podstęp

Prawo cywilne

Podstęp jest okolicznością, którą kodeks cywilny zalicza do wad oświadczenia woli. Są nimi ponadto: groźba, brak świadomości lub swobody, pozorność, błąd (podstęp jest rodzajem błędu). Od oświadczenia woli, w tym od jego wad, zależy wiele skutków prawnych. Ważne jest to, co ktoś oświadczył (więc: jaki był przejaw woli), a nie to, co chciał oświadczyć (czyli: jaka była jego wola wewnętrzna). Takie podejście wynika z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego i ochrony interesów osób trzecich. W szczególnych przypadkach ocenia się także wolę wewnętrzną strony.

Dwie grupy wad – dwa inne skutki

W prawie cywilnym wady oświadczenia woli oznaczają pewne nieprawidłowości, które powstały np. przy podejmowaniu decyzji. Wady oświadczenia woli można podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje takie okoliczności, jak: brak świadomości lub swobody oraz pozorność. Skutkują one nieważnością czynności prawnej. Do drugiej natomiast należą błąd, podstęp i groźba, których wystąpienie daje możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia.

Prawo karne

Regulacje kodeksu cywilnego dotyczące wad oświadczenia woli odnoszą się do wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego (w tym prawa rodzinnego). Ale do podstępu odnosi się także kodeks karny. Znaleźć w nim można wiele okoliczności podstępnego działania. Oczywiście określa on także grożące kary.

Oto niektóre przykłady.

Uchylenie się od służby wojskowej

* Kto w celu uzyskania zwolnienia od obowiązku służby wojskowej albo odroczenia tej służby używa podstępu dla wprowadzenia w błąd właściwego organu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega ten, kto, w celu ułatwienia innej osobie zwolnienia od obowiązku służby wojskowej albo odroczenia tej służby, za jej zgodą, używa podstępu dla wprowadzenia w błąd właściwego organu. Kto zaś dopuszcza się takiego czynu, gdy obowiązek dotyczy służby zastępującej służbę wojskową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

* Kto, odbywając służbę zastępującą służbę wojskową w celu częściowego lub zupełnego uchylenia się od tej służby albo wykonania obowiązku wynikającego z tej służby, używa podstępu dla wprowadzenia w błąd przełożonego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przerwanie ciąży

* Kto, stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób, bez jej zgody, przerywa ciążę albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Jeśli dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej, za wspomniane czyny grozi kara pozbawienia wolności od roku do lat 10, a jeżeli następstwem tych czynów jest śmierć kobiety ciężarnej, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 12.

Przejęcie statku

* Kto, stosując podstęp, przejmuje kontrolę nad statkiem wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
* Kto, działając w powyższy sposób sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, a jeżeli następstwem tego jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

Fałszowanie wyborów

* Kto w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego, wyborami organów samorządu terytorialnego lub referendum, używa podstępu celem nieprawidłowego sporządzenia listy kandydujących lub głosujących, protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
* Kto podstępem przeszkadza w sporządzaniu protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przejście przez granicę

* Kto wbrew przepisom przekracza granicę, używając podstępu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy

* Kto wyłudza poświadczenie nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).