Jest to złożone pojęcie oznaczające rządy prawa, które można rozumieć dwojako: albo jako zasadę prawno-ustrojową, albo konkretny stan faktyczny. W europejskim systemie prawnym pojęcie praworządności jest najbardziej rozwinięte i zawiera takie idee jak równość, wolność sumienia, wyznania i poglądów, prawo do życia.

Formalna i materialna

Wyróżnia się dwie koncepcje praworządności ze względu na ich zakres przedmiotowy. Pierwsza z nich to praworządność formalna – według niej za praworządne uznaje się to państwo, które przestrzega ustanowionego prawa. Ma to być wartość podstawowa, ponieważ już treść tego prawa jest obojętna (ten model reprezentują czasy PRL).
Z kolei praworządność materialna polega nie tylko na przestrzeganiu prawa, ale istotna jest także jego treść. Prawodawcy powinni czerpać z prawa naturalnego lub Bożego. Dlatego musi ono spełniać pewne warunki – prawo powinno być znane osobom, których dotyczy, być równe dla wszystkich, nie działać wstecz, nie zmieniać się bardzo często.

W polskiej Konstytucji

Idea praworządności jest podstawową zasadą państwa prawnego, co potwierdza zapisanie jej w polskiej Konstytucji. Stanowi ona, że „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. Znajduje ona swoje odzwierciedlenie w każdej dziedzinie prawa i działa zawsze na korzyść obywatela. W odniesieniu do postępowania administracyjnego na podstawie tej zasady ukształtował się pogląd, że decyzja administracyjna może mieć podstawę wyłącznie w ustawie, natomiast organ administracji kieruje całym postępowaniem i musi czuwać, aby prawo nie zostało naruszone.

Koncepcja Fullera

Jedną z najbardziej znanych definicji praworządności stworzył filozof prawa L.L. Fuller. Jest to tzw. koncepcja wewnętrznej moralności prawa, a według niej praworządność jest urzeczywistniona, gdy:

* prawo jest dostatecznie ogólne, aby być bezstronne,

* prawo jest należycie ogłaszane, tzn. jest jawne,

* prawo nie działa z mocą wsteczną,

* prawo jest jasne i łatwe do zinterpretowania,

* prawo unika sprzeczności norm,

* prawo jest względnie trwałe w czasie,

* prawo nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych; już starożytni prawnicy w Rzymie twierdzili, że nikt nie jest zobowiązany do czynienia tego, co niemożliwe,

* działania urzędowe pozostają w zgodności z prawem.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Zgodnie z obowiązującymi standardami liberalnej myśli politycznej, praworządność dotyczy przestrzegania prawa przez państwo działające za pośrednictwem swoich organów. Adresowane jest do sprawujących rządy, dlatego funkcjonariusze publiczni, sprawując władzę, opierają się przede wszystkim na obowiązującym prawie. Zasada ta obowiązuje ich także podczas stanowienia prawa.
Kamila Latosińska

Podstawa prawna
Art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).