Test prywatnego wierzyciela może być jednym ze źródeł wiedzy o dłużniku, który przechodzi restrukturyzację. To niezależny dokument, który przedstawia symulację, jak wyglądać będzie zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym według propozycji układowych przedstawionych przez dłużnika w porównaniu z sytuacją wierzycieli w razie ewentualnej upadłości owego podmiotu.
Istota dokumentu
Zasadniczo test prywatnego wierzyciela jest przygotowywany dla wierzycieli, którzy posiadają wierzytelności o charakterze publicznoprawnym (np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, urząd skarbowy, urząd miasta), i powinien odpowiadać na pytanie, czy w ramach restrukturyzacji dojdzie do udzielenia przez państwo pomocy publicznej na rzecz przedsiębiorcy-dłużnika. Odpowiedź na to pytanie jest istotna ze względu na przepisy unijne, które ograniczają udzielanie przez państwo pomocy finansowej, która zaburzałaby działanie wolnego rynku. Głównym zadaniem testu prywatnego wierzyciela jest więc ustalenie, czy podmioty publiczne, które w procesie konkretnej restrukturyzacji w ramach propozycji układowych np. umarzają lub rozkładają na raty swoje wierzytelności, nie udzielają tym samym niedozwolonego wsparcia ze środków publicznych.
Jednak test prywatnego wierzyciela jest także cennym źródłem informacji dla innych wierzycieli niż publicznoprawni. Zawiera bowiem wiele danych, które przede wszystkim mogą ułatwić podjęcie racjonalnej decyzji, czy zagłosować za układem (i tym samym dać dłużnikowi szansę spłaty zadłużenia), czy też korzystniejszym rozwiązaniem będzie, jeśli dłużnik ogłosi upadłość (wtedy zaspokojenie wierzytelności będzie można uzyskać w ramach postępowania upadłościowego). Chociaż test prywatnego wierzyciela jest obligatoryjnym elementem planu restrukturyzacyjnego wyłącznie wtedy, gdy dłużnik ma wierzycieli publicznoprawnych, to postulować należy, aby w każdej restrukturyzacji był sporządzany dokument na wzór testu prywatnego wierzyciela, bo znacząco ułatwiałoby to komunikację i negocjacje z wierzycielami.
Zawartość
Obligatoryjne informacje, które powinny się znaleźć w teście prywatnego wierzyciela, zostały opisane w art. 140 prawa restrukturyzacyjnego. Są to:
▶1. Informacja o przewidywanym stopniu zaspokojenia poszczególnych wierzycieli publicznoprawnych w ramach wykonania układu, która zawiera następujące dane:
a) wysokość objętych układem zobowiązań dłużnika wobec poszczególnych wierzycieli publicznoprawnych,
b) treść propozycji układowych wobec poszczególnych wierzycieli publicznoprawnych.
▶2. Informacja o przewidywanym stopniu zaspokojenia poszczególnych wierzycieli publicznoprawnych w postępowaniu upadłościowym, które byłoby prowadzone wobec dłużnika, zawierająca następujące dane:
a) wartość majątku dłużnika ze wskazaniem obciążeń,
b) przewidywaną wysokość kosztów postępowania upadłościowego,
c) kategorię, w której byliby zaspokajani poszczególni wierzyciele publicznoprawni w postępowaniu upadłościowym.
▶3. Ocena, czy wierzytelności wierzyciela publicznoprawnego będą zaspokojone w większym stopniu w przypadku zawarcia i wykonania układu, czy w postępowaniu upadłościowym.
Test prywatnego wierzyciela zawiera więc dwie części interesujące z punktu widzenia wierzycieli restrukturyzującego się podmiotu. Pierwsza dotyczy prowadzonego postępowania restrukturyzacyjnego i opisuje zasady spłaty wierzytelności w ramach układu: w jakiej wysokości zostanie spłacone zobowiązanie, czy dojdzie do redukcji kwoty głównej, czy redukcji będą podlegać odsetki, w jakim terminie dojdzie do spłaty zobowiązania.
Druga część testu prywatnego wierzyciela stanowi zaś pewnego rodzaju symulację, co by było, gdyby doszło do postępowania upadłościowego jako alternatywy do postępowania restrukturyzacyjnego. W tym zakresie test zawiera przede wszystkim następujące informacje:
  • koszty ewentualnego postępowania upadłościowego, w tym wynagrodzenie syndyka,
  • przewidywany okres postępowania upadłościowego,
  • kategorie, w jakich zostaną zaspokojeni poszczególni wierzyciele,
  • wartość majątku oraz przewidywalną wartość w przypadku jego przymusowej sprzedaży w ramach postępowania upadłościowego,
  • wartość majątku, jaka przypadnie do podziału zgodnie z kategoriami zaspokojenia po odliczeniu zaspokojenia wierzycieli rzeczowych (dla przykładu: wierzyciele posiadający zabezpieczenie hipoteczne są zaspokajani w pierwszej kolejności z przedmiotu zabezpieczenia z pominięciem innych wierzycieli),
  • określenie, w której kategorii zaspokojenia znajdą się poszczególni wierzycieli publicznoprawni,
  • stopień zaspokojenia poszczególnych wierzycieli publicznoprawnych określony procentowo.
