Pomimo epidemii koronawirusa nie ma w tym roku taryfy ulgowej: terminy składania sprawozdań i uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska, opłat produktowych i innych tego typu danin nie zmieniły się. Do 31 marca powinni zatem rozliczyć się przedsiębiorcy wprowadzający do atmosfery pyły lub gazy, a także składujący odpady czy emitujący gazy cieplarniane. Przy czym muszą nie tylko złożyć odpowiedni wykaz do marszałka województwa o zakresie korzystania ze środowiska, lecz także wnieść opłatę roczną. A krąg zobowiązanych jest bardzo szeroki, obejmuje m.in. podmioty posiadające flotę aut służbowych, używające w procesie produkcji farb, lakierów czy innych substancji uwalniających się do atmosfery, stacje paliw, wędzarnie, a nawet hodowcy drobiu czy samodzielnie ogrzewający siedziby swoich firm. Jeszcze wcześniej, bo 15 marca, dla większości przedsiębiorców – m.in. dla wprowadzających opakowania, sprzęt elektryczny i elektroniczny, baterie i akumulatory – mija termin rozliczających opłatę produktową. Niestety o pomyłkę nie jest trudno. Dziś podpowiadamy więc, jak złożyć sprawozdania za 2020 r. oraz jak wyliczyć należne opłaty.

JP
Termin rozliczenia za korzystanie ze środowiska za 2020 r. nie został zmieniony żadną z dotychczasowych tarcz antykryzysowych. A to oznacza, że do 31 marca trzeba złożyć wymagane wykazy i uiścić odpowiednie opłaty. Czym grozi ewentualne niewypełnienie obowiązków, można przeczytać na s. C6‒7. W niniejszym tekście opisujemy, kto i jak powinien rozliczyć opłaty za korzystanie ze środowiska, których zasady ponoszenia określa ustawa ‒ Prawo ochrony środowiska (dalej: p.o.ś.).
Kto jest zobowiązany
Wykazy składają oraz wnoszą opłaty przedsiębiorcy korzystający ze środowiska – zarówno polscy, jak i zagraniczni. Krąg zobowiązanych jest bardzo szeroki. Nie mogą o obowiązku zapomnieć np. osoby wykonujące zawód medyczny w ramach praktyki indywidualnej lub specjalistycznej. Muszą o nim pamiętać także prowadzący działalność wytwórczą w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego. Nie są jednak do tego zobowiązani rolnicy osoby fizyczne, o ile to, co robią, nie wymaga pozwolenia. Obowiązek taki mają za to także inne osoby fizyczne, jeżeli korzystają ze środowiska w zakresie, w jakim wymaga to pozwolenia środowiskowego.
Z kolei jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami (np. organizacje pozarządowe, szkoły, spółdzielnie mieszkaniowe, instytucje, samorządy, zarządy dróg itp.) obowiązku nie unikną. Wiele z nich może być zaskoczonych, szczególnie w tym roku, że muszą się rozliczyć, mimo iż np. korzystają z sieci ciepłowniczej i nie dysponują własnymi pojazdami.
Od jakiej kwoty
Czy wszyscy muszą ponosić opłaty za korzystanie ze środowiska? Otóż nie. Nie trzeba płacić, jeśli wyliczona roczna opłata dla jednego rodzaju korzystania ze środowiska (np. wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza) nie przekracza 800 zł. Nie zwalnia to jednak z obowiązku przedłożenia rocznego wykazu. Przy czym i tutaj jest dobra wiadomość.
Jeżeli bowiem wyliczona roczna opłata dla każdego rodzaju korzystania ze środowiska nie przekracza 100 zł, to nie trzeba składać także wykazów.
Niestety małe to pocieszenie dla korzystających w niewielkim stopniu ze środowiska. Choć nie trzeba wypełniać formularzy, to trzeba jednak wiedzieć, ile i czego podmiot wyemitował do środowiska. Należy skrupulatnie wszystko zestawić i policzyć opłatę, by sprawdzić, czy nie przekracza ona kwoty 100 zł, co jest czasochłonne i kosztowne. Wyliczenia trzeba przechowywać. W razie kontroli bowiem sprawdzający, np. inspektorzy ochrony środowiska, mogą o te dane zapytać.
Gdzie się rozliczać
Zgodnie z art. 277 p.o.ś. opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wynikające z eksploatacji urządzeń mogących się przemieszczać (najczęściej samochodów, wózków widłowych, dźwigów czy innych urządzeń samojezdnych), wnosi się na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska.
Z kolei opłaty, które związane są ze stacjonarną działalnością (np. za kotły grzewcze, piece, linie technologiczne), rozlicza się z urzędem marszałkowskim właściwym ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Opłaty z tytułu tzw. emisji niezorganizowanych, np. od ekipy malującej farbami fasady domów, a także emisji zorganizowanych (jeżeli usługa będzie wykonywana w pomieszczeniu wentylowanym, np. w mieszkaniu) rozlicza się w tym województwie, w którym emisja miała miejsce.
Jeżeli więc podmiot ma np. siedzibę w jednym z województw, a zakłady lub usługi prowadzi w kilku innych, to wnosi opłaty i składa sprawozdania do kilku marszałków. przykład 1 Nie trzeba przesyłać marszałkowi tych wykazów, które nie zawierają wypełnionych tabel (czyli, jeżeli ktoś ma do rozliczenia tylko samochody, nie przesyła wykazów dotyczących np. kotłów czy chowu drobiu).

