ESOP (and. employee stock ownership plan) to benefit pracowniczy, program motywacyjny, który nagradza pracowników za ich wkład w rozwój firmy. Umożliwia pracownikom stanie się współwłaścicielami firmy.

Dzięki temu rozwiązaniu w dłuższej perspektywie czasowej pracownicy mają udział w sukcesach firmy, w której są zatrudnieni. Jest to ważny instrument w budowaniu wartości rozwijających się biznesów, ponieważ mądrze zaplanowany ESOP znacząco zwiększa szanse na długoterminowy wzrost.

Aby ESOP był bezpieczny, trzeba odpowiednio zarządzać kwestiami podatkowymi. Jakie przewagi podatkowe mają ESOP-y nad innymi formami benefitów pracowniczych? Jak efektywnie zaprojektować system motywacyjny oparty na akcjach/udziałach/opcjach? Na te i wiele innych pytań odpowiadają eksperci podatkowi, którzy w ramach Platformy Wiedzy MDDP prowadzili warsztat „ESOP-y. Inwestowanie. Ludzie.”

O co pytają na szkoleniach

PROBLEM Nadzwyczajne walne zgromadzenie spółki akcyjnej z siedzibą w Polsce ustanowiło program motywacyjny dla kluczowych członków kadry menedżerskiej i pracowników spółki. Nadzwyczajne walne zgromadzenie podjęło również decyzję o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego spółki oraz o emisji warrantów subskrypcyjnych.
Dzięki programowi motywacyjnemu jego uczestnicy nabędą prawo do nieodpłatnego objęcia warrantów, a także wykonania praw wynikających z warrantów przez objęcie określonej liczby akcji w kapitale zakładowym spółki na warunkach preferencyjnych, tj. po cenie nominalnej. Uczestnikami programu motywacyjnego są osoby uzyskujące od spółki przychody ze źródeł przychodów, o których mowa w art. 12 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 226; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 232; dalej: ustawa o PIT) – tj. przychody z umowy o pracę – oraz art. 13 ustawy o PIT – tj. przychody z działalności wykonywanej osobiście. Warranty nie mogą być zbywane na rzecz osób trzecich, są jednak dziedziczone.
Czy taki program spełnia przesłanki programu motywacyjnego, o którym mowa w art. 24 ust. 11–11b ustawy o PIT?
Czy przychód po stronie uczestników programu motywacyjnego powstanie dopiero w momencie odpłatnego zbycia akcji objętych w następstwie wykonania praw z warrantów?
Czy będzie to przychód z kapitałów pieniężnych, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o PIT, podlegający 19-proc. podatkowi dochodowemu?

ODPOWIEDŹ Zgodnie z art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, jeżeli w wyniku realizacji programu motywacyjnego utworzonego przez:

1) spółkę akcyjną, od której podatnik uzyskuje świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT,

2) spółkę akcyjną będącą jednostką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 619) w stosunku do spółki, od której podatnik uzyskuje świadczenia oraz inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT

– podatnik faktycznie obejmuje lub nabywa akcje tej spółki lub akcje spółki w stosunku do niej dominującej, przychód z tego tytułu powstaje w momencie odpłatnego zbycia tych akcji.

Jak wynika z art. 24 ust. 11b ustawy o PIT, przez program motywacyjny, o którym mowa w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, rozumie się system wynagradzania utworzony na podstawie uchwały walnego zgromadzenia przez:

1) spółkę akcyjną dla osób uzyskujących od niej świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT albo

2) spółkę akcyjną będącą jednostką dominującą w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy o rachunkowości w stosunku do spółki, od której osoby uprawnione do otrzymania świadczeń w ramach tego systemu wynagradzania uzyskują świadczenia lub inne należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT

– w wyniku którego osoby uprawnione do otrzymania świadczeń w ramach tego systemu wynagradzania bezpośrednio lub w wyniku realizacji praw z pochodnych instrumentów finansowych lub realizacji praw z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 722) lub realizacji innych praw majątkowych, nabywają prawo do faktycznego objęcia lub nabycia akcji spółki określonej w pkt 1 lub 2.