Porównanie
Warto ponadto zwrócić uwagę na końcowy element testu prywatnego wierzyciela, jakim jest porównanie zaspokojenia wierzycieli w ramach postępowania restrukturyzacyjnego oraz postępowania upadłościowego. W związku z tym że postępowanie restrukturyzacyjne, w szczególności najbardziej popularne w ostatnim czasie nowe postępowanie o zatwierdzenie układu, generuje zdecydowanie mniejsze koszty niż postępowanie upadłościowe, w przeważającej większości postępowań to właśnie postępowanie restrukturyzacyjne zapewni wyższy stopień zaspokojenia.
Jeżeli test prywatnego wierzyciela wskazuje, że zaspokojenie w ramach postępowania upadłościowego będzie niższe niż w przypadku proponowanego zaspokojenia w ramach postępowania restrukturyzacyjnego, oznacza to, że dłużnik „pozytywnie” przeszedł ten test. W takim przypadku nie dochodzi do udzielenia pomocy publicznej. W przypadku „negatywnego” wyniku testu prywatnego wierzyciela konieczne jest przedłożenie wierzycielowi publicznoprawnemu planu restrukturyzacyjnego w celu sporządzenia opinii w sprawie udzielenia pomocy publicznej. Nawet jednak „pozytywny” wynik testu prywatnego wierzyciela nie rodzi obowiązku głosowania za układem przez podmiot publicznoprawny.
Dla wierzycieli innych niż publicznoprawni wgląd w test prywatnego wierzyciela pozwala m.in. na analizę, czy opłacalne będzie poparcie układu i spłata zgodnie z propozycjami układowymi, czy też korzystniejsze byłoby ogłoszenie upadłości dłużnika i zaspokojenie się w ramach postępowania upadłościowego, ewentualnie postępowania egzekucyjnego, gdyby do upadłości ostatecznie nie doszło.
Jak uzyskać dostęp
Test prywatnego wierzyciela sporządza nadzorca/zarządca we współpracy z dłużnikiem. Dokument ten jest udostępniany wierzycielom publicznoprawnym, natomiast pozostali wierzyciele mogą uzyskać do niego dostęp poprzez wgląd w akta sprawy. Najlepiej zatem zwrócić się bezpośrednio do doradcy restrukturyzacyjnego o udostępnienie tego dokumentu np. w formie elektronicznej.
A jeśli doradca restrukturyzacyjny nie zechce udzielić wierzycielowi dostępu? Wówczas można się zwrócić do sądu lub do sędziego komisarza, którzy nadzorują postępowanie, z wnioskiem o zobowiązanie doradcy restrukturyzacyjnego do jego udostępnienia. Jak wspomniano, nie ma obowiązku sporządzenia testu prywatnego wierzyciela, w przypadku gdy dłużnik nie posiada wierzycieli publicznoprawnych, jednak zawsze można zwrócić się do dłużnika i nadzorcy/zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym o sporządzenie stosownej symulacji, o ile nie była wcześniej przygotowana.
Analiza treści
Test prywatnego wierzyciela, jak to zostało już wcześniej wskazane, dla każdego wierzyciela posiadającego jakąkolwiek wierzytelność może okazać się przydatny w podejmowaniu decyzji co do głosowania nad układem. Wynika to przede wszystkim z faktu, że kategorie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym są wspólne zarówno dla wierzycieli publicznoprawnych, jak i prywatnych. Zgodnie z art. 342 prawa upadłościowego zdecydowana większość wierzytelności jest zaspokajana w postępowaniu upadłościowym w drugiej kategorii wierzytelności (kwoty główne) oraz w trzeciej kategorii (odsetki), a więc dosyć łatwo jest na podstawie przygotowanego testu prywatnego wierzyciela ustalić, w jakiej kategorii i w jakiej wysokości zostanie zaspokojona wierzytelność konkretnego wierzyciela.
