Przeniesienie własności – sytuacja, w której utracie własności rzeczy przez jedną osobę towarzyszy równoczesne jej nabycie przez inną osobę.
Do przeniesienia własności dochodzi zazwyczaj na skutek umowy zawartej przez dotychczasowego właściciela rzeczy z późniejszym jej nabywcą. Tytułem przykładu wymienić można następujące umowy, które prowadzą do przeniesienia własności:

* sprzedaży (w praktyce jest to najczęstsza umowa tego typu),

* zamiany,

* darowizny,

* o dzieło, jeżeli przyjmujący zamówienie oprócz wykonania dzieła zobowiązuje się do przeniesienia jego własności na rzecz zamawiającego,

* o zniesienie współwłasności rzeczy,

* spółki cywilnej, w której jeden ze wspólników zobowiązuje się wnieść do spółki własność rzeczy,
* przeniesienia własności rzeczy w zamian za rentę,

* dożywocia,

* o zbycie spadku, w skład którego wchodzi własność rzeczy.

Przejście własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości następuje zazwyczaj z chwilą samego zawarcia umowy. Wyjątkowo do przeniesienia własności tej rzeczy dojdzie w czasie późniejszym, jeżeli odmiennie stanowi szczególny przepis prawa (np. przy przenoszeniu własności rzeczy przyszłej) albo jeżeli strony umówią się inaczej.
Własność rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz własność rzeczy przyszłych (a więc takich, które nie istnieją jeszcze w momencie zawierania umowy) przechodzi dopiero wraz z przeniesieniem posiadania na ich nabywcę.
Własność rzeczy ruchomej można przenosić bez ograniczeń: zarówno pod warunkiem, jak i z zastrzeżeniem terminu. Inaczej z nieruchomościami, bowiem w przypadku zawarcia umowy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, której przedmiotem jest nieruchomość, uznaje się ją za umowę jedynie zobowiązującą do przeniesienia własności i wymaga się zawarcia dodatkowej, drugiej umowy, definitywnie przenoszącej własność.
Własność nieruchomości nie przechodzi w przypadku umowy zawartej pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. W przypadku spełnienia się warunku lub nadejścia terminu, strony umowy (tzw. umowy zobowiązującej) powinny zawrzeć dodatkową umowę (tzw. umowę rzeczową – przenoszącą własność), w której bezwarunkowo godzą się na niezwłoczne przejście własności.
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność, tak rzeczy ruchomych jak i nieruchomości, następuje w wykonaniu zobowiązania, które wynika z zawartej wcześniej umowy zobowiązującej, jak również z zapisu, z bezpodstawnego wzbogacenia bądź z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od ważności tego zobowiązania. Wadliwość przyczyny przeniesienia własności prowadzi wtedy do upadku umowy przenoszącej własność.
Umowa przeniesienia własności nieruchomości, tak zobowiązująca do przeniesienia, jak i tę własność przenosząca, wymaga – pod rygorem nieważności – formy aktu notarialnego. W umowie przenoszącej własność powinno zostać wymienione zobowiązanie do przeniesienia własności.
Obowiązek zachowania formy notarialnej nie dotyczy jednak wnoszenia gruntów jako wkładu do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, który stanie się współwłasnością dotychczasowych współwłaścicieli.