Stosownie zaś do art. 24 ust. 12a ustawy o PIT przepisy art. 24 ust. 11–11b mają zastosowanie do dochodu uzyskanego przez osoby uprawnione z tytułu objęcia lub nabycia akcji spółek akcyjnych, których siedziba lub zarząd znajdują się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa należącego do Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub państwa, z którym Rzeczpospolita Polska zawarła umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Biorąc pod uwagę literalne brzmienie art. 24 ust. 11 i 11b ustawy o PIT, należy przyjąć, że przepis ten przewiduje dwa sposoby objęcia akcji w ramach programu motywacyjnego, tj. :

  • objęcie bezpośrednie oraz
  • objęcie pośrednie:

a) w wyniku realizacji praw z pochodnych instrumentów finansowych lub

b) w wyniku realizacji praw z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, lub

c) w wyniku realizacji innych praw majątkowych.

Organy podatkowe potwierdzają, że termin „inne prawa majątkowe” odnosi się także do praw majątkowych innych niż prawa majątkowe z realizacji papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. b ustawy o obrocie instrumentami finansowymi lub prawa majątkowe z realizacji pochodnych instrumentów finansowych.

W analizowanym programie motywacyjnym objęcie akcji w związku z wykonaniem praw z warrantów nastąpi właśnie w wyniku realizacji innych praw majątkowych, tj. praw majątkowych do objęcia akcji nowych emisji – wynikających z warrantów – nabytych w ramach programu motywacyjnego. W konsekwencji objęcie akcji w ramach programu motywacyjnego w wyniku realizacji praw z warrantów będzie stanowić objęcie akcji, o którym mowa w art. art. 24 ust. 11b ustawy o PIT.

Zatem przychód z tytułu udziału w programie motywacyjnym nie powstanie ani na etapie objęcia warrantów, ani na etapie wykonania praw z warrantów, a dopiero w momencie odpłatnego zbycia nabywanych w następstwie warrantów akcji. Przychód powinien być kwalifikowany do przychodów z kapitałów pieniężnych i będzie on opodatkowany 19-proc. podatkiem dochodowym.

PROBLEM Pracownik spółki X (sp. z o.o.) został objęty programem motywacyjnym wprowadzonym przez spółkę akcyjną Y, która jest 100-proc. wspólnikiem spółki X.
Uczestnikom przyznano prawo do odpłatnego nabycia określonej liczby tzw. akcji fantomowych. Co istotne, akcje te nie dają ich nabywcom praw udziałowych w stosunku do spółki. Tym samym ich posiadacz nie jest uważany za wspólnika/akcjonariusza spółki z tytułu posiadania tych akcji, w szczególności nie przysługuje mu prawo głosu ani prawo do dywidendy. Akcje fantomowe są prawem niezbywalnym, nie stanowią przedmiotu obrotu (w tym odpłatnego i nieodpłatnego zbycia), nie podlegają dziedziczeniu (dziedziczeniu podlega jedynie prawo do żądania rozliczeń z nich wynikających). Jednym z warunków otrzymania wynagrodzenia na podstawie programu motywacyjnego jest zbycie przez spółkę Y 100 proc. udziałów spółki X.
Czy przychód podlegający opodatkowaniu PIT powstanie w momencie realizacji praw wynikających z akcji fantomowych, a więc w momencie, w którym wypłata z programu motywacyjnego stanie się należna?
Czy będzie to przychód z kapitałów pieniężnych w rozumieniu art. 17 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT, podlegający opodatkowaniu 19-proc. PIT?

ODPOWIEDŹ W interpretacjach podatkowych organy podatkowe przyznają, iż w przypadku gdy akcje fantomowe:

  • są niezbywalne, a uprawnienia z nich nie mogą być przenoszone w jakikolwiek sposób na inne osoby,
  • nie stanowią przedmiotu obrotu, a zatem nie można ustalić ich wartości rynkowej,
  • stanowią jedynie obietnicę wypłaty wynagrodzenia po spełnieniu określonych warunków,

otrzymanie tych akcji przez uczestnika programu motywacyjnego nie powinno stanowić dla niego przychodu w rozumieniu ustawy o PIT.

Jeżeli akcje fantomowe wypełniają definicję pochodnych instrumentów finansowych – w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. c–i ustawy o obrocie instrumentami finansowymi – wypłata wynagrodzenia z tytułu rozliczenia tych akcji będzie stanowić dla uczestnika programu motywacyjnego przysporzenie majątkowe, które należy zakwalifikować jako przychód z kapitałów pieniężnych podlegający opodatkowaniu według 19-proc. stawki PIT.

