Rada i Parlament UE osiągnęły porozumienie w sprawie unijnych przepisów chroniących dziennikarzy i obrońców praw człowieka. Dyrektywa ma być ważnym krokiem w kierunku wzmocnienia ochrony dziennikarzy i obrońców praw człowieka przed bezpodstawnymi roszczeniami lub stanowiącymi nadużycie postępowaniami sądowymi.
Tzw. powództwa SLAPP są zazwyczaj wytaczane przez wpływowe podmioty, grupy lobbystyczne, korporacje i organy państwowe. Celem tych powództw jest cenzurowanie, zastraszanie i uciszanie krytyków poprzez obciążanie ich kosztami obrony prawnej, dopóki nie zrezygnują z krytyki lub sprzeciwu.
Powództwa SLAPP są najczęściej wymierzone przeciwko dziennikarzom i obrońcom praw człowieka. Mogą również dotyczyć innych osób biorących udział debacie publicznej, np. badaczy i nauczycieli akademickich.
Powództwa SLAPP wykorzystywane do uciszania krytyków
Rosnąca liczba powództw SLAPP została udokumentowana zarówno w szeregu sprawozdań na temat praworządności, ocenach dokonanych przez Komisję Europejską, w których bada się sytuację w zakresie praworządności w państwach członkowskich UE, jak i w wielu analizach przeprowadzonych przez Radę Europy.
"Wykorzystywanie tych powództw do uciszania osób wypowiadających się w kwestiach leżących w interesie publicznym jest coraz powszechniejszym zjawiskiem. Dyrektywa wprowadzi gwarancje proceduralne przeciwko takim powództwom w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne" - podała Rada.
"Nasze demokracje są zagrożone, jeśli bogaci i potężni mogą uciszać swoich krytyków, podając ich do sądu tylko dlatego, że wypowiadają się oni w sprawach leżących w interesie publicznym. Dzięki temu nowemu aktowi UE broni dziennikarzy i obrońców praw człowieka przed bezpodstawnymi i stanowiącymi nadużycie sprawami sądowymi" - powiedział Felix Bolanos, hiszpański minister sprawiedliwości.
Gwarancje proceduralne i środki ochrony
Osobom, przeciwko którym zostanie wytoczone powództwo typu SLAPP, będzie przysługiwać szereg gwarancji proceduralnych i środków ochrony. Będą mogły zwrócić się do sądu o oddalenie powództwa na wczesnym etapie. Jeżeli zostanie ono uznane za ewidentnie bezpodstawne, sędzia może podjąć decyzję o jego oddaleniu na jak najwcześniejszym etapie postępowania. Sąd powinien takie wnioski złożone przez pozwanych rozpatrywać w trybie pilnym.
Te osoby będą mogły zwrócić się też o finansowe zabezpieczenie od osoby lub przedsiębiorstwa, które wystąpiły z pozwem. Sąd może zobowiązać powoda, tj. osobę lub firmę, które wniosły powództwo SLAPP, do zapewnienia zabezpieczenia na pokrycie kosztów postępowania.
Będzie też możliwość skorzystania z innych rodzajów środków ochrony prawnej. Sąd może na przykład postanowić, że powód musi ponieść koszty postępowania, w tym koszty zastępstwa procesowego ofiary powództwa typu SLAPP. Sędzia może również zdecydować, że strona, która wszczęła postępowanie typu SLAPP, może podlegać karze lub innym równie skutecznym środkom.
Transgraniczny charakter powództwa typu SLAPP
Rada i Parlament Europejski uzgodniły, w jaki sposób określić transgraniczny charakter powództwa typu SLAPP. Sprawa zostanie uznana za mającą skutki transgraniczne, chyba że obie strony będą zamieszkiwać w tym samym państwie członkowskim co sąd, do którego wniesiono sprawę, i równocześnie wszystkie inne elementy istotne dla sytuacji będą znajdować się w tym państwie członkowskim.
Jeżeli osoba mieszkająca w UE jest pozwana w ramach powództwa typu SLAPP prowadzonego w państwie trzecim, państwa członkowskie UE będą musiały odmówić uznania i wykonania orzeczenia wydanego w tym państwie trzecim, jeżeli w danym państwie członkowskim orzeczenie to zostanie uznane za ewidentnie bezpodstawne lub za stanowiące nadużycie.
Aby w większym stopniu wspierać ofiary SLAPP, państwa członkowskie będą musiały prezentować w jednym miejscu informacje o gwarancjach proceduralnych i środkach odwoławczych. Aby lepiej zrozumieć skalę tego zjawiska, państwa członkowskie będą również zbierać od sądów konkretne dostępne dane na temat powództw typu SLAPP.
Porozumienie musi zostać zatwierdzone przez przedstawicieli państw członkowskich w Radzie (Coreper). Gdy tak się stanie, tekst będzie jeszcze musiał zostać formalnie przyjęty zarówno przez Radę, jak i Parlament Europejski.
luo/ mms/