Przykład 1

Do kilku marszałków
Firma produkuje meble kuchenne i urządza kuchnie pod klucz, w tym także maluje ściany odpowiednimi farbami. Ma siedzibę w Radomiu (woj. mazowieckie), warsztat w Skarżysku-Kamiennej (woj. świętokrzyskie), a działa na terenie województw świętokrzyskiego, mazowieckiego, łódzkiego i małopolskiego.
W radomskiej siedzibie jest kotłownia na węgiel, w skarżyskim warsztacie – piec gazowy i lakiernia mebli. Firma dysponuje samochodem osobowym i trzema autami dostawczymi, które jeżdżą po ww. województwach.
W związku z tym rozliczać za emisje do powietrza musi się w kilku miejscach:
• za pojazdy i kotłownię w Radomiu – do marszałka woj. mazowieckiego,
• za piec gazowy i emisje z lakierni w Skarżysku-Kamiennej – do marszałka woj. świętokrzyskiego,
• za emisje z farb stosowanych przy urządzaniu kuchni w miejscowościach w woj. świętokrzyskim, mazowieckim łódzkim i małopol/skim ‒ odpowiednio do marszałków tych województw.
Dodajmy, że jeżeli nic się nie zmieni, to w tych samych miejscach firma będzie się musiała rozliczyć z płynów do dezynfekcji, które były ze względu na epidemię używane przez ekipy zarówno w siedzibie firmy, jak i w lakierni oraz podczas wyjazdów. Te kwoty będą się sumowały z innymi emisjami do powietrza.
Nie znaczy to, że do wszystkich marszałków województw wyśle wykazy i uiści opłaty. Granica 100 zł i 800 zł obowiązuje w każdym z województw odrębnie. Jednak w razie kontroli przedsiębiorca powinien mieć wszystko zaewidencjonowane, żeby móc się wytłumaczyć przed inspektorami.
Składać wykazy i uiszczać opłaty można osobiście w urzędach marszałkowskich (niekiedy jest to więcej niż jeden punkt przyjęć w województwie, a adresy można znaleźć na stronach internetowych urzędów). Można to też zrobić za pośrednictwem poczty na adres urzędu. Przede wszystkim możliwe jest wysłanie wykazu za pomocą ePuap na adres elektronicznej skrzynki podawczej urzędu. Nie ma już obowiązku, istniejącego jeszcze kilka lat temu, by po przesłaniu danych internetowo, wysłać też wykazy pisemnie. To duże ułatwienie, zwłaszcza że formularze można wypełnić w internecie w systemie Ekopłatnik, który po podstawieniu danych wylicza opłatę, a nawet przelicza ilość, np. paliw płynnych z litrów na tony. Czyli praktycznie można się obejść w ogóle bez papieru.

za emisje do powietrza

Znaczna grupa przedsiębiorców zobowiązana jest do uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska z tytułu emisji do powietrza. Dziś przybliżamy na przykładach najczęstsze rozliczenia – te, które dotyczą również licznych drobniejszych firm. Duże zakłady przemysłowe dysponujące skomplikowanymi instalacjami na ogół zatrudniają własnych specjalistów lub zlecają to zewnętrznym firmom, potrzebna jest bowiem nie tylko doskonała znajomość przepisów, lecz także stosowanych technologii.
Najczęściej podmioty rozliczają się (a przynajmniej powinny) za spaliny samochodowe i z innych pojazdów, kotły i piece, lub z procesów, podczas których uwalniają się do powietrza substancje, np. malowania czy lakierowania. W tym zakresie mamy w 2020 r. nową kontrowersję: czy należy wnosić opłatę za substancje uwalniające się z płynów do dezynfekcji powszechnie używanych w okresie epidemii koronawirusa. Poszczególne urzędy marszałkowskie mają tutaj różne podejście, o czym piszemy dalej.
Opłaty za dany rok kalendarzowy przedsiębiorca ustala we własnym zakresie (sam oblicza ich wysokość). Aby dokonać wyliczenia wysokości opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, musi odszukać właściwą jednostkową stawkę obowiązującą na dany rok dla danej substancji albo stawkę ryczałtową, np. dla określonej grupy pojazdów. Stawki te określane są corocznie w rozporządzeniu lub obwieszczeniu właściwego ministra (obecnie do spraw klimatu). Do rozliczenia za 2020 r. należy uwzględnić stawki z obwieszczenia ministra środowiska z 30 sierpnia 2019 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2020 (M.P. poz. 866; ost.zm. M.P. z 2019 r. poz. 1059). Natomiast nadal obowiązują (poza stawkami) tabele z odnośnikami i objaśnieniami z rozporządzenia Rady Ministrów z 22 grudnia 2017 r. w sprawie jednostkowych stawek opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. poz. 2490).
Bez ryczałtu trudniej
Najwięcej problemów z wyliczeniem opłaty za korzystanie ze środowiska mają te podmioty, które stosują zanieczyszczające powietrze procesy, urządzenia czy instalacje (będące źródłami rozproszonymi), jeżeli brakuje dla nich stawek ryczałtowych. Nie ma przy tym znaczenia, czy emisja jest zorganizowana czy nie. Wśród nich są m.in. wykonujący usługi malarskie, spawacze czy prowadzący warsztaty lakiernicze. Muszą podsumować szczegółowo emisje ze wszystkich źródeł, a więc np. lakiernik musi wziąć pod uwagę wszystkie ilości zużytego lakieru, rozcieńczalnika oraz utwardzaczy i inne komponentów, które kupił i zużył. Wykonujący usługę malarską oblicza opłatę za emisję z farb i lakierów, jeżeli wykorzystuje kupione przez siebie materiały. przykład 2 Emisje takie nie są zwolnione z opłaty. Czyli trzeba ją wyliczyć samodzielnie, zdając sobie sprawę, że nie ma pewności, czy wyliczenia nie zostaną zakwestionowane. Może je podważyć marszałek województwa na podstawie własnych ustaleń lub wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Jest to zgodne z art. 288 prawa ochrony środowiska. Jeżeli więc z decyzji będzie wynikać wyższa kwota niż samodzielnie ustalona, to taki podmiot musi się liczyć nie tylko z dopłatą, lecz także z odsetkami za zwłokę, tak jak przy zaległościach podatkowych – piszemy o tym w dalszej części poradnika.

