Czy brak zawiadomienia o stosunku dominacji zawsze wywoła dotkliwe konsekwencje?

Jest on szczególnie ważny w przypadku nabywania udziałów lub akcji innej spółki. Wówczas bowiem trzeba rozważyć, czy nie doszło do ustanowienia stosunku dominacji pomiędzy nabywcą a spółką, której udziały były nabywane. Taka sytuacja może się pojawić zarówno w wyniku sprzedaży akcji lub udziałów, jak i np. podczas podwyższenia kapitału zakładowego spółki zależnej. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych (dalej: k.s.h.) spółka dominująca musi zawiadomić spółkę kapitałową zależną o powstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku. Jednak skutki braku takiego zgłoszenia nie w każdej sytuacji będą takie same.

► Czym jest stosunek dominacji?

Artykuł 4 k.s.h. definiuje dominację jako:

• powiązanie kapitałowe pomiędzy spółkami (np. posiadanie większości udziałów lub akcji w kapitale zakładowym), czyli dysponowanie większością głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu;
• powiązanie organizacyjne spółek – objawia się prawem do powoływania i odwoływania składu organów (np. zarządu);
• powiązanie osobowe spółek – zachodzi w sytuacji, w której członkowie zarządu spółki dominującej stanowią więcej niż połowę członków zarządu spółki zależnej;
• powiązanie umowne spółek, będące wynikiem zawartej umowy między spółką dominującą a spółką zależną (np. o podziale zysku albo o podejmowaniu decyzji).

Stosunek dominacji może mieć charakter zarówno bezpośredni, jak i pośredni. W tym drugim przypadku chodzi o to, że spółka dominująca nie musi „osobiście” posiadać większości udziałów lub akcji spółki zależnej, a za pośrednictwem innej kontrolowanej przez siebie spółki.

►W jakiej formie zawiadomić o stosunku dominacji?

Przepisy nie narzucają formy. A w związku z tym zawiadomienie może nastąpić w dowolnej formie, przy czym najkorzystniejsza jest pisemna. Możliwość udowodnienia momentu zawiadomienia może mieć istotne znaczenie dla oceny ważności podejmowanych uchwał zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia spółki zależnej. Przy czym zawiadomienie uważa się za dokonane, kiedy doszło do adresata w taki sposób, aby był on w stanie zapoznać się z jego treścią.

► Jakie są skutki braku zgłoszenia?

Zgodnie z art. 6 par. 1 k.s.h. spółka dominująca, która nie dopełni obowiązku zawiadomienia o stosunku dominacji spółki zależnej w terminie dwóch tygodni, ponosi ryzyko zawieszenia wykonywania prawa głosu z akcji lub udziałów w spółce zależnej, które reprezentują więcej niż 33 proc. kapitału zakładowego tej spółki. Uchwała podjęta pomimo takiego zawieszenia jest nieważna, chyba że spełnia wymogi:

• kworum (minimalnej wartości kapitału zakładowego reprezentowanych na zgromadzeniu) oraz
• większości głosów bez uwzględnienia głosów nieważnych (czyli głosów spółki dominującej przekraczających wartość 33 proc. kapitału zakładowego spółki zależnej).

W praktyce oznacza to, że jeśli w wyniku nabycia udziałów lub akcji spółka dominująca uzyskała udziały reprezentujące więcej niż 33 proc. kapitału zakładowego spółki zależnej, to brak zawiadomienia o stosunku dominacji może wyłączyć spółce dominującej możliwość brania udziału w podejmowaniu decyzji dotyczącej spółki zależnej. W takiej sytuacji spółka dominująca będzie uprawniona do wykonywania prawa głosu tylko z udziałów lub akcji reprezentujących maksymalnie 33 proc. kapitału zakładowego spółki zależnej (bez względu na to, ile udziałów w kapitale zakładowym tej spółki posiada).

