ESOP (and. employee stock ownership plan) to benefit pracowniczy, program motywacyjny, który nagradza pracowników za ich wkład w rozwój firmy. Umożliwia pracownikom stanie się współwłaścicielami firmy.
Dzięki temu rozwiązaniu w dłuższej perspektywie czasowej pracownicy mają udział w sukcesach firmy, w której są zatrudnieni. Jest to ważny instrument w budowaniu wartości rozwijających się biznesów, ponieważ mądrze zaplanowany ESOP znacząco zwiększa szanse na długoterminowy wzrost.
Aby ESOP był bezpieczny, trzeba odpowiednio zarządzać kwestiami podatkowymi. Jakie przewagi podatkowe mają ESOP-y nad innymi formami benefitów pracowniczych? Jak efektywnie zaprojektować system motywacyjny oparty na akcjach/udziałach/opcjach? Na te i wiele innych pytań odpowiadają eksperci podatkowi, którzy w ramach Platformy Wiedzy MDDP prowadzili warsztat „ESOP-y. Inwestowanie. Ludzie.”
O co pytają na szkoleniach
ODPOWIEDŹ Zgodnie z art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, jeżeli w wyniku realizacji programu motywacyjnego utworzonego przez:
1) spółkę akcyjną, od której podatnik uzyskuje świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT,
2) spółkę akcyjną będącą jednostką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 619) w stosunku do spółki, od której podatnik uzyskuje świadczenia oraz inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT
– podatnik faktycznie obejmuje lub nabywa akcje tej spółki lub akcje spółki w stosunku do niej dominującej, przychód z tego tytułu powstaje w momencie odpłatnego zbycia tych akcji.
Jak wynika z art. 24 ust. 11b ustawy o PIT, przez program motywacyjny, o którym mowa w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, rozumie się system wynagradzania utworzony na podstawie uchwały walnego zgromadzenia przez:
1) spółkę akcyjną dla osób uzyskujących od niej świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT albo
2) spółkę akcyjną będącą jednostką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy o rachunkowości w stosunku do spółki, od której osoby uprawnione do otrzymania świadczeń w ramach tego systemu wynagradzania uzyskują świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT
– w wyniku którego osoby uprawnione do otrzymania świadczeń w ramach tego systemu wynagradzania bezpośrednio lub w wyniku realizacji praw z pochodnych instrumentów finansowych lub realizacji praw z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 722) lub realizacji innych praw majątkowych, nabywają prawo do faktycznego objęcia lub nabycia akcji spółki określonej w pkt 1 lub 2.
Stosownie zaś do art. 24 ust. 12a ustawy o PIT przepisy art. 24 ust. 11–11b mają zastosowanie do dochodu uzyskanego przez osoby uprawnione z tytułu objęcia lub nabycia akcji spółek akcyjnych, których siedziba lub zarząd znajdują się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa należącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub państwa, z którym Rzeczpospolita Polska zawarła umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania.
Biorąc pod uwagę literalne brzmienie art. 24 ust. 11 i 11b ustawy o PIT, należy przyjąć, że przepis ten przewiduje dwa sposoby objęcia akcji w ramach programu motywacyjnego, tj. :
- objęcie bezpośrednie oraz
- objęcie pośrednie:
a) w wyniku realizacji praw z pochodnych instrumentów finansowych lub
b) w wyniku realizacji praw z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, lub
c) w wyniku realizacji innych praw majątkowych.
Organy podatkowe potwierdzają, że termin „inne prawa majątkowe” odnosi się także do praw majątkowych innych niż prawa majątkowe z realizacji papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy o obrocie instrumentami finansowymi lub prawa majątkowe z realizacji pochodnych instrumentów finansowych.
W analizowanym programie motywacyjnym objęcie akcji w związku z wykonaniem praw z warrantów nastąpi właśnie w wyniku realizacji innych praw majątkowych, tj. praw majątkowych do objęcia akcji nowych emisji – wynikających z warrantów – nabytych w ramach programu motywacyjnego. W konsekwencji objęcie akcji w ramach programu motywacyjnego w wyniku realizacji praw z warrantów będzie stanowić objęcie akcji, o którym mowa w art. art. 24 ust. 11b ustawy o PIT.
Zatem przychód z tytułu udziału w programie motywacyjnym nie powstanie ani na etapie objęcia warrantów, ani na etapie wykonania praw z warrantów, a dopiero w momencie odpłatnego zbycia nabywanych w następstwie warrantów akcji. Przychód powinien być kwalifikowany do przychodów z kapitałów pieniężnych i będzie on opodatkowany 19-proc. podatkiem dochodowym.
ODPOWIEDŹ W interpretacjach podatkowych organy podatkowe przyznają, iż w przypadku gdy akcje fantomowe:
- są niezbywalne, a uprawnienia z nich nie mogą być przenoszone w jakikolwiek sposób na inne osoby,
- nie stanowią przedmiotu obrotu, a zatem nie można ustalić ich wartości rynkowej,
- stanowią jedynie obietnicę wypłaty wynagrodzenia po spełnieniu określonych warunków,
otrzymanie tych akcji przez uczestnika programu motywacyjnego nie powinno stanowić dla niego przychodu w rozumieniu ustawy o PIT.
Jeżeli akcje fantomowe wypełniają definicję pochodnych instrumentów finansowych – w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c–i ustawy o obrocie instrumentami finansowymi – wypłata wynagrodzenia z tytułu rozliczenia tych akcji będzie stanowić dla uczestnika programu motywacyjnego przysporzenie majątkowe, które należy zakwalifikować jako przychód z kapitałów pieniężnych podlegający opodatkowaniu według 19-proc. stawki PIT.
