Pożytki – prawne określenie korzyści, które przynosi rzecz lub określone prawo.

Podział i konsekwencje praktyczne

Jest to kategoria bardzo niejednoznaczna, ale możemy wyróżnić pożytki cywilne i naturalne (podział ze względu na ich charakter), jak również pożytki rzeczy i prawa (ze względu na ich źródło).

Pożytki to kategoria o charakterze teoretycznym, ale zaliczenie określonej korzyści do pożytków ma też ważne konsekwencje praktyczne, np. w stosunkach między sąsiadami albo przy najmie.

Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody (owoce) i inne odłączone od niej części składowe (piasek z działki), jeśli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.

Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.

Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.

Ryby i inne organizmy żyjące w wodzie stanowią jej pożytki. Zakwalifikowanie określonych korzyści do jednej ze wskazanych grup może niejednokrotnie rodzić trudności.

Uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia (np. jabłka zerwane w czasie trwania dzierżawy), a pożytki cywilne – w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia (np. czynsz najmu za określony okres, w stosunku do czasu trwania najmu). Jeżeli uprawniony poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady. Nie może ono przenosić wartości pożytków.

Prawo rzeczowe

PRZYKŁAD
Janusz R. zdeponował w banku 5000 zł, oprocentowanych 5 proc. w skali roku. Zarobione po roku pieniądze (250 zł) to pożytki prawa. Prawem tym jest jego wierzytelność wobec banku o zwrot wpłaconej kwoty. Z kolei Mariusz W. ma sad jabłoni. Jabłka to typowe pożytki naturalne rzeczy. Ze sprzedaży owoców czerpie dochód ok. 800 zł miesięcznie (średnia roczna). Te pieniądze to z kolei pożytki cywilne rzeczy. Innym prostym przykładem pożytków cywilnych rzeczy jest kwota pieniężna zapłacona z tytułu czynszu dzierżawnego. Dochody te nie muszą mieć wyłącznie formy pieniężnej. Postacią niepieniężną pożytków cywilnych rzeczy jest np. zapłata czynszu w postaci uzyskanych z nieruchomości pożytków naturalnych.

Owoce spadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Zasady tej nie stosujemy, gdy grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny. Pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Jeśli zatem pan X ma 60 proc. udziału we własności sadu, to należy mu się również 60 proc. owoców.

Przy posiadaniu samoistny posiadacz w dobrej wierze nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jednakże od chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany zwrócić pobrane pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Z kolei przy zastawie, jeżeli rzecz obciążona przynosi pożytki, zastawnik (wierzyciel) powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć dłużnikowi rachunek.

PRZYKŁAD
Jadwiga G. zbierała jabłka z drzewa sąsiada, które opadły na jej działkę. Ma do tego pełne prawo. Inaczej jednak ocenimy sytuację, gdyby jabłka spadły na przydrożny pas zieleni przy drodze publicznej. Wtedy dalej należą one do właściciela gruntu, na którym rośnie drzewo.

Pożytki przy umowach

Typową umową dotyczącą pożytków jest dzierżawa. Na jej podstawie wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić czynsz. Przedmiotem dzierżawy mogą być przykładowo: prawo do przedsiębiorstwa stanowiącego zorganizowaną całość, grunty rolne, pensjonaty, biurowce, papiery wartościowe, domy wczasowe. Jeżeli dzierżawa kończy się przed upływem roku dzierżawnego, dzierżawca obowiązany jest zapłacić czynsz w takim stosunku, w jakim pożytki, które w tym roku pobrał lub mógł pobrać, pozostają do pożytków z całego roku. Z kolei przy leasingu korzystający powinien używać rzeczy i pobierać jej pożytki w sposób określony w umowie, a gdy nie zostało to określone – w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy.

Podstawa prawna
Art. 53–55, 140, 148, 207, 224, 317, 707 i 709⁹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).