Nie można przenieść więcej praw, niż samemu się posiada. Do przeniesienia własności może zatem dojść tylko wtedy, kiedy zbywca jest faktycznym właścicielem. Ponadto nabywca rzeczy stanie się jej właścicielem w takiej postaci i w takim zakresie, jaki był udziałem zbywcy. Oznacza to, że jeśli rzecz poprzedniego właściciela była ograniczona jakimś prawem osoby trzeciej, również i obecny jej właściciel będzie związany tym prawem.
Wyjątkowo, pod pewnymi warunkami, można nabyć własność rzeczy ruchomej – odpłatnie lub nieodpłatnie – od osoby, która nie jest ani jej właścicielem, ani nie dostała od prawdziwego właściciela upoważnienia do jej zbycia. Aby w takim przypadku nastąpiło przeniesienie własności, osoba nieuprawniona powinna wydać rzecz nabywcy, ta objąć ją w swe posiadanie, a czynnościom tym musi towarzyszyć usprawiedliwione konkretnymi okolicznościami przekonanie nabywcy o tym, że zbywający jest właścicielem rzeczy albo też upoważnionym do jej zbycia przez prawdziwego właściciela (tzw. dobra wiara). Nabywca staje się wtedy właścicielem z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie.
Jeśli rzecz zbywana przez nieuprawnioną osobę została zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela (np. oddana innej osobie pod przymusem), nabywca może stać się jej właścicielem dopiero po upływie 3 lat od jej zgubienia, kradzieży lub utraty. Ograniczenie to nie dotyczy jednak pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego. W takich przypadkach nabywca staje się właścicielem – zgodnie z ogólną zasadą – z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie.
W przypadku przeniesienia własności rzeczy ruchomej, obciążonej prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy. Prawo osoby trzeciej jednak nie wygaśnie, jeśli nabywca działa w złej wierze (tzn. wie albo – przy zachowaniu staranności – powinien wiedzieć, że rzecz, którą nabywa, jest obciążona prawem osoby trzeciej). Podobnie jak wyżej, jeśli rzecz została nabyta od nieuprawnionego, a przedtem została przez właściciela zgubiona, skradziona lub utracona w inny sposób, prawo osoby trzeciej wygaśnie dopiero po upływie 3 lat od jej zgubienia, kradzieży albo utraty, przy czym nie dotyczy to pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
Nabycie własności nieruchomości od osoby nieuprawnionej jest możliwe jedynie wtedy, kiedy nabywca nabywa nieruchomość od osoby wpisanej w księdze wieczystej – niezgodnie z rzeczywistością – jako jej właściciel, jeśli umowa ma charakter odpłatny, a nabywca działa w dobrej wierze (tzn. nie wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, i nie mógł z łatwością się o tym dowiedzieć).
Nabywca rzeczy, powstałej w wykonaniu przez przyjmującego zamówienie umowy o dzieło, aby móc jak najszerzej korzystać ze swego nabytku (np. powielać dzieło, użyczać jego egzemplarze czy je publicznie prezentować), powinien posiadać autorskie prawa majątkowe do dzieła na odpowiednich polach eksploatacji. Przejście własności egzemplarza dzieła zasadniczo nie przenosi jednak na jego nabywcę autorskich praw majątkowych do tego dzieła, ale strony umowy: zamawiający i przyjmujący zamówienie, mogą umówić się inaczej.












WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Oprócz umów, przeniesienie własności rzeczy może być efektem: przepisu prawa, orzeczenia sądowego (np. znoszącego współwłasność rzeczy) bądź decyzji administracyjnej (np. decyzji wywłaszczeniowej).
PRZYKŁAD
Anna T. kupuje od Bartłomieja W. miniposąg z jego galerii, wykonany z brązu, przedstawiający starożytnego króla Aleksandra Macedońskiego na koniu. Jeśli nie postanowią oni niczego innego, własność posągu przejdzie na Annę T. wraz z momentem podpisania przez obydwie strony umowy sprzedaży. W przypadku umówienia się przez nich, że do przeniesienia własności konieczne będzie wydanie Annie T. miniposągu, stanie się ona jego właścicielką dopiero z tą chwilą.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Nie można przenieść – z chwilą zawarcia umowy – własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku bądź własności rzeczy przyszłych.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
W związku z częstymi kradzieżami aut przyjmuje się, że w dobrej wierze nie działa osoba, która zawiera umowę sprzedaży samochodu z osobą niewpisaną jako właściciel w dowodzie rejestracyjnym pojazdu.
PRZYKŁAD
1. Jakub B. zawarł z Franciszką T. umowę sprzedaży domu mieszkalnego, znajdującego się w Białymstoku. Umowa przewiduje, że Jakub B. stanie się właścicielem dopiero 1 października 2006 r. Nadejście umówionego terminu nie spowoduje jednak nabycia przez niego własności. Do nabycia domu konieczne będzie zawarcie jeszcze jednej umowy, w której Franciszka T. i Jakub B. zgodzą się na natychmiastowe, bezwarunkowe przejście własności. Dopiero wtedy Jakub B. stanie się właścicielem domu.
2. Leon A. podpisał umowę sprzedaży nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa produkującego meble, należącego do Wojciecha Z. Nabycie nieruchomości (oraz innych składników przedsiębiorstwa) Leon A. uzależnił jednak od osiągnięcia przez nią określonego zysku netto na koniec mijającego właśnie roku kalendarzowego (np. w wysokości 1 mln złotych). Po spełnieniu tego warunku strony zawarły umowę przenoszącą nieruchomość (oraz inne składniki przedsiębiorstwa). Ponieważ przepisy prawa dla umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości zastrzegają pod rygorem nieważności szczególną formę prawną, ważność umowy przenoszącej będzie uzależniona również od tego, czy strony – zawierając umowę zobowiązującą – dochowały wymogów tej formy.

Piotr Polański

Podstawa prawna
Art. 155–170 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Art. 5–9 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.)