Istotne jest ustalenie przez konkretnego wierzyciela, w jakiej kategorii jego wierzytelność zostanie zaspokojona w ramach postępowania upadłościowego. Zazwyczaj nie jest to wprost określone w teście prywatnego wierzyciela, ale zwykle zdecydowana większość wierzytelności (kwot głównych) jest zaspokajana w ramach drugiej kategorii. W szczególności w tej kategorii są zaspokajane wszystkie wierzytelności z tytułu dostaw towarów i usług. Mając więc informacje na temat procentowanego zaspokojenia danej kategorii wierzytelności, łatwo policzyć, jakie zaspokojenie otrzymamy w ramach postępowania upadłościowego – nawet jeżeli nie jest to wprost wskazane w teście prywatnego wierzyciela.

Przykład 1

Jak wyliczyć kwotę możliwą do odzyskania
Przedsiębiorca A, będący kontrahentem spółki X, posiada wierzytelność z tytułu dostawy towarów dla niej w wysokości 100 000 zł. Spółka X znajduje się w trudnej sytuacji i zdecydowała się otworzyć postępowanie restrukturyzacyjne, w którym został sporządzony test prywatnego wierzyciela. Dysponuje majątkiem w wysokości 1 000 000 zł. Wartość likwidacyjna majątku opisana w teście prywatnego wierzyciela wynosi 750 000 zł. Przewidywane koszty postępowania wyniosą 150 000 zł. Do podziału w ramach kategorii zaspokojenia pozostanie więc kwota 600 000 zł (750 000 zł – 150 000 zł = 600 000 zł). Łączna suma wszystkich wierzytelności dłużnika wynosi 1 500 000 zł, w tym m.in. 200 000 zł wierzytelności z tytułu składek do ZUS na ubezpieczenie społeczne oraz 50 000 zł wierzytelności z tytułu podatków do urzędu skarbowego.
Zgodnie z testem prywatnego wierzyciela kategoria pierwsza w ramach postępowania upadłościowego otrzyma 100 proc. zaspokojenia wierzytelności głównej. Z testu wynika, że wierzyciele dłużnika w pierwszej kategorii to ZUS w kwocie 200 000 zł. Wierzytelności w kategorii drugiej wynoszą 1 300 000 zł, w tym 50 000 zł do urzędu skarbowego.
W kategorii drugiej do podziału pozostanie kwota 400 000 zł (600 000 zł – 200 000 zł = 400 000 zł). Kwota ta zostanie podzielona równo pośród wszystkich wierzycieli w kategorii drugiej (400 000 zł : 1 300 000 zł x 100 proc.= 30,7 proc. – taki będzie stopień zaspokojenia). W konsekwencji urząd skarbowy, który znajduje się w drugiej kategorii zaspokojenia, zgodnie z art. 342 prawa upadłościowego w ramach postępowania upadłościowego otrzymałby 15 300 zł (50 000 x 30,7 proc. = 15 350 zł).
W związku z tym że wierzytelność również znajduje się w kategorii drugiej w ramach postępowania upadłościowego, spółka A mogłaby liczyć na zaspokojenie w wysokości 30 700 zł (100 000 zł x 30,7 proc. = 30 700 zł).
Zabezpieczenie hipoteczne
Co natomiast w przypadku, jeżeli istnieje wierzytelność zabezpieczona rzeczowo na nieruchomości dłużnika? Ma to istotne znaczenie dla ostatecznego kształtu testu prywatnego wierzyciela, ponieważ wierzytelności zabezpieczone rzeczowo w ramach postępowania upadłościowego są zaspokajane w pierwszej kolejności z przedmiotu zabezpieczenia w ramach odrębnego planu podziału.

Przykład 2

Kto będzie zaspokojony w pierwszej kolejności
Spółka B posiada wierzytelność z tytułu pożyczki w wysokości 700 000 zł zabezpieczonej hipotecznie na nieruchomości dłużnika. Wartość nieruchomości, na której jest ustanowiona hipoteka, wynosi 500 000 zł. Dłużnik w ramach postępowania restrukturyzacyjnego proponuje spłatę 100 proc. wierzytelności głównej.
W przypadku postępowania upadłościowego zaspokojenie wierzytelności z nieruchomości będzie stanowiło w pewnym uproszczeniu ok. 71,5 proc. wierzytelności głównej. Kwota, o jaką wartość wierzytelności przewyższa wartość nieruchomości, czyli 200 tys. zł, zostanie zaspokojona w ramach drugiej kategorii – razem z pozostałymi wierzycielami.
Kontrola kosztów
Jednym z elementów testu prywatnego wierzyciela jest oszacowanie kosztów ewentualnego postępowania upadłościowego. To kolejna pozycja w treści dokumentu, na którą wierzyciel powinien zwrócić szczególną uwagę. A to dlatego, że koszty postępowania mają istotny wpływ na szacowanie poziomu zaspokojenia w ramach postępowania upadłościowego, ponieważ zaspokajane są one na bieżąco ze środków masy upadłości, a więc faktycznie obniżają pulę, która pozostanie do rozdysponowania pomiędzy wierzycieli.
