Niewątpliwie budujące jest to, że większość Polaków niezwykle aktywnie, bezinteresownie i spontanicznie organizuje wsparcie dla Ukraińców. Robią to także zarówno duże, jak i małe firmy. W przypadku wielu przedsiębiorców prędzej czy później księgowi będą jednak musieli zmierzyć się z pytaniem, czy są tu jakieś specjalne skutki podatkowe, które należy uwzględnić
Chodzi przy tym zarówno o wsparcie dla tych uciekających przed wojną i chroniących się w naszym kraju, jak i tych, którzy jeszcze cały czas pozostają na terytorium swojej, napadniętej przez Rosję ojczyzny. Jakkolwiek „nie czas żałować róż, gdy płoną lasy”, to jednak warto uwzględnić, że takie działania najczęściej mają swoje określone implikacje podatkowe.
Darowizny
W pierwszej kolejności nasuwa się pytanie o możliwość skorzystania z odliczenia od dochodu w związku z udzielaną pomocą. W pewnym zakresie wymogi podatkowe są przecież zbieżne z głównym celem takich działań. Przy czym – z całym szacunkiem do osób, które spontanicznie zajmują się organizacją różnych zbiórek – należy stwierdzić, że w praktyce bardzo często pomoc taka jest jeszcze bardziej skuteczna, gdy organizują ją podmioty na co dzień zajmujące się takimi aktywnościami. Fundacje i inne organizacje pożytku publicznego mają struktury, kontakty, doświadczenia, know-how, dzięki którym pomoc jeszcze szybciej i skuteczniej może trafiać do najbardziej potrzebujących, a jednocześnie może dawać na przyszłość możliwość skorzystania z odliczenia od dochodu na zwykłych zasadach dotyczących odliczeń właściwych dla darowizn w PIT czy CIT. Przypomnijmy, że w przypadku osób fizycznych (PIT) odliczenie może wynieść maksymalnie do 6 proc. dochodu, a w przypadku firm (CIT) – do 10 proc. dochodu. Oczywiście z różnych stron kierowane są do resortu finansów postulaty o wprowadzenie rozwiązań szczególnych, które jeszcze dodatkowo miałyby motywować do działania (często wskazuje się na doświadczenia z epidemii, np. możliwość 200-proc. odliczenia od dochodu), ale na dzień przygotowania tej publikacji prawodawca nie podjął jeszcze żadnych konkretnych działań. [ramka]
Zapowiedziane zmiany
Zgodnie z informacjami zamieszczonymi na stronie internetowej Ministerstwa Finansów obecnie trwają prace nad rozwiązaniami umożliwiającym zaliczenie do kosztów podatkowych – zarówno w PIT, jak i CIT – wydatków na wytworzenie lub ceny nabycia rzeczy i praw będących przedmiotem darowizny w okresie od 24 lutego do 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, które są przekazywane:
• organizacjom pozarządowym (również z Ukrainy),
• jednostkom samorządu terytorialnego,
• Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
• podmiotom wykonującym działalność leczniczą oraz z zakresu ratownictwa medycznego na terytorium Polski i Ukrainy.
Kosztem uzyskania przychodów mają być również koszty poniesione z tytułu nieodpłatnych świadczeń, a więc np. darmowej pomocy medycznej na rzecz organizacji pozarządowych. Na tych rozwiązaniach mają skorzystać przedsiębiorcy (lekarze, weterynarze), którzy w ramach swojej działalności chcą pomagać i oferować swoje usługi za darmo obywatelom Ukrainy.
Planowane jest również wprowadzenie zwolnienia z podatku od spadków i darowizn dla obywateli Ukrainy przybywających na terytorium RP, które ma dotyczyć nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy własności rzeczy lub praw majątkowych. Zwolnienie ma obowiązywać od 24 lutego do 31 grudnia 2022 r. Ponadto zwolnione z PIT mają być świadczenia uzyskiwane od zwykłych osób fizycznych i firm przez obywateli Ukrainy przybywających na terytorium RP z Ukrainy.
W momencie oddawania tego numeru do druku nie zostały jednak jeszcze przedstawione projekty konkretnych aktów prawnych.