Przykład 2

Jak rozliczy się lakiernik
Przedsiębiorca w warsztacie samochodowym świadczy m.in. usługi lakiernicze. Lakieruje naprawiane u siebie pojazdy, zajmuje się też zdobieniem aut i motocykli. A więc w jego firmie ma miejsce zorganizowana i niezorganizowana emisja substancji do powietrza z procesu malowania samochodów. Musi zatem rozliczyć się za korzystanie ze środowiska, w tym wypadku za emisję zanieczyszczeń gazowych do powietrza, i to niezależnie od tego, czy jest to emisja zorganizowana czy nie. W 2020 r. firma zużyła 1100 kg lakieru, 550 kg rozcieńczalnika i 200 kg utwardzacza. Malowanie to nie podlega standardom emisyjnym lotnych związków organicznych (LZO), gdyż dotyczy odnawiania pojazdów wykonywanego jako część naprawy, konserwacji i zdobienia pojazdu poza instalacją produkcyjną. Przedsiębiorca ma wymagane pozwolenie na zorganizowaną emisję substancji z lakierni.
Krok 1. Ustalenie ilości wyemitowanych substancji
Zanim przedsiębiorca obliczy wysokość opłaty, będzie się musiał nieźle nagłowić i zdobyć informacje o uwalniających się do powietrza substancjach (samodzielnie lub korzystając z usług wyspecjalizowanego podmiotu). Takie informacje można znaleźć na opakowaniach albo ulotkach dołączonych do puszek z preparatami lub skorzystać z kart charakterystyk, o które trzeba się zwrócić do producenta bądź importera. Zgodnie z ustawą z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2289) są oni zobowiązani do podania tych danych.
Przedsiębiorca sprawdził, że zużyty lakier zawiera (wagowo) następujące ilości lotnych związków organicznych, tj. LZO:
• etylobenzen – 2 proc.,
• ksylen – 10 proc.,
• metyloetyloketon – 5 proc.,
• mezytylen – 2 proc.,
• alkohol butylowy – 10 proc.,
Rozcieńczalnik zawiera LZO w ilości:
• etylobenzen – 2 proc.,
• ksylen – 10 proc.,
• metyloetyloketon – 10 proc.,
• alkohol butylowy – 78 proc.
Utwardzacz zawiera LZO w ilości:
• etylobenzen – 2 proc.,
• ksylen – 10 proc.,
• alkohol butylowy – 20 proc.
Roczna wielkość emisji poszczególnych substancji lotnych równa będzie ich zawartości w zużytym w ciągu roku lakierze, rozcieńczalniku i utwardzaczu (przy założeniu, że wszystkie one ulotnią się do powietrza po lakierowaniu i wysuszeniu).
Obliczamy zawartość etylobenzenu w produktach:
a) w lakierze: 1100 kg x 2 proc. = 22 kg,
b) w rozcieńczalniku: 550 kg x 2 proc. = 11 kg,
c) w utwardzaczu: 200 kg x 2 proc. = 4 kg.
Tak samo oblicza się następne substancje lotne.
Obliczamy zawartość ksylenu:
a) w lakierze: 1100 kg x 10 proc = 110 kg,
b) w rozcieńczalniku: 550 kg x 10 proc. = 55 kg,
c) w utwardzaczu: 200 kg x 10 proc. = 20 kg.
Obliczamy zawartość metyloetyloketonu:
a) w lakierze 1100 kg x 5 proc. = 55 kg,
c) w rozcieńczalniku 550 kg x 10 proc. = 55 kg.
Obliczamy zawartość mezytylenu:
a) w lakierze 1100 kg x 2 proc. = 22 kg.
Obliczamy zawartość alkoholu butylowego:
a) w lakierze 1100 kg x 10 proc. = 110 kg,
b) w rozcieńczalniku 550 kg x 78 proc. = 429 kg,
c) w utwardzaczu 200 kg x 20 proc. = 40 kg.
W sumie przedsiębiorca zużył: 37 kg etylobenzenu, 185 kg ksylenu, 110 kg metyloetyloketonu, 22 kg mezytylenu, 579 kg alkoholu butylowego.
Krok 2. Ustalenie stawek za poszczególne substancje
Stawki do wyliczenia opłat za poszczególne substancje lotne znajdują się w załączniku nr 2 do obwieszczenia w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2020 (Tabela A. Jednostkowe stawki opłaty za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza).
Stawka za alkohole alifatyczne i ich pochodne wynosi 1,33 zł/kg, za ketony i ich pochodne – 1,33 zł/kg, za węglowodory pierścieniowe, aromatyczne i ich pochodne (etylobenzen, ksylen, mezytylen) – 1,49 zł/kg.
Krok 3. Wyliczenie opłaty
Wyliczamy opłaty za poszczególne substancje:
a) alkohol butylowy: 579 kg x 1,33 zł/kg = 770,07 zł,
b) metyloetyloketon: 110 kg x 1,33 zł/kg = 146,30 zł,
c) etylobenzen: 37 kg x 1,49 zł/kg = 55,13 zł,
d) ksylen: 185 x 1,49 zł/kg = 275,65 zł,
e) mezytylen: 22 kg x 1,49 zł/kg = 32,78 zł.
Sumujemy. Łącznie zatem wysokość opłaty wynosi 1279,93 zł.
Jeżeli przedsiębiorca nie będzie miał innych emisji do powietrza w 2020 r. w tym województwie co lakiernia, to opłata po zaokrągleniu do pełnych złotych wyniesie 1280,00 zł. A zatem przedsiębiorca nie tylko musi przekazać wykaz marszałkowi, lecz także uiścić opłatę, przekracza bowiem ona 800 zł.
Podobnie jak przy innych rozliczeniach za emisje do powietrza, wysokość opłaty poniżej 100 zł zwalnia z obowiązku składania wykazu. Nadal jednak przedsiębiorca musi umieć się wytłumaczyć w razie kontroli, dlaczego sprawozdania nie składa.
Emisja powstaje też przy korzystaniu ze środków dezynfekcyjnych (które odparowują), wykorzystywanych, często w dużych ilościach, przez przedsiębiorców i inne podmioty m.in. w trakcie epidemii koronawirusa. przykład 3 Eksperci wprawdzie nie są zgodni co do tego, czy należy się za nie rozliczać, ale oficjalnie nikt nie zwolnił podmiotów z tych opłat ani ze sprawozdawczości.