Należy jednak zauważyć, iż w wydawanych interpretacjach podatkowych dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wskazuje, iż nie ocenia stanowiska wnioskodawcy w tej części, w której wyraził on własną ocenę co do kwalifikacji akcji fantomowych jako pochodnych instrumentów finansowych w świetle przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Dyrektor KIS podkreśla, że wydaje swoje rozstrzygniecie, opierając się na wskazaniu w opisie okoliczności faktycznych sprawy, że akcje fantomowe są pochodnymi instrumentami finansowymi. Zatem przy wdrażaniu programów motywacyjnych opartych na akcjach fantomowych należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy wdrażany instrument może w ogóle być kwalifikowany do pochodnych instrumentów finansowych, gdyż nie jest to możliwe w przypadku wielu spółek.

PROBLEM Spółka X sp. z o.o. należy do międzynarodowej grupy kapitałowej. Na czele grupy stoi spółka z siedzibą w Stanach Zjednoczonych, notowana na giełdzie papierów wartościowych.
Aby stworzyć wspólnotę interesów między grupą a pracownikami spółek wchodzących w jej skład, a także w celu zwiększenia ich motywacji i stabilności zatrudnienia, spółka amerykańska oferuje pracownikom oraz współpracownikom spółek grupy uczestnictwo w programie motywacyjnym przewidującym możliwość nabycia akcji spółki amerykańskiej. Uczestnicy tego programu nabywają w pierwszej kolejności restricted share units (RSU). Jest to warunkowe prawo do nabycia akcji spółki amerykańskiej. Nabycie akcji jest jednak odroczone w czasie na określony z góry okres (tzw. okres restrykcji). Uczestnicy programu motywacyjnego mający RSU nie mają żadnych praw przysługujących akcjonariuszom, m.in. prawa do dywidendy czy prawa głosu. Prawa te nabędą dopiero w momencie objęcia akcji spółki amerykańskiej.
Zarówno RSU, jak i akcje wykonane z RSU są przyznawane uczestnikom programu motywacyjnego całkowicie nieodpłatnie. RSU jest niezbywalne i nie może zostać przeniesione na osobę trzecią. Nie jest możliwe ustalenie wartości rynkowej RSU, ponieważ nie ma aktywnego rynku dla RSU.
Czy otrzymanie jednostek RSU przez osobę związaną z X sp. z o.o. umową cywilnoprawną w ramach współpracy wykonywanej w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej, a następnie nabycie przez nią akcji spółki amerykańskiej (w wyniku realizacji RSU) będzie skutkować dla tej osoby powstaniem przychodu podlegającego opodatkowaniu PIT? Jeśli tak, to do jakiego źródła należy zakwalifikować ten przychód?

ODPOWIEDŹ Jeżeli w momencie nabycia jednostek RSU:

  • nie jest możliwe ustalenie ich wartości rynkowej,
  • są one niezbywalne, a tym samym nie są przedmiotem obrotu rynkowego,

to nieodpłatne przyznanie uczestnikowi programu motywacyjnego jednostek RSU nie powinno powodować po jego stronie powstania przychodu podatkowego. Podobny wniosek wypływa z interpretacji organów podatkowych.

Ponieważ program motywacyjny, o którym mowa powyżej, nie spełnia przesłanek programu motywacyjnego, o którym mowa w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT (z uwagi na to, że uczestnik programu motywacyjnego nie uzyskuje od spółki świadczeń lub innych należności z tytułów określonych w art. 12 lub art. 13 ustawy o PIT), zasady opodatkowania określone w tym przepisie w opisanej sytuacji nie znajdą zastosowania. Należy się zatem zastanowić, czy w wyniku nieodpłatnego objęcia przez uczestnika programu motywacyjnego akcji spółki amerykańskiej powstanie po jego stronie przychód w rozumieniu ustawy o PIT.

W wydawanych interpretacjach podatkowych dyrektor KIS uznaje, iż w przypadku gdy nie znajduje zastosowania art. art. 24 ust. 11 ustawy o PIT, nieodpłatne nabycie akcji należy zakwalifikować jako skutkujące powstaniem przychodu w rozumieniu ustawy o PIT. Ponieważ otrzymane świadczenie jest związane z prowadzoną przez uczestnika programu motywacyjnego działalnością gospodarczą, uzyskany z tego tytułu przychód należy kwalifikować do źródła przychodów – działalność gospodarcza.