Warto mieć na uwadze, że opisana sankcja nie odnosi się do liczby posiadanych głosów, a do udziału w kapitale zakładowym spółki zależnej. Tym samym, jeżeli spółka dominująca posiada udziały lub akcje uprzywilejowane co do głosu, wówczas będzie mogła dysponować większą liczbą głosów niż 33 proc. Tym samym, jeżeli stosunek dominacji powstał w wyniku powiązania innego niż kapitałowe, a spółka dominująca posiada udziały lub akcje reprezentujące 33 proc. (lub mniej) kapitału zakładowego, wówczas brak zawiadomienia o stosunku dominacji nie wywoła realnych konsekwencji dla spółki dominującej.

Co ważne, zakaz wykonywania prawa głosu zaczyna obowiązywać od dnia następnego po upływie terminu do dokonania zawiadomienia o powstaniu stosunku dominacji. Jeśli spółka wykonała ten obowiązek po upływie dwutygodniowego terminu, wówczas zakaz wykonywania prawa głosu przestanie obowiązywać od dnia następującego po dniu dokonania zawiadomienia.

Jak wskazałem wyżej, stosunek dominacji obejmuje nie tylko powiązanie kapitałowe, natomiast zakaz wykonywania prawa do głosowania przez spółkę dominującą może być stosowany jedynie w przypadku zaistnienia dominacji kapitałowej, czyli posiadania przez spółkę dominującą udziałów lub akcji spółki zależnej.

► W jakich sytuacjach uchwały można uznać za nieważne?

Jeżeli spółka dominująca zagłosuje z wykorzystaniem udziałów lub akcji reprezentujących więcej niż 33 proc. kapitału zakładowego spółki zależnej, to głosy oddane z udziałów lub akcji powyżej wskazanego limitu będą dotknięte nieważnością. W takiej sytuacji ważność podjętej uchwały będzie zależeć od liczby pozostałych głosów, które zostały oddane w głosowaniu za uchwałą. Będzie ona ważna wówczas, gdy zostaną spełnione przesłanki kworum oraz wymaganej liczby ważnych głosów za jej przyjęciem. Aczkolwiek uchwała podjęta nawet z naruszeniem zakazu głosowania i niespełniająca ww. wymagań nie będzie automatycznie nieważna. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2011 r. (sygn. akt IV CSK 284/10) nawet potencjalne uwzględnienie żądania i ustalenie zawieszenia prawa głosu z akcji nie skutkuje jeszcze stwierdzeniem nieważności uchwały walnego zgromadzenia podjętej z udziałem akcjonariusza, którego prawa głosu uległy zawieszeniu. W tym celu bowiem byłoby konieczne wytoczenie odrębnego powództwa przeciwko samej spółce, a fakt wykonywania prawa głosu mimo jego zawieszenia nie powoduje nieważności uchwały z mocy samego prawa.

► Jaki jest termin na zawiadomienie o stosunku dominacji?

Jak już wspomniałem, spółka dominująca powinna zawiadomić zależną o stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania stosunku dominacji. W praktyce termin ten będzie liczony różnie – w zależności od sposobu nabycia udziałów lub akcji. I tak w przypadku:

• transakcji na udziałach, termin rozpocznie swój bieg od momentu podpisania umowy przenoszącej ich własność;
• akcji, bieg terminu rozpocznie się od momentu wpisu nowego akcjonariusza w rejestrze akcjonariuszy.

Natomiast w przypadku powstania stosunku dominacji w wyniku objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki zależnej termin rozpocznie bieg od chwili wpisu podwyższenia kapitału zakładowego w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Stosunek dominacji może powstać również w wyniku czynności niezależnych od spółki dominującej, np. w przypadku umorzenia części udziałów lub akcji spółki zależnej, sprzedaży udziałów uprzywilejowanych co do głosu przez pozostałych wspólników. W takich sytuacjach spółka może uzyskać informację o swojej dominacji z opóźnieniem. Dlatego tak istotne jest, aby kontrolowała ona ilość posiadanych udziałów w spółkach zależnych. ©℗