Przykład 3

Bo mamy epidemię
Właściciel kilku sklepów spożywczych zużył w 2020 r. podczas epidemii koronawirusa 500 l płynów dezynfekcyjnych z 70-procentową zawartością alkoholu o gęstości 0,89 g/l.
Krok 1. Ustalenie ilości wyemitowanych substancji
Wyliczamy, ile w płynie znajdowało się czystego alkoholu:
500 l x 70 proc. = 350 l alkoholu etylowego (tj. alkoholu alifatycznego)
Przeliczamy litry na kilogramy:
350 l x 0,89 kg/l = 311,5 kg
Krok 2. Ustalenie stawek
Dla alkoholu etylowego stawka według tabeli A obwieszczenia ministra środowiska z 30 sierpnia 2019 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2020 wynosi dla alkoholu alifatycznego 1,33 zł/kg.
Krok 3. Wyliczenie opłaty
Opłata wyniesie:
311,5 kg x 1,33 zł/kg = 414 zł 30 gr
Właściciel sklepu nie musi wnosić opłaty na konto urzędu marszałkowskiego, jeśli nie sumuje się ona do kwoty przekraczającej 800 zł z innymi opłatami za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza (np. z opłatą za korzystanie z pieca na węgiel) wnoszonymi na rachunek danego urzędu marszałkowskiego. Powinien jednak przekazać sprawozdanie (wykaz opłatowy) do urzędu marszałkowskiego, bo wyliczona kwota przekracza 100 zł.
Płyny do dezynfekcji: płacić – czy nie
Ze względu na epidemię przedsiębiorcy i inne podmioty – urzędy, szkoły, szpitale – muszą na masową skalę korzystać ze środków dezynfekcyjnych. Przepisy nie określają konkretnie, jakie mają to być środki. Jednak znacząca ich część przygotowywana jest na bazie alkoholi. Dlatego ich wykorzystanie w praktyce stanowi źródło emisji do powietrza lotnych związków organicznych.
Eksperci nie są zgodni, czy podmioty korzystające ze środowiska w ogóle powinny ponosić opłaty z tego tytułu. Obowiązek wykorzystywania w trakcie działalności środków dezynfekcyjnych nie jest bowiem efektem ich dobrowolnej decyzji, ale został narzucony odgórnie. Wykorzystywane są one do zapewnienia bezpieczeństwa ludzi, a nie dla osiągnięcia określonych korzyści. Według specjalizującego się w zagadnieniach ochrony środowiska mecenasa Krzysztofa Gruszeckiego nie można więc przyjąć, że jest to klasyczny sposób korzystania ze środowiska w celu osiągnięcia określonych efektów. Nie można również uznać, aby w tym przypadku wnoszone opłaty za korzystnie ze środowiska miały charakter ekwiwalentny. W zamian za ich wniesienie podmiot nie otrzymuje bowiem żadnego świadczenia. Dlatego zdaniem prawnika, uwzględniając to, że opłaty za korzystanie ze środowiska nie mają charakteru fiskalnego, nie powinny być wykorzystywane w celu przysporzenia dodatkowych środków budżetowych, których w normalnych warunkach by nie było.
Zdanie odmienne prezentuje z kolei Ministerstwo Klimatu i Środowiska, o czym pisaliśmy w DGP z 17 lutego 2021 r. w tekście „Urzędy w oparach absurdu, a firmy w mgle niejasnych przepisów”. Odpowiadając na pytanie jednego z urzędów marszałkowskich, resort zwrócił uwagę, że przepisy antykryzysowe nie zwolniły podmiotów korzystających ze środowiska z ponoszenia tych kosztów, zaznaczając, że jest to tylko opinia. Część urzędów marszałkowskich ją przyjęła, inne mają zdanie przeciwne. Tak więc najlepiej zapytać o to właściwego marszałka, bo może się okazać, że przynajmniej część firm będzie zobligowana, by za emisję substancji do powietrza z preparatów do dezynfekcji się rozliczyć.
Przystępując do ustalenia opłaty za emisję do powietrza, w pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na charakterystykę stosowanego produktu (środka dezynfekcyjnego). Mogą się one bowiem różnić od siebie zawartością alkoholu oraz innych substancji, to zaś przekłada się na wielkość emisji do powietrza. Jeżeli podmiot podczas okresu rozliczeniowego stosował jeden środek, to obliczenie będzie prostsze. Jeśli było ich kilka, to trzeba będzie liczyć emisje dla każdego odrębnie, obliczać opłaty, a następnie sumować. W naszym przykładzie dla ułatwienia przyjęliśmy, że przedsiębiorca cały czas stosował tylko jeden preparat. przykład 3
Za samochody i inne pojazdy
Samochód to podstawowe narzędzie pracy większości przedsiębiorców. Wykorzystywanie nawet jednego obliguje do ewidencjonowania (niekiedy tylko we własnym zakresie) emisji spalin. Wysokość opłat od tych środków transportu zależy od rodzaju używanego paliwa, kategorii auta, daty jego rejestracji lub klasy EURO potwierdzającej spełnienie europejskich norm emisji spalin.
Zanim podmiot przystąpi do obliczeń, musi ustalić, ile paliwa wykorzystano w jego firmie w poszczególnych grupach pojazdów (zgodnych z obwieszczeniem w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2020).
Jakie przeliczniki z litrów na kilogramy
Przeliczając zużycie paliwa wyrażone objętościowo (w litrach) na jednostkę masy (tony), uznaje się, że gęstość wynosi odpowiednio dla:
  • benzyny silnikowej: 0,755 kg/l,
  • gazu płynnego propanu-butanu: 0,5 kg/l,
  • sprężonego gazu ziemnego: 0,74 kg/m3,
  • oleju napędowego: 0,84 kg/l,
  • biodiesla: 0,84 kg/l.
Ilość spalanego paliwa (benzyny, gazu czy oleju napędowego) określa się na wykazach w tonach, chociaż na fakturach otrzymywanych na stacjach benzynowych widnieje ona w litrach. By przeliczyć je na tony, trzeba znać gęstość poszczególnych rodzajów paliw. Do obliczeń przyjmuje się tę, która widnieje w rozporządzeniu ministra klimatu z 11 grudnia 2019 r. w sprawie wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat (Dz.U. poz. 2443).
Pomocne mogą być kalkulatory. Gdy się korzysta np. z systemu Ekopłatnik, znajomość przeliczników nie jest niezbędna, bo kalkulator automatycznie przelicza wprowadzone litry na tony.
Jeśli ktoś liczy samodzielnie, to masę paliwa (po przeliczeniu na tony) mnoży przez stawki z obwieszczenia odpowiednie dla danego pojazdu i posiadanego przezeń certyfikatu EURO (lub odpowiednie dla roku pierwszej rejestracji), uzyskując wysokość opłaty za emisję z tego pojazdu. Następnie sumuje opłatę dla wszystkich pojazdów. Jeśli były to jedyne emisje przedsiębiorcy, to od wysokości tej kwoty zależy, czy ktoś musi płacić, czy tylko składać sprawozdanie, czy też jedynie prowadzić obliczenia, by wytłumaczyć się w razie kontroli. przykłady 4, 5 i 6