Należy jednak zauważyć, iż w wydawanych interpretacjach podatkowych dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wskazuje, iż nie ocenia stanowiska wnioskodawcy w tej części, w której wyraził on własną ocenę co do kwalifikacji akcji fantomowych jako pochodnych instrumentów finansowych w świetle przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Dyrektor KIS podkreśla, że wydaje swoje rozstrzygniecie, opierając się na wskazaniu w opisie okoliczności faktycznych sprawy, że akcje fantomowe są pochodnymi instrumentami finansowymi. Zatem przy wdrażaniu programów motywacyjnych opartych na akcjach fantomowych należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy wdrażany instrument może w ogóle być kwalifikowany do pochodnych instrumentów finansowych, gdyż nie jest to możliwe w przypadku wielu spółek.
ODPOWIEDŹ Jeżeli w momencie nabycia jednostek RSU:
- nie jest możliwe ustalenie ich wartości rynkowej,
- są one niezbywalne, a tym samym nie są przedmiotem obrotu rynkowego,
to nieodpłatne przyznanie uczestnikowi programu motywacyjnego jednostek RSU nie powinno powodować po jego stronie powstania przychodu podatkowego. Podobny wniosek wypływa z interpretacji organów podatkowych.
Ponieważ program motywacyjny, o którym mowa powyżej, nie spełnia przesłanek programu motywacyjnego, o którym mowa w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT (z uwagi na to, że uczestnik programu motywacyjnego nie uzyskuje od spółki świadczeń lub innych należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT), zasady opodatkowania określone w tym przepisie w opisanej sytuacji nie znajdą zastosowania. Należy się zatem zastanowić, czy w wyniku nieodpłatnego objęcia przez uczestnika programu motywacyjnego akcji spółki amerykańskiej powstanie po jego stronie przychód w rozumieniu ustawy o PIT.
W wydawanych interpretacjach podatkowych dyrektor KIS uznaje, iż w przypadku gdy nie znajduje zastosowania art. art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, nieodpłatne nabycie akcji należy zakwalifikować jako skutkujące powstaniem przychodu w rozumieniu ustawy o PIT. Ponieważ otrzymane świadczenie jest związane z prowadzoną przez uczestnika programu motywacyjnego działalnością gospodarczą, uzyskany z tego tytułu przychód należy kwalifikować do źródła przychodów – działalność gospodarcza.
Przeciwnego zdania są jednak sądy administracyjne. Wskazują one, że zarówno w przypadku akcji, jak i udziałów (nawet jeżeli są one nabywane nieodpłatnie lub poniżej ich wartości rynkowej) podlegający opodatkowaniu „rzeczywisty dochód” pojawia się dopiero w momencie zbywania tych akcji czy udziałów. Okoliczność, że akcje/udziały zostały objęte w wartości niższej niż rynkowa, znajdzie odzwierciedlenie przy ustalaniu wysokości dochodu w przypadku ich odpłatnego zbycia.
ODPOWIEDŹ Przepisy ustawy o PIT nie wiążą powstania przychodu z wniesieniem wkładu pieniężnego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przewidują one jedynie, że przychód z kapitałów pieniężnych powstaje w przypadku wniesienia wkładu niepieniężnego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT) oraz że zwolniony z podatku jest przychód związany z wniesieniem do ww. spółki wkładu niepieniężnego w postaci przedsiębiorstwa albo zorganizowanej części przedsiębiorstwa (art. 21 ust. 1 pkt 109 ustawy o PIT). Brak jest zatem podstawy prawnej dla opodatkowania PIT ewentualnej różnicy między ceną za objęte udziały a ich wartością rynkową.
Ponadto z art. 23 ust. 1 pkt 38 ustawy o PIT jednoznacznie wynika, że wydatki poniesione na objęcie udziałów w spółce:
- nie stanowią kosztu uzyskania przychodu na moment poniesienia takich wydatków i objęcia udziałów,
- stanowią koszty uzyskania przychodu w momencie odpłatnego zbycia udziałów.
Brzmienie tego przepisu wskazuje na możliwość odliczenia wydatków jako kosztu uzyskania przychodu dopiero w momencie odpłatnego zbycia udziałów. Skoro zatem koszt podatkowy jest rozpoznawany dopiero w momencie odpłatnego zbycia udziałów, to brak jest podstaw prawnych do określania tego kosztu w momencie obejmowania udziałów, a co za tym idzie, nie ma podstaw do określania wartości przysporzenia do opodatkowania z tego tytułu.
Nawet gdyby uznać preferencyjne objęcie udziałów za nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenie (w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o PIT), to nie można skutecznie zastosować żadnej z metod wskazanych w tym przepisie.
Należy zatem uznać, iż objęcie przez uczestnika programu motywacyjnego udziałów w X sp. z o.o. w zamian za wkład pieniężny odpowiadający wartości nominalnej obejmowanych udziałów i jednocześnie niższy niż wartość rynkowa udziałów nie powinno skutkować dla niego powstaniem przychodu w rozumieniu ustawy o PIT. Przychód podatkowy powstanie dopiero w momencie odpłatnego zbycia tych udziałów i będzie to przychód z kapitałów pieniężnych, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o PIT, podlegający opodatkowaniu 19-proc. podatkiem dochodowym.
Analogiczne stanowisko jest przedstawiane przez dyrektora KIS w interpretacjach podatkowych wydawanych w ostatnim czasie. ©℗