Z perspektywy wierzyciela istotne jest zatem, by sprawdzić, czy koszty postępowania podane w teście prywatnego wierzyciela są realne. Szczególną uwagę należy zwrócić na obliczenia dotyczące wynagrodzenia syndyka. Składa się ono z pięciu części składowych oraz z podstaw wynagrodzenia określonych w art. 162 prawa upadłościowego. Wysokość podstawy wynagrodzenia jest uzależniona od wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze przedsiębiorstw w trzecim kwartale roku poprzedzającego. Obecnie kwota ta wynosi 5882,99 zł. Pierwsze cztery składowe wynagrodzenia raczej nie budzą wątpliwości, ponieważ są one zależne od liczby wierzycieli, kwoty wierzytelności, przewidywanego czasu postępowania. Ostatnia, piąta składowa wynagrodzenia jest natomiast uznaniowa i uzależniona od skomplikowania postępowania. Może ona być przyznana w wysokości do 70 podstaw wynagrodzenia (a więc obecnie kwoty ok. 411 000 zł). Podczas analizy testu prywatnego wierzyciela należy więc zwrócić szczególną uwagę na wysokość wynagrodzenia syndyka, ponieważ błędne jego obliczenie w teście prywatnego wierzyciela może mieć znaczący wpływ na potencjalny poziom zaspokojenia w ramach postępowania upadłościowego. Należy również zwrócić uwagę na wartość innych szacowanych kosztów ewentualnego postępowania upadłościowego, takich jak np. koszty ubezpieczenia majątku, obsługi prawnej, korespondencji etc. Jeśli te koszty są znaczne, to test prywatnego wierzyciela powinien zawierać również ich uzasadnienie.

Przykład 3

Warto sprawdzić, czy nie przeszacowano wynagrodzenia
Majątek dłużnika podany w teście prywatnego wierzyciela w wartości likwidacyjnej to 1 000 000 zł. Na majątek ten składają się:
• środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych: 600 000 zł,
• należności od kontrahentów: 200 000 zł,
• udziały i akcje innych podmiotów: 200 000 zł.
Dłużnik nie posiada nieruchomości ani wartościowych ruchomości. Ma trzech wierzycieli na łączną kwotę 2 000 000 zł. Żaden z wierzycieli nie jest zabezpieczony rzeczowo na majątku dłużnika.
Test prywatnego wierzyciela zakłada, że koszty postępowania wyniosą 600 000 zł, w tym wynagrodzenia syndyka 500 000 zł, przy czym wynagrodzenie z tytułu stopnia trudności postępowania wyniesie aż 50 podstaw, czyli ok. 300 000 zł. Do tego w teście prywatnego wierzyciela wskazano koszty obsługi prawnej syndyka na poziomie 60 000 zł.
Przy tak przyjętych wartościach do podziału między wierzycieli pozostanie kwota 400 000 zł, co daje przeciętne zaspokojenie wierzycieli na poziomie około 20 proc. w przypadku postępowania upadłościowego.
Należy się zastanowić, czy przyjęcie aż 50 podstaw wynagrodzenia jest w tym wypadku uzasadnione. Gdyby policzono tylko 10 podstaw wynagrodzenia z tytułu skomplikowania postępowania upadłościowego (czyli kwotę ok. 60 000 zł), to łączne koszty postępowania wyniosłyby już tylko 340 000 zł, więc zaspokojenie wierzycieli byłoby na poziomie ok. 33 proc. Należy również przenalizować, czy wynagrodzenie z tytułu obsługi prawnej nie jest zbyt wysokie. Warto poznać uzasadnienie tego kosztu.
Podsumowując, test prywatnego wierzyciela, choć przeznaczony dla wierzycieli publiczno-prawnych, zawiera wiele przydatnych informacji również dla pozostałych grup wierzycieli. Dlatego w ramach postępowania restrukturyzacyjnego zawsze warto zapoznać się z tym dokumentem, a także dokonać jego wnikliwej analizy. Wyniki tej analizy mogą ułatwić podjęcie racjonalnej decyzji, czy zagłosować za układem (i tym samym dać dłużnikowi szansę spłaty zadłużenia), czy też korzystniejszym rozwiązaniem będzie ogłoszenie upadłości (i zaspokojenie swoich roszczeń w ramach postępowania upadłościowego). ©℗
Podstawa prawna
•art. 140 ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1588; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
•art. 162, 342 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 872)