Przykład 4

Emisje z samochodu ciężarowego
Przedsiębiorca wykorzystuje w ramach prowadzonej działalności samochód ciężarowy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 Mg z certyfikatem potwierdzającym spełnienie wymagań EURO 3. Jest on zasilany olejem napędowym, którego w 2020 r. zużyto 5120 l.
Krok 1. Przeliczanie zużytego paliwa z litrów na tony
Przelicznik z litrów na kilogramy dla oleju napędowego wynosi 0,84 kg/l.
Wyliczamy, ile paliwa zużył przedsiębiorca:
5120 l x 0,84 kg/l = 4300,8 kg
4300,8 kg : 1000 kg/Mg = 4,3008 Mg (ton)
Krok 2. Wyliczamy opłatę za emisję
Stawka za 1 Mg oleju napędowego dla samochodu ciężarowego spełniającego wymagania EURO 3 wynosi 12,43 zł (według tabeli D w załączniku nr 2 do obwieszczenia ministra środowiska z 30 sierpnia 2019 r.).
Zatem opłata wyniesie:
4,3008 Mg x 12,43 zł/Mg = 53,46 zł
Jeżeli przedsiębiorca nie dysponuje innymi źródłami emisji do powietrza w danym województwie, to ani nie uiści opłaty, ani nie będzie musiał składać sprawozdania. Jednak ze względu na możliwość kontroli powinien takie wyliczenie sobie zachować.

