Jest to dwustronna umowa międzynarodowa zawierana między Stolicą Apostolską (Watykanem) a konkretnym państwem. W zależności od pozycji Kościoła katolickiego w danym kraju zawiera różne zapisy. Mogą one dotyczyć kwestii nauczania religii w szkołach (przewidywać, że program nauczania religii katolickiej oraz podręczniki opracowuje władza kościelna), zawierania małżeństw, regulacji dotyczących własności i wszelakich innych stosunków między władzą kościelną a państwową (np. zagwarantować sprawowanie jurysdykcji nad sprawami kościelnymi, zgodnie z prawem kanonicznym).

Istotne jest to, że często postanowienia konkordatu dotyczą nie tylko katolików, ale i wiernych innych wyznań – np. przez zrównanie ich ze sobą pod względem przywilejów przyznanych konkordatem.

Pierwszym konkordatem, jaki zawarła Polska w ścisłym tego słowa znaczeniu, był konkordat wormacki zawarty z cesarstwem niemieckim w 1122 r. Rzeczpospolita zawierała umowy z Papiestwem kilka razy, w XX wieku aż dwukrotnie. Pierwszy raz w 1925 r., kiedy to zagwarantowano Watykanowi relatywnie duże uprawnienia; dwadzieścia lat później władze komunistyczne zerwały go. Druga umowa została zawarta 28 lipca 1993 r.w niesprzyjającej politycznie atmosferze. Podpisał go rząd, niemający zaufania Sejmu, który wcześniej podjął uchwałę, wyrażającą wotum nieufności Radzie Ministrów. Prezydent RP dokonał ratyfikacji konkordatu dopiero pięć lat później – 3 lutego 1998 r. Przewiduje on, że państwo i Kościół są w swych dziedzinach niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego. Określa święta kościelne będące zarazem dniami wolnymi od pracy. Konkordat gwarantuje także Kościołowi katolickiemu prawo do swobodnego zakładania i prowadzenia szkół wyższych, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych oraz instytutów naukowo-badawczych. Z kolei RP uznaje prawo wiernych do zrzeszania się zgodnie z prawem kanonicznym i w celach określonych w tym prawie.

PRZYKŁAD
Konkordat zawarty w 1993 r. nadaje ślubom kościelnym rangę związków cywilnych wprowadzając instytucję tzw. małżeństwa kanonicznego. Ułatwia ona małżonkom tryb rejestracji. Oznacza to, że od chwili zawarcia małżeństwa w kościele wywiera ono takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim (jeżeli jest zgodne z tym prawem). Na duchownym udzielającym sakramentu spoczywa obowiązek rejestracji małżeństwa. Przesyła on do urzędu stanu cywilnego oświadczenia o chęci zawarcia małżeństwa, podpisane przez małżonków. Musi to uczynić w ciągu 5 dni, chyba że opóźnienie następuje z powodu siły wyższej.

Kamila Latosińska

Podstawa prawna

  • - Art. 1, 5, 9, 10, 12, 15 i 19 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 51, poz. 318).
  • - Art. 1 i 8 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).