działanie na szkodę

Przestępstwo niegospodarności stanowi czyn zabroniony, którego znamiona określone są w art. 296 kodeksu karnego. Jest on jednym z podstawowych instrumentów prawno-karnej ochrony obrotu gospodarczego, a chronionym dobrem są szeroko rozumiane zasady prawidłowego obrotu gospodarczego. Przedmiotem ochrony indywidualnej jest natomiast majątek przedsiębiorstwa.
Artykuł 296 k.k. wskazuje na cztery typy przestępstwa niegospodarności, tj.:

* typ podstawowy,
* dwa typy kwalifikowane:
- gdy sprawca podejmuje swe działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej oraz
- gdy sprawca wyrządza szkodę w wielkich rozmiarach,
* oraz typ nieumyślny.

Ponadto w par. 5 ustawodawca przewidział możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej sprawcy, który przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.
Artykuł 296 par. 1 k.k. w odniesieniu do typu podstawowego przestępstwa niegospodarności określa zachowanie sprawcy, który będąc obowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową.
Aby mówić o odpowiedzialności karnej sprawcy na tle art. 296 k.k., niezbędne jest łączne wystąpienie następujących elementów, między którymi musi zachodzić związek przyczynowy, tj.:

* na sprawcy ciąży powinność określonego zachowania na podstawie ustawy, decyzji lub umowy,
* sprawca nadużywa swoich uprawnień bądź nie dopełnia ciążących na nim obowiązków,
* na skutek zachowania sprawcy dochodzi do wyrządzenia szkody majątkowej pokrzywdzonemu.

Przestępstwo niegospodarności jest przestępstwem indywidualnym. Jego sprawcą może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca cechy określone w tym przepisie, tzn. taka, której na podstawie ustawy, decyzji lub umowy powierzono zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innego podmiotu. Artykuł 296 k.k. przewiduje pewien margines samodzielności osoby podejmującej czynności dotyczące cudzych interesów majątkowych lub działalności gospodarczej. Sprawcą czynu zabronionego z art. 296 k.k. nie może być zatem podmiot nieposiadający takiej samodzielności, jak np. pracownik.
Artykuł 296 par. 1 k.k. wyróżnia kilka źródeł obowiązku sprawcy, na podstawie których mógł być on zobowiązany do zajmowania się cudzymi interesami majątkowymi lub działalnością gospodarczą, a mianowicie:

* przepis ustawy,
* decyzję właściwego organu lub
* umowę.

Źródłem obowiązku, o którym mowa w art. 296 k.k., może być również akt podustawowy, ale tylko wydany na podstawie wyraźnej delegacji ustawowej przez upoważniony do tego organ (rozporządzenie).
Użyte w art. 296 par. 1 k.k. pojęcie „nadużycie uprawnień