Przykład 5

Za samochody osobowe
Właściciel niewielkiej spółki posiada i wykorzystuje dla potrzeb jej działalności trzy samochody osobowe. Najstarszy z nich, benzynowy, został zarejestrowany po raz pierwszy w lutym 2000 r. Zużył w ciągu 2020 r. 4700 l benzyny. Drugi, wykorzystujący olej napędowy, został zarejestrowany w 2004 r. i spalił w 2020 r. 6000 l oleju napędowego.
Trzeci ma dokument potwierdzający spełnienie wymagań EURO 4 i w 2020 r. zużył 190 l benzyny oraz 6800 l LPG (gazu propan-butan).
W tym przypadku obliczeń dokonujemy za każde auto odrębnie, bo każde z nich przypisane jest do innej grupy opłatowej.
Krok 1. Liczymy opłaty za auto nr 1
Przelicznik z litrów na kilogramy dla benzyny silnikowej wynosi 0,755 kg/l.
Przeliczamy paliwo na tony:
4700 l x 0,755 kg/l = 3548,5 kg = 3,5485 Mg (ton)
Stawka opłaty za 1 Mg benzyny dla takich aut wynosi 20,20 zł według tabeli D w załączniku nr 2 do obwieszczenia ministra środowiska z 30 sierpnia 2019 r.
Obliczamy opłatę za emisję z pierwszego auta za zużytą benzynę:
3,5485 Mg x 20,20 zł/Mg = 71,68 zł
Krok 2. Liczymy opłaty za auto nr 2
Przelicznik z litrów na kilogramy oleju napędowego wynosi 0,84 kg/l.
Przeliczamy paliwo na tony:
6000 l x 0,84 kg/l = 5040 kg = 5,040 Mg (ton)
Stawka opłaty według tabeli D obwieszczenia dla aut osobowych zarejestrowanych od 1 stycznia 2001 do 31 grudnia 2005 wynosi 9,70 zł/Mg.
Obliczamy opłatę za emisje dla drugiego auta za zużyty olej napędowy:
5,040 Mg x 9,70 zł/Mg = 48,89 zł
Krok 3. Liczymy opłaty za auto nr 3
Auto to zużywa zarówno benzynę (głównie przy zapłonie), jak i gaz propan-butan. Podliczyć trzeba więc opłaty za emisje z obu tych paliw.
Przelicznik z litrów na kilogramy dla benzyny silnikowej wynosi 0,755 kg/l. Obliczamy opłatę za benzynę:
190 l x 0,755 kg/l = 143,45 l = 0,14345 Mg
Stawka za emisje benzyny dla auta Euro 4 według tabeli D obwieszczenia na 2020 r. wynosi 6,84 zł/t. Zatem opłata wyniesie:
0,14345 t x 6,84 zł/t = 0,98 zł
Przelicznik z litrów na kilogramy gazu płynnego propanu-butanu wynosi 0,5 kg/l. Zatem wyliczamy liczbę zużytych ton tego paliwa:
6800 l x 0,5 kg/l = 3400 kg = 3,4 Mg
Stawka za ten gaz wynosi zgodnie z tabelą D obwieszczenia 9,40 zł/Mg. Obliczamy opłatę za gaz:
3,4 Mg x 9,40 zł = 31,96 zł
Krok 4. Sumujemy opłaty za wszystkie auta w firmie
Obliczamy łączna opłatę:
71,68 zł + 48,89 zł + 0,98 zł + 31,96 zł = 153,51 zł
Ponieważ opłata przekracza 100 zł, należy przekazać wykaz marszałkowi właściwemu ze względu na siedzibę firmy. Jeżeli oprócz emisji ze spalania paliw w samochodach nie ma innych emisji substancji do powietrza w tym województwie co siedziba, to spółka nie musi wnosić opłaty, ponieważ nie przekracza ona 800 zł.

Przykład 6

Za pojazdy wolnobieżne
Przedsiębiorca budowlany ma cztery pojazdy wolnobieżne: dwie koparki z dokumentem potwierdzającym spełnienie wymagań etapu I napędzane benzyną oraz spalające ON spycharkę i walec wyprodukowane w 2008 r.
Koparki zużyły rocznie łącznie 14 000 l benzyny, spycharka 6000 l oleju napędowego, a walec 5000 l oleju napędowego
Krok 1. Wyliczamy opłaty za koparki
Ponieważ obie mają dokumenty spełniające unijne wymagania I etapu, to możemy je liczyć razem. Przelicznik z litrów na kilogramy dla benzyny silnikowej wynosi 0,755 kg/l.
Przeliczamy zużycie paliwa z litrów na kilogramy, a następnie na tony:
14 000 l x 0,755 kg/l = 10 570 kg = 10,570 Mg (ton)
Stawka za silniki w pojazdach wolnobieżnych, maszynach i urządzeniach wyprodukowanych od 1 stycznia 2000 r. do 31 grudnia 2003 r. lub z dokumentem potwierdzającym spełnienie wymagań etapu I wynosi za benzynę 280,32 zł/t (zgodnie z tabelą D obwieszczenia).
Obliczamy opłatę:
10,570 Mg x 280,32 zł/t = 2962,98 zł
Krok 2. Wyliczamy opłaty za spychacz i walec
Ponieważ zarówno walec, jak i spychacz zostały wyprodukowane w 2008 r., to stawka za emisje z ich silników również będzie taka sama. Możemy więc i te ilości paliwa zsumować:
6000 l + 5000 l = 11 000 l
Przeliczamy zużycie paliwa na tony. Przelicznik z litrów na kilogramy oleju napędowego wynosi 0,84 kg/l. Otrzymujemy:
11 000 l x 0,84 kg/l = 9240 kg = 9, 240 Mg (ton)
Stawka dla oleju napędowego w tej grupie wynosi 29,19 zł/t. Zatem opłata za emisję od spychacza i walca wynosi:
9,240 t x 29,19 zł/t = 269,72 zł
Krok 3. Sumujemy opłaty
Razem za emisję z pojazdów wolnobieżnych należy się:
2962,98 zł + 269,72 zł = 3232,70 zł
Opłata przekracza 800 zł, więc przedsiębiorca ma obowiązek zarówno przekazać marszałkowi województwa wykaz, jak i opłatę. Po zsumowaniu wszystkich opłat w danym województwie zaokrągla ją do pełnych złotych. Zakładając, że nie miał innych tytułów do opłat, wpłaci na konto urzędu marszałkowskiego 3233 zł.
Rozliczenia emisji z pieców wspomaga KOBiZE
Nie unikną opłat przedsiębiorcy, którzy wykorzystują do ogrzewania w swoich firmach różne rodzaje paliw. Przypominamy, że od 1 stycznia 2019 r. podmioty korzystające ze środowiska ustalają wysokość opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza wprawdzie samodzielnie, ale na podstawie wielkości rocznych rzeczywistych emisji wskazanych w raporcie do Krajowej bazy o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji, którą to prowadzi Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE). przykład 7