Warto przy tym pamiętać, że możliwość skorzystania z istniejących preferencji podatkowych dotyczy nie tylko darowizn pieniężnych, lecz także bardzo dzisiaj pożądanych darowizn rzeczowych. Zwłaszcza w tym przypadku przekazanie darowizn odpowiednim organizacjom z jednej strony zwiększy efektywność działania (dystrybucji pomocy), a z drugiej pozwoli na zgromadzenie dokumentacji potwierdzającej podejmowane akcje i ich zakres (nawet jeżeli potwierdzenie takie będzie dokonane w późniejszym, spokojniejszym okresie). Trzeba bowiem pamiętać, że według zasad prawa cywilnego darowizna dokonana bez zachowania formy prawnej, ale wykonana, jest skuteczna i nawet jeżeli przepisy podatkowe wymagają zachowania określonych form, to w praktyce dokumentację można przecież uzupełnić.
Skutki w VAT
Przedsiębiorcy, którzy decydują się na nieodpłatne przekazywanie swoich wyrobów czy towarów, muszą pamiętać o tym, że – przynajmniej na razie – nie ma w tym przypadku szczególnych zasad opodatkowania. Tutaj również oczekujemy, że prawodawca wprowadzi obniżenie stawki VAT dla takich przekazań. Można się jednak spodziewać, że jej zastosowanie będzie wymagać – podobnie jak w podatkach dochodowych – odpowiedniego udokumentowania. Jest to kolejny argument przemawiający za zasadnością włączania się w działania fundacji i innych organizacji, które mają odpowiednie doświadczenie.
Jeżeli podatnik VAT dokonuje zakupu towarów konkretnie w celu ich przekazania w ramach pomocy, to powinien uwzględnić, że może w pewien sposób uprościć swoje rozliczenie podatkowe, nie odliczając VAT od zakupu. Skoro bowiem zakup nie jest związany z działalnością gospodarczą i jest to pewnik już w momencie nabycia towarów, to należy przyjąć, że brak prawa do odliczenia powoduje, iż nieodpłatne przekazanie nie podlega opodatkowaniu VAT. Warto zaznaczyć, że może to jednak okazać się mniej korzystnym rozwiązaniem, gdyby prawodawca wprowadził obniżenie stawki VAT dla darowizn w ramach pomocy dla uchodźców z Ukrainy.
Oczywiście w tym wszystkim nie można zapominać o czasowym obniżeniu do 0 proc. stawki VAT na niektóre produkty spożywcze (od lutego do końca lipca), dzięki czemu darowizna takich towarów może być łatwiejsza w rozliczeniu podatkowym.
Produkty spożywcze na szczególnych zasadach
Przypomnieć trzeba także o zwolnieniu z VAT zapisanym w art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 196; dalej: ustawa o VAT). Według tego przepisu zwolnione z VAT – ale z zachowaniem prawa do odliczenia podatku naliczonego (art. 86 ust. 8 pkt 3 ustawy o VAT) – są nieodpłatne dostawy towarów będących produktami spożywczymi (z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2 proc. oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5 proc.), jeżeli towary takie są przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez tę organizację. Co więcej, w takim przypadku, na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 11 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 64) i odpowiednio art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1800; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2427), podatnik zaliczy do kosztów cenę nabycia lub koszt wytworzenia takich towarów.
Niestety dotyczy to stosunkowo wąskiej grupy towarów. Przedsiębiorcy, którzy w ramach pomocy oferują wsparcie w postaci usług (zakwaterowanie, wyżywienie, transport), muszą pamiętać, że w zakresie, w jakim nieodpłatne usługi nie są związane z działalnością gospodarczą, powinni opodatkować je VAT w trybie art. 8 ust. 2 ustawy o VAT i nie rozliczą w kosztach podatkowych kosztów ich świadczenia. Bez wątpienia prawodawca powinien niezwłocznie podjąć odpowiednie działania legislacyjne, które złagodzą obciążenie fiskalne (zresztą taki postulat był już niejednokrotnie podnoszony).
Przedsiębiorcy, którzy w ramach prowadzonej działalności wysyłają na terytorium Ukrainy swoich pracowników, nie powinni mieć problemów z rozliczeniem VAT naliczonego oraz ujmowaniem w kosztach podatkowych zwiększonych wydatków związanych z ich działalnością (np. wyposażenie kierowców bądź innych pracowników w akcesoria ochronne, takie jak hełmy, kamizelki kuloodporne, racje żywnościowe, doposażenie pojazdów w dodatkowe zbiorniki wody i paliwa itp.).