Przeciwnego zdania są jednak sądy administracyjne. Wskazują one, że zarówno w przypadku akcji, jak i udziałów (nawet jeżeli są one nabywane nieodpłatnie lub poniżej ich wartości rynkowej) podlegający opodatkowaniu „rzeczywisty dochód” pojawia się dopiero w momencie zbywania tych akcji czy udziałów. Okoliczność, że akcje/udziały zostały objęte w wartości niższej niż rynkowa, znajdzie odzwierciedlenie przy ustalaniu wysokości dochodu w przypadku ich odpłatnego zbycia.

PROBLEM X sp. z o.o. oraz jej wspólnik, mając na celu zapewnienie wzrostu wartości spółki oraz dodatkowej motywacji i ściślejszego powiązania interesu kluczowych menedżerów z interesem spółki, wdrożyli w spółce długoterminowy program motywacyjny. W jego ramach uczestnikom zostaną przyznane prawa do objęcia w udziałów w X sp. z o.o.
Prawo do objęcia udziałów będzie przysługiwać uczestnikom programu motywacyjnego w przypadku łącznego spełnienia określonych warunków. Uprawnienia do udziałów będą nabywane stopniowo, w równych transzach (vesting). Udziały będą nabywane po cenie odpowiadającej ich wartości nominalnej. Wartość nominalna udziałów może być niższa od ich wartości rynkowej.
Czy przychód z tytułu udziału w programie motywacyjnym powstanie dopiero w momencie odpłatnego zbycia udziałów objętych w ramach tego programu?
Czy będzie to przychód z kapitałów pieniężnych, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o PIT, podlegający opodatkowaniu 19-proc. podatkiem dochodowym?

ODPOWIEDŹ Przepisy ustawy o PIT nie wiążą powstania przychodu z wniesieniem wkładu pieniężnego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Przewidują one jedynie, że przychód z kapitałów pieniężnych powstaje w przypadku wniesienia wkładu niepieniężnego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT) oraz że zwolniony z podatku jest przychód związany z wniesieniem do ww. spółki wkładu niepieniężnego w postaci przedsiębiorstwa albo zorganizowanej części przedsiębiorstwa (art. 21 ust. 1 pkt 109 ustawy o PIT). Brak jest zatem podstawy prawnej dla opodatkowania PIT ewentualnej różnicy między ceną za objęte udziały a ich wartością rynkową.

Ponadto z art. 23 ust. 1 pkt 38 ustawy o PIT jednoznacznie wynika, że wydatki poniesione na objęcie udziałów w spółce:

  • nie stanowią kosztu uzyskania przychodu na moment poniesienia takich wydatków i objęcia udziałów,
  • stanowią koszty uzyskania przychodu w momencie odpłatnego zbycia udziałów.

Brzmienie tego przepisu wskazuje na możliwość odliczenia wydatków jako kosztu uzyskania przychodu dopiero w momencie odpłatnego zbycia udziałów. Skoro zatem koszt podatkowy jest rozpoznawany dopiero w momencie odpłatnego zbycia udziałów, to brak jest podstaw prawnych do określania tego kosztu w momencie obejmowania udziałów, a co za tym idzie, nie ma podstaw do określania wartości przysporzenia do opodatkowania z tego tytułu.

Nawet gdyby uznać preferencyjne objęcie udziałów za nieodpłatne lub częściowo odpłatne świadczenie (w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o PIT), to nie można skutecznie zastosować żadnej z metod wskazanych w tym przepisie.

Należy zatem uznać, iż objęcie przez uczestnika programu motywacyjnego udziałów w X sp. z o.o. w zamian za wkład pieniężny odpowiadający wartości nominalnej obejmowanych udziałów i jednocześnie niższy niż wartość rynkowa udziałów nie powinno skutkować dla niego powstaniem przychodu w rozumieniu ustawy o PIT. Przychód podatkowy powstanie dopiero w momencie odpłatnego zbycia tych udziałów i będzie to przychód z kapitałów pieniężnych, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 6 lit. a ustawy o PIT, podlegający opodatkowaniu 19-proc. podatkiem dochodowym.

Analogiczne stanowisko jest przedstawiane przez dyrektora KIS w interpretacjach podatkowych wydawanych w ostatnim czasie. ©℗