Przykład 7

Jak wyliczyć należność za spalony węgiel
Przedsiębiorca ogrzewa swój zakład kotłem na węgiel kamienny z rusztem stałym z ciągiem naturalnym o mocy 0,35 MW. W 2020 r. zużył 55,5 Mg (ton) tego paliwa.
Mamy w tym przypadku do czynienia z piecem niewymagającym pozwolenia na emisję do powietrza. Ryczałtowa stawka od tony spalonego węgla kamiennego wynosi według tabeli C obwieszczenia ministra środowiska z 30 sierpnia 2019 r. – 32,01 zł/Mg.
Obliczamy opłatę za zużyty węgiel:
55,5 t x 32,01 zł/Mg = 1776, 56 zł
Wyliczona kwota przekracza 800 zł, więc przedsiębiorca ma obowiązek przekazać marszałkowi województwa zarówno wykaz, jak i opłatę. Po zaokrągleniu opłaty do pełnych złotych przedsiębiorca musi wpłacić 1777 zł na konto urzędu marszałkowskiego (o ile nie wnosi w tym województwie innych opłat za korzystanie ze środowiska).
Wyliczenie należnych opłat nie jest łatwe, ponieważ co do zasady nie stosuje się stawek ryczałtowych. Jest jednak dobra wiadomość: by uprościć podmiotom korzystającym ze środowiska realizację obowiązków w zakresie opłat za emisje zanieczyszczeń do powietrza oraz składowanie odpadów, KOBiZE uruchomił na swojej stronie internetowej funkcjonalność umożliwiającą przygotowanie wykazu zawierającego informacje i dane o korzystaniu ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat. Nie ma obowiązku korzystania z tej funkcji, ale warto, bo pomaga uzyskać dane o tym, ile jakich substancji dostało się w procesie spalania do powietrza i jakiej wysokości opłatę należy za to uiścić – a tym samym można pominąć żmudne wyliczenia.
Przekazanie danych marszałkowi nie następuje jednak automatycznie. Więcej, często takiego wykazu nie można mu przekazać wprost, trzeba dokonać w nim pewnych korekt.
Chociaż praktycznie wszyscy emitujący gazy czy pyły do powietrza zobowiązani do składania sprawozdań (a więc nawet wykorzystujący nawet tylko motorowery czy niewielkie piece) powinni raportować to do ww. bazy, bardzo wiele podmiotów (zwłaszcza małych) w ogóle nie wie, że ma taki obowiązek. A kontrolerzy, przynajmniej na razie, za bardzo za zaniechania nie ścigają. Dla dysponujących małymi kotłami, niewymagającymi pozwolenia (czyli o łącznej nominalnej mocy cieplnej w zależności od rodzaju paliwa odpowiednio poniżej 5 MW, 10 MW albo 15 MW) pozostała furtka w postaci możliwości rozliczenia ryczałtowego, ale tylko „jeżeli nie ma innej możliwości”.

opinia

Ministerstwo wymaga, ale rząd powinien rozważyć zwolnienie
Joanna Wilczyńska, ekspert spółki Atmoterm SA zajmującej się doradztwem środowiskowym
Zapewne nie tylko moim zdaniem w przypadku środków do dezynfekcji należałoby zastosować zwolnienie z opłaty za korzystanie ze środowiska na podstawie art. 2 ust. 2 pkt 2 p.o.ś. Stanowi on, że przepisów ustawy nie stosuje się m.in. w zakresie ponoszenia opłat w razie prowadzenia działań ratowniczych. Przy czym ustawa ta nie definiuje, o jakie działania ratownicze chodzi, ani nie odsyła w tym zakresie do innych przepisów. Autorzy tego przepisu nie mieli, jak sądzę, na myśli ratowania w czasie epidemii siebie, bliskich czy wszystkich ludzi nie tylko w kraju.
Obecnie do stosowania środków dezynfekcyjnych ze względu na pandemię zobowiązuje rozporządzenie wydane na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1–6 i 8–13 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1845; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 255). Ustawa ta definiuje, że dezynfekcja to proces redukcji ilości biologicznych czynników chorobotwórczych przez zastosowanie metod fizycznych i chemicznych. Nie wyjaśnia to jednak także poruszanego problemu opłat.
Biorąc jednak pod uwagę wykładnię celowościową nakazów stosowania środków dezynfekcyjnych w związku z pandemią, można uznać, że są one związane z ratowaniem ludzi, a nie tylko z zapobieganiem pandemii. Nie powinno być więc opłaty za emisję do powietrza substancji przy ich użyciu, aby skutkiem tego nie było zbytnie ograniczanie stosowania środków dezynfekcyjnych. Zwłaszcza że dla wielu podmiotów to dodatkowo także czasochłonny, bo dotychczas nieznany, obowiązek rozliczania się z opłaty. Albo wywołuje obawy na kolejne lata, że ktoś wpadnie na pomysł przeprowadzenia w tym zakresie kontroli i wymierzy podmiotowi, w drodze decyzji, opłatę wraz z odsetkami.
Najbardziej wskazane byłoby uregulowanie tego zwolnienia jednoznacznie w specustawie o COVID-19.

