Prawo rzeczowe – prawo bezwzględne do określonej rzeczy. Bezwzględność prawa rzeczowego oznacza, że jest ono skuteczne względem każdej osoby. Osoba posiadająca określone prawo rzeczowe, aby móc wykonywać przysługujące jej uprawnienia, wynikające z tego prawa, nie musi w tym celu zawierać umowy z każdą osobą trzecią.
Wśród praw rzeczowych wyróżnia się:
* własność,
* użytkowanie wieczyste,
* prawa rzeczowe ograniczone.
Własność
Własność jest prawem najszerszym i najsilniejszym. Daje uprawnionemu najwięcej korzyści i możliwości wykorzystywania rzeczy, w tym upoważnia go do samodzielnego dysponowania rzeczą.
Użytkowanie wieczyste
Użytkowanie wieczyste jest kategorią pośrednią między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Ze wszystkich pozostałych praw rzeczowych najbliżej mu do własności, a w pewnych przypadkach – zależnie od treści umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste – od własności może różnić się jedynie tym, że będzie trwać przez ściśle ograniczony okres (w przeciwieństwie do własności, która nie podlega ograniczeniom czasowym). W pozostałym zakresie użytkowanie wieczyste może być takie samo jak własność.
Prawa rzeczowe ograniczone
Prawa rzeczowe ograniczone to prawa do określonego korzystania z cudzej rzeczy. Zaliczamy do nich:
* użytkowanie,
* służebności, a wśród nich:
- służebności gruntowe,
- służebności osobiste,
* zastaw,
* spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
* hipotekę.
Ustanowienie prawa
Ponieważ ograniczone prawa rzeczowe są prawami na rzeczy cudzej, zasadniczo ustanawia je sam właściciel rzeczy. Do ustanowienia takiego prawa – z pewnymi wyjątkami – stosuje się zasady dotyczące przeniesienia własności. Wspomnianymi wyjątkami są:
* możliwość ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu,
* zastrzeżenie formy aktu notarialnego jedynie dla oświadczenia właściciela ustanawiającego ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości,
* wpis do księgi wieczystej dla przejścia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, jeśli prawo to zostało wcześniej ujawnione w tej księdze.
Tadeusz B. zawarł ze Szczepanem K. umowę o ustanowieniu na jego rzecz służebności przejazdu przez swoją nieruchomość. Po roku od zawarcia umowy Tadeusz B. sprzedał nieruchomość Beacie H. Ponieważ Szczepan K. posiada prawo bezwzględne, aby przejeżdżać przez nieruchomość, nie musi odnawiać swojej umowy z nową właścicielką. Będzie mógł korzystać ze swojej służebności również względem Beaty H. Jeśli Beata H. sprzeda nieruchomość komuś innemu, Szczepan K. będzie uprawniony z tytułu posiadanej służebności również przeciwko następnemu właścicielowi nieruchomości.
Przepisy prawa określają w sposób wyczerpujący tzw. zamkniętą listę praw rzeczowych.
Patrz też: hipoteka, księgi wieczyste, przeniesienie własności, użytkowanie, użytkowanie wieczyste, własność, zastaw rejestrowy
Podstawa prawna
Art. 140, 232 i 244–251 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).