Jak jest wiedza Polaków na temat podatków? Co sądzą o ich skomplikowaniu i sprawiedliwości? Czy rozumieją system podatkowy? Gościnią Szymona Glonka w Obiektywnie o Biznesie jest prof. UW dr hab. Dominika Maison, Maison & Partners.

Jakie podatki preferują Polacy? Progresywne czy liniowe?

Świadomość podatkowa Polaków

Profesor Dominika Maison zwraca uwagę, że ogólna wiedza Polaków na temat podatków jest dość niska, co nie jest zaskoczeniem, biorąc pod uwagę skomplikowanie systemów podatkowych. Choć wielu Polaków twierdzi, że wie, czym jest podatek VAT (71%), to jest on jednym z najbardziej skomplikowanych podatków, co przyznają nawet księgowi. Podobnie, 26% Polaków deklaruje, że rozumie podatek PIT, a znacznie mniejsza grupa – podatek CIT, co jest bardziej zrozumiałe, ponieważ dotyczy on firm.

Nasza wiedza nie jest za duża, ale od razu powiem, że w sumie wiedza ludzi o podatkach w prawie wszystkich krajach nie jest za duża. W większości krajów ludzie nie za bardzo interesują się tym tematem. Systemy podatkowe są trudne. Nie mówimy tutaj tylko o progach głównych podatków, takich jak PIT, ale, w ogóle co można odpisać, czego nie można. Podatki to oczywiście też dużo więcej, bo mamy na przykład podatki, które się płaci od zakupionych towarów — mówi Dominika Maison.

Jak Polacy postrzegają podatki?

Zgodnie z badaniami, 77% Polaków uważa, że system podatkowy jest skomplikowany, 76% uważa go za niesprawiedliwy, a 73% za niezrozumiały. Zdaniem profesor Maison, to postrzeganie niesprawiedliwości wynika z emocjonalnych przekonań bardziej niż z racjonalnej oceny. Ludzie czują, że system jest przymusowy, a podatek stanowi formę redystrybucji dóbr, która nie zawsze jest postrzegana jako sprawiedliwa. Bogatsi płacą więcej, ale często korzystają mniej z usług publicznych, jak transport czy służba zdrowia, wybierając usługi prywatne. Z drugiej strony, osoby o niższych dochodach uważają, że bogaci powinni płacić więcej, co tworzy poczucie niesprawiedliwości z różnych perspektyw.

Polacy myślą, że system podatkowy jest skomplikowany, niesprawiedliwy i niezrozumiały. Kilkakrotnie już w przeciągu ostatnich 10 lat zadawałam to pytanie i tutaj nie ma dużych zmian. Postrzeganie niesprawiedliwości się trochę zmieniło, trochę spadło, nawet nie umiem tego do końca wytłumaczyć. Natomiast ogólnie mówimy o tym, że dla większości osób to jest trochę czarna magia, ale też coś nie do końca sprawiedliwego. I teraz pytanie. Czy to jest typowo polskie, czy to jest uniwersalne postrzeganie podatków? Okazuje się, że w zasadzie niezależnie od panującego systemu podatkowego, chyba we wszystkich krajach, a przynajmniej w tych, w których dotarłam do badań, ludzie są niezadowoleni z systemu, który u nich panuje i uważają, że jest niesprawiedliwy. To pokazuje, że postrzeganie niesprawiedliwości podatków jest wynikiem bardziej przekonań emocjonalnych niż rzeczywiście racjonalnej oceny. Z czego to może wynikać? Po pierwsze jest to przymusowe, musimy płacić, nie ma takiej możliwości, żeby ktoś powiedział, nie, nie będę płacić. Znaczy, może tak zrobić, ale to się skończy więzieniem – wyjaśnia badaczka.

Młodzi uważają, że system podatkowy jest prosty

Badania pokazują, że młodsi Polacy (poniżej 25 roku życia) mają najmniej negatywne postrzeganie podatków, co może wynikać z braku doświadczenia w samodzielnym płaceniu podatków. Najbardziej negatywnie podatki postrzegają osoby w wieku 25-45 lat, które zaczynają się konfrontować z bardziej skomplikowanymi aspektami podatkowymi, jak np. różne ulgi czy zakładanie własnej firmy.

Liniowy czy progresywny – jaki podatek w Polsce?

Profesor Maison omawia preferencje Polaków co do podatków liniowych i progresywnych. W 2009 roku ponad połowa Polaków (51%) preferowała podatek progresywny, a 32% podatek liniowy. W obecnych badaniach preferencja dla podatku progresywnego spadła do 16%, podczas gdy dla podatku liniowego wzrosła. Profesor wyjaśnia, że zmiany te mogą wynikać z różnych czynników, w tym z mniejszego zainteresowania tematyką podatków w debacie publicznej. Ciekawym spostrzeżeniem jest fakt, że przedstawienie konkretnych przykładów podatków liniowych i progresywnych może zmienić postrzeganie sprawiedliwości tych systemów. Wielu ludzi preferuje podatek liniowy, gdy widzą, że wszyscy płacą ten sam procent, choć kwoty się różnią.