Są to świadczenia pieniężne, przymusowe, celowe, podstawowy przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z którego finansowane są wypłaty świadczeń, m.in. emerytury, renty, zasiłki. Z uwagi na to, że ubezpieczenia społeczne obejmują: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (chorobowe), ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (wypadkowe), wyróżnia się składki na takie ubezpieczenia.
Wysokość składek
Wysokości składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe wyrażone są w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest natomiast zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek i ustalana w zależności od poziomu zagrożeń zawodowych i skutków tych zagrożeń. Zasady różnicowania stopy procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe określa ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i rozporządzenie w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.
Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne
Emerytalne - 19,52 proc. podstawy wymiaru
Rentowe - 8 proc. podstawy wymiaru
Chorobowe - 2,45 proc. podstawy wymiaru
Wypadkowe - 1,8 proc. podstawy wymiaru przy nie więcej niż 9 ubezpieczonych (od 1 kwietnia 2016 r. do 31 marca 2017 r.), a przy co najmniej 10 ubezpieczonych - jest ustalana przez ZUS.
Opłacanie i finansowanie składek
Składki są opłacane przez płatników składek. Kto jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne za danego ubezpieczonego, wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, np. za pracownika składki opłaca pracodawca, natomiast osoba prowadząca pozarolniczą działalność opłaca składki sama za siebie.
Podstawowe zasady (od których są wyjątki) finansowania składek są następujące:
* składki na ubezpieczenie emerytalne finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczony i płatnik składek,
* składki na ubezpieczenia rentowe finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczony i płatnik składek,
* składki na ubezpieczenie chorobowe finansują z własnych środków ubezpieczeni,
* składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują z własnych środków płatnicy składek,
* osoby, które są płatnikami składek na własne ubezpieczenia, finansują z własnych środków całość należnych składek na ubezpieczenia społeczne.
Składki na ubezpieczenia społeczne trafiają na prowadzone przez ZUS dla każdego ubezpieczonego konto. Jednak część składki emerytalnej (2,92%) może być przekazywana do otwartego funduszu emerytalnego (OFE) lub może być ewidencjonowana na subkoncie prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych - decyzja zależy od ubezpieczonego.
Termin opłacania składek
Składki na ubezpieczenia społeczne za dany miesiąc muszą być opłacone nie później niż:
* do 10 dnia następnego miesiąca – dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie,
* do 5 dnia następnego miesiąca – dla jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych,
* do 15 dnia następnego miesiąca – dla pozostałych płatników.
Twórcy i artyści opłacają składki za okres wykonywania działalności twórczej lub artystycznej przed dniem wydania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców w terminie opłacania składek za miesiąc, w którym otrzymali decyzję.
Podstawa wymiaru składek
Składki na ubezpieczenia społeczne stanowią określony procent podstawy wymiaru, a ta jest różna w przypadku poszczególnych ubezpieczonych. Zasady ustalania podstawy wymiaru składek określone zostały w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Na przykład, dla pracowników podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (w podstawie nie uwzględnia się jednak wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków, a także przychodów wymienionych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – Dz.U. nr 161, poz. 1106 z późn. zm.).
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest limitowana w skali roku – nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Od nadwyżki ponad tę kwotę składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie są pobierane. Ograniczenie to nie dotyczy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe. Jednak dla osób, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie (np. zleceniobiorcy, dla których umowa zlecenia jest jedynym źródłem zarobkowania), podstawa wymiaru nie może przekraczać 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Podstawa prawna
* Rozdział 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
* Rozdział 4 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).
* Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 marca 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. 2015 poz. 379).