za wydane uprawnienia

Opłatę za wydane uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych naliczają podmioty biorące udział w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Jej wysokość stanowi iloczyn:
  • liczby uprawnień do emisji wydanych w danym roku na rachunek posiadania operatora w rejestrze Unii, oraz
  • jednostkowej stawki opłaty za emisję dwutlenku węgla obowiązującej w roku, w którym wydano uprawnienia; stawka ta za 2020 r. wynosi 0,30 zł/Mg (tona).
Warto przy tym wiedzieć, że na podstawie art. 273 ust. 4 p.o.ś. prowadzący instalację albo operator statku powietrznego, który rozliczył emisję gazów cieplarnianych objętych uprawnieniami zgodnie z ustawą o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, nie płaci za wprowadzanie gazów i pyłów lub powietrza w tym zakresie, w jakim emisja została rozliczona uprawnieniami w wymaganym terminie (tj. do 30 kwietnia następnego roku albo w ciągu 14 dni od ostatecznej decyzji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o szacunkowej wielkości emisji). Jeżeli zaś nie rozliczył się w ten sposób, to wnosi opłatę zgodnie z art. 285a p.o.ś. jako iloczyn ilości wprowadzonego gazu cieplarnianego wyrażanego w ekwiwalencie dwutlenku węgla i stawki 0,30 zł/Mg.
Czas również na PRTR
  • Do 31 marca niektórzy przedsiębiorcy zobowiązani są także przekazać do wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska roczne sprawozdania PRTR (ang. Pollutant Release and Transfer Register) niezbędne do tworzenia Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń. Generalnie dotyczy to niektórych rodzajów działalności dużych instalacji (wymagających pozwolenia zintegrowanego). Jednak nie tylko ich. Są też dziedziny działalności, dla których jest podana wielkość instalacji wymagających raportowania, niezależnie od tego, czy są objęte pozwoleniem zintegrowanym. Jakich konkretnie – określa rozporządzenie (WE) nr 166/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 stycznia 2006 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń i zmieniające dyrektywę Rady 91/689/EWG i 96/61/WE (Dz.Urz. UE z 2006 r. L 33, s. 1; ost.zm. Dz.Urz. UE z 2019 r. L 198, s. 241). W praktyce chodzi głównie o działalność górniczą, oczyszczalnie ścieków, produkcję materiałów drewnopochodnych lub konserwujących drewno, a także intensywne akwakultury, hodowle drobiu lub świń, instalacje do budowania, malowania lub usuwania farby ze statków.
  • Roczne sprawozdanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska należy złożyć za pomocą elektronicznej aplikacji POL_PRTR. Przy czym trzeba pamiętać, by wypełnić tylko tabele z przekroczonymi progami dla uwolnienia albo transferu (a nie wszystkie). Obowiązek składania sprawozdań w określonym terminie wynika z art. 236b ust. 1 p.o.ś. Prawidłowe wypełnienie obowiązku jest o tyle istotne, że za błędy przewidziano karę do 25 000 zł, a za brak raportu – nawet 50 000 zł (art. 236d p.o.ś.).
  • Jeżeli dla substancji albo odpadów za dany rok nie są przekroczone progi określone w rozporządzeniu 166/2006/WE, to sprawozdania PRTR za dany rok nie składa się i nie trzeba wysyłać żadnych danych. Warunek jest taki, że już kiedyś takie sprawozdanie było składane albo zostały wysłane wcześniej dane o zakładzie. Informacje identyfikujące dany zakład składa się bowiem tylko raz. Robi się to zgodnie z zasadami określonymi w dziale II wzoru sprawozdania PRTR.
  • W lipcu 2020 r. pod adresem www.gios.gov.pl/prtr została uruchomiona nowa aplikacja umożliwiająca przesyłanie elektroniczne sprawozdań do Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń. Aplikacja ma nowe funkcjonalności, m.in. umożliwia samodzielną zmianę danych identyfikacyjnych zakładu czy składanie korekty sprawozdania bez konieczności ponownego wprowadzania wszystkich danych. 

za składowanie odpadów

Opłaty środowiskowe (i odpowiednie wykazy) wnosi się również za składowanie odpadów. Obowiązki te spoczywają zazwyczaj na zarządzającym składowiskiem. Ale uwaga: jeżeli odpady zostały przekazane na rzecz podmiotu, który nie ma wymaganego zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami, to podmiotem korzystającym ze środowiska jest co do zasady podmiot, który przekazał te odpady (chyba że odpady przekazała osoba fizyczna niebędąca przedsiębiorcą).
Samo obliczanie, ile będzie trzeba uiścić, jest stosunkowo proste. Mnoży się masę w tonach poszczególnych rodzajów odpadów przez przypisaną im stawkę. Jeżeli odpady są zmieszane, to płaci się jak za ten rodzaj odpadu, za który stawka jest najwyższa. Stawki za odpady określa dział II załącznika nr 2 do obwieszczenia ministra środowiska z 30 sierpnia 2019 r.
Większy problem jest z odpadami uwodnionymi, gdyż do wyliczenia opłaty należy zastosować wzór podany na końcu załącznika nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z 22 grudnia 2017 r. w sprawie jednostkowych stawek opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U. poz. 2490).
Zgodnie też z ww. rozporządzeniem można zastosować do stawek współczynnik zmniejszający 0,25 w przypadku składowania stabilizatu wytwarzanego w procesach mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych, który spełnia określone w tym rozporządzeniu wymagania.
Przedsiębiorcy powinni też pamiętać o opłacie podwyższonej. Obowiązuje ona m.in. tych, którzy przechowują odpady bez wymaganej decyzji określającej sposób i miejsce magazynowania. Traktuje się to jako składowanie odpadów bez wymaganej decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska. W takim przypadku opłata podwyższona naliczana jest za każdą dobę i tonę w wysokości 0,05 jednostkowej stawki opłaty za składowanie. Z tym że w przypadku składowiska opłata podwyższona jest naliczana dodatkowo (oprócz opłaty za składowanie).
Wykaz skrótów
  • k.k.w. – ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 53)
  • k.p.a. – ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 256; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 187)
  • k.w. – ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 281)
  • o.p. – ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 72)
  • p.o.ś. – ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1219; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2338)
  • p.z.p. – ustawa z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. poz. 2019; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320)
  • u.b.a. – ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1850)
  • u.g.o. – ustawa z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1114)
  • u.o. – ustawa z 14 grudnia 2021 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 797; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2361)
  • u.o.p. – ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1903)
  • u.p.e.a. – ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1427; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 41)
  • u.r.p. – ustawa z 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2056)
  • u.s.h.u. – ustawa z 12 czerwca 2015 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 332)
  • u.z.s. – ustawa z 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1893)