jednoosobowej.” – powiedział Adam Abramowicz
Spór o to, czy uprawnione jest operowanie konstrukcją „wspólnika iluzorycznego”, angażował też inne organy, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, który zajął stanowisko zbieżne z argumentacją Rzecznika MŚP. Nie wpłynęło to jednak ani na linię orzeczniczą sądów, ani na praktykę ZUS. Sprawa oparła się dopiero o Sąd Najwyższy. Ten w uchwale z dnia 21 lutego 2024 podzielił stanowisko Rzecznika MŚP. Jak czytamy w uchwale: „Wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 proc. udziałów nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.
W ten sposób długotrwała batalia Rzecznika MŚP zakończyła się w zgodzie z literą prawa, duchem Konstytucji Biznesu i po myśli przedsiębiorców. Arbitralne praktyki ZUS zostały ukrócone. A Polska zrobiła krok do przodu na drodze do budowy w pełni państwa prawa i przyjaznego przedsiębiorcom!