podzielne rzeczy, świadczenia

Cecha podzielności oznacza możliwość rozdzielenia czegoś na mniejsze części.

Podzielne i niepodzielne rzeczy

Wśród rzeczy możemy wyróżnić rzeczy proste, stanowiące jednolitą całość, jak deska czy arkusz papieru, oraz rzeczy złożone, składające się z mniejszej lub większej liczby części, zwanych składowymi. Prawo cywilne różnicuje sytuację prawną tych elementów, uznając niektóre z nich za części składowe lub przynależności.
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa nie może być oddzielnym od rzeczy głównej przedmiotem własności lub innego prawa rzeczowego. Określony przedmiot staje się częścią składową, jeżeli spełnione są łącznie następujące trzy przesłanki:

* musi on być połączony z rzeczą nie tylko w sensie gospodarczym, ale i fizycznym,
* połączenie musi być tak silne, że odłączenie połączonego przedmiotu spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź całości, bądź przedmiotu odłączonego,
* połączenie musi być trwałe, a nie dokonane tylko dla przemijającego użytku.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Przykładem tego wyjątku są urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.
Od części składowych rzeczy należy odróżnić przynależności. Stanowią one rzeczy odrębne, potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi, np. futerał do instrumentu muzycznego, klucz od szafy, pokrowce na siedzenia samochodowe. Przynależności mogą zostać oddzielone od rzeczy głównej, bez uszkodzenia zarówno jednej, jak i drugiej rzeczy. W przypadku części składowych chodzi o fizyczne połączenie z inną rzeczą, zaś w przypadku przynależności występuje tylko łączność gospodarcza. Niezbędną przesłanką uznania rzeczy ruchomej za przynależność jest:

* pomocniczy charakter w stosunku do rzeczy głównej, wyrażający się w jej gospodarczym (użytkowym) podporządkowaniu (traktor – przyczepa ciągnikowa, szafa – klucz) i służebnym charakterze, mającym ułatwić zwykłe – a nie okazyjne, chwilowe – korzystanie z rzeczy głównej,
* faktyczny związek (cel) odpowiadający przeznaczeniu rzeczy głównej i jej potrzebom; decyduje zawsze przeznaczenie rzeczy głównej; związek ten musi być trwały;
* tożsamość podmiotowa właściciela rzeczy głównej i przynależności – obie rzeczy muszą należeć do tej samej osoby, tzn. właściciel rzeczy głównej musi być także właścicielem przynależności.

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych. Ma to na celu utrzymanie – jeżeli zainteresowani nie postanowią inaczej – jedności gospodarczej rzeczy przynależnej z rzeczą główną.

Podzielne i niepodzielne świadczenia

Świadczenie pieniężne jest zawsze podzielne. Świadczenie, którego przedmiotem są rzeczy oznaczone co do gatunku, jest z reguły podzielne. Natomiast świadczenie, którego przedmiotem są rzeczy oznaczone co do tożsamości (ruchomości i nieruchomości), jest na ogół niepodzielne. Świadczenie polegające na zaniechaniu najczęściej też jest niepodzielne.

PRZYKŁAD
Nie są z reguły częściami składowymi gruntu proste garaże, szopy, kioski.
Są one rzeczami ruchomymi, które można odłączyć od gruntu. Podobnie piec piekarniczy wybudowany w lokalu przez najemcę na czas trwania najmu stanowi – mimo ścisłego powiązania tego urządzenia z fundamentami i murami – odrębną rzecz ruchomą należącą do najemcy (wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 1963 r., sygn. akt I CR 855/62, OSNCP z 1964 r. nr 10, poz. 209). Częścią składową będzie natomiast dom drewniany, niezależnie od tego, czy jest postawiony na podwalinach czy na podmurówce (wyrok Sądu Najwyższego z 23 lipca 1963 r., sygn. akt III CR 137/63, OSNCP z 1964 r. nr 7–8, poz. 156).

PRZYKŁAD
Świadczeniem podzielnym jest zapłata sumy pieniężnej lub dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych co do gatunku (np. zboża, piasku, cukru, cementu). Świadczeniem niepodzielnym jest natomiast wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, np. maszyny, zwierzęcia lub lokalu, a także przeniesienie własności takiej rzeczy.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Strony mogą w drodze umowy uznać świadczenie za niepodzielne (ze wszystkimi skutkami zobowiązania niepodzielnego), mimo że z natury jest ono podzielne.
Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Świadczenia mogą być wyróżniane przy zastosowaniu wielu kryteriów. Jednym z nich są właściwości przedmiotu świadczenia. Na tej podstawie można wyróżnić świadczenia podzielne i niepodzielne. Jeżeli przedmiot świadczenia może być podzielony bez istotnej zmiany jego właściwości i gdy w razie spełnienia świadczenia częściami wartość łączna wszystkich części nie będzie dla wierzyciela niższa od wartości tego świadczenia spełnionego w całości jednorazowo, wówczas świadczenie jest podzielne. Jego przeciwieństwem jest świadczenie niepodzielne.

Podstawa prawna
* Art. 47–52, 191 i 379 par. 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).