Proces – działalność sądów zmierzająca do wymierzania sprawiedliwości. Wyróżnia się proces (jako procedurę, sposób postępowania) w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych.
Procedura cywilna
Proces w procedurze cywilnej jest postępowaniem spornym, zasadniczym modelem postępowania rozpoznawczego. Jest to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o będącym przedmiotem tego sporu stosunku prawnym i wynikających z niego prawach podmiotowych i obowiązkach. Proces nie jest jednolitym trybem postępowania. Obok trybu głównego, przewidzianego dla ogółu spraw rozpoznawanych w procesie, niektóre kategorie spraw rozpoznawane są w trybach szczególnych, stąd rozróżnienie na postępowanie procesowe ogólne i postępowanie procesowe szczególne (tzw. postępowanie odrębne), np.: postępowanie w sprawach małżeńskich, postępowanie nakazowe i upominawcze, postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania.
W postępowaniu spornym przed sądem uczestniczą: powód, tj. strona wnosząca powództwo i żądająca ochrony prawnej, oraz pozwany, tj. strona, przeciw której jest skierowane powództwo.
Przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie, jakie ma jedna osoba (powód) w stosunku do drugiej (pozwany). Pismem określającym to żądanie jest pozew.
Postępowanie cywilne w procesie spornym rozpoczyna się od wniesienia do sądu pozwu. Jeżeli pozew nie zawiera żadnych uchybień, jego odpis zostaje doręczony pozwanemu, który może wnieść na niego odpowiedź, wyłuszczając swoje stanowisko, lub wytoczyć powództwo wzajemne.
Główny etap procesu stanowi rozprawa przed sądem.
Postępowanie kończy się orzeczeniem sądu. Orzeczenia sądu dzielą się na: wyroki i postanowienia.
Procedura karna
Proces w procedurze karnej to:
* w znaczeniu konkretnym – realne postępowanie karne, które toczy się przeciwko konkretnej osobie o konkretny czyn,
* w ujęciu abstrakcyjnym – to wzorzec postępowania oparty na obowiązującym Kodeksie postępowania karnego.
W postępowaniu sądowym strony mogą występować osobiście lub być zastępowane przez pełnomocnika (adwokat, radca prawny, współuczestnik sporu, osoba sprawująca zarząd majątku lub interesów strony, osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, rodzice, rodzeństwo oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia).
Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).