W nadchodzącym tygodniu dojdzie do pierwszej telewizyjnej debaty kandydatów na prezydenta USA. Media podgrzewają atmosferę, wieszcząc, że bezpośrednie starcie Donalda Trumpa i Joego Bidena zadecyduje o wyniku listopadowych wyborów. Prawda jest jednak taka, że faktyczny wpływ podobnych pojedynków na preferencje wyborców jest w zasadzie zerowy.
Telewizyjne debaty polityków są bez wątpienia fetyszem współczesnej demokracji medialnej. W Stanach Zjednoczonych telewizyjne starcie Johna F. Kennedy’ego z Richardem Nixonem z roku 1960 to wręcz legenda. Towarzyszy jej powszechne przekonanie, że to dzięki dobremu występowi na ekranie przystojny i dynamiczny Kennedy ostatecznie wygrał ze spoconym i mniej elokwentnym Nixonem. A jego rywal musiał czekać na drugą prezydencką szansę kolejnych 8 lat. Również my w Polsce mamy swoje mityczne starcia: Wałęsa kontra Miodowicz z roku 1988, Kwaśniewski vs Wałęsa z 1995 czy Tusk–Kaczyński przed wyborami roku 2007.
Istnieje jednak pokaźna literatura politologiczna na temat takich medialnych pojedynków. Ona w dużym stopniu studzi oczekiwania wobec debat. Owszem – mają one do odegrania w kulturze politycznej określoną rolę. Tą rolą jest stonowanie politycznej polaryzacji. Zwłaszcza, gdy osiąga ona niebezpieczne rejestry i przechodzi w stan faktycznej przemocy czy nawet epizodów wojny domowej. W takich wypadkach dobrze, gdy kandydaci siadają ze sobą i dyskutują. Mogą się nawet kłócić. Ale pokazują przynajmniej, że jest jakaś wspólna płaszczyzna do rozmowy. Taki wniosek płynie z prac analizujących postawy polityczne w krajach takich jak np. Sierra Leone oraz Ghana (m.in. prace Sarah Brierley z LSE).
Sytuacja robi się jednak dużo bardziej skomplikowana, gdy zaczynamy mówić o dojrzałych demokracjach. W najnowszym badaniu piszą o tym Caroline Le Pennec (HEC Montreal), Vincent Pons (Harvard) i Vestal MacIntyre (Yale). Na przykładzie amerykańskich danych z ostatnich 60 lat pokazują oni, że w rzeczywistości bardzo niewielka część wyborców podejmuje decyzje w ostatniej chwili pod wpływem impulsu – spowodowanego na przykład debatą telewizyjną z udziałem kandydatów.
Takich wyborców jest w rzeczywistości dalece mniej niż tych, którzy deklarują w sondażach, że „podejmą decyzję w ostatniej chwili”. Ich postawę badacze interpretują raczej jako kokietowanie ankieterów lub niechęć do ujawniania, że decyzja w ich głowie już dawno zapadła. Prawdopodobnie ludzie lubią mieć obraz siebie samych jako wyborców „z otwartą głową”. Potencjalnie podatnych na „przekonujące argumenty”. Prawda jest jednak zupełnie inna. Występ własnego faworyta w debacie telewizyjnej nie ma w zasadzie żadnego znaczenia. Potknięcia zostaną mu bez trudu wybaczone. I odwrotnie: celne szpile kontrkandydata uznane będą raczej za przypadkowe niż faktycznie przekonujące.
Czy z tego badania należy wyciągać szerszy wniosek, że nie ma sensu cała kampania wyborcza? Absolutnie nie! Le Pennec, Pons i MacIntyre pokazują bowiem jednoczenie, jak duże – i we współczesnej demokracji niedocenione – znaczenie ma bardzo tradycyjna kampania „od drzwi do drzwi”.
Tu jest bowiem zupełnie inaczej niż z występami telewizyjnymi. Szansa na osobiste spotkanie i rozmowę z kandydatem (lub przynajmniej z jego emisariuszami) faktycznie może zmienić preferencje wyborcze. A jeszcze częściej stać się autentyczną zachętą, by pójść i zagłosować. Ten sposób mobilizowania zwolenników (lub przynajmniej potencjalnych zwolenników) sprawdził się choćby w czasie wyborów prezydenckich we Francji, zwiększając poparcie dla Françoisa Hollande’a o 3,2 pkt proc. w pierwszej i 2,8 pkt w drugiej turze. Decydując o zwycięstwie kandydata socjalistów.
A debaty w TV? Owszem, można obejrzeć. Ale nie ma się co nadmiernie ekscytować.
Niewielka część wyborców podejmuje decyzje w ostatniej chwili pod wpływem impulsu. Jest ich dalece mniej niż tych, którzy deklarują w sondażach, że „podejmą decyzję w ostatniej chwili”. To kokietowanie ankieterów lub niechęć do ujawniania, że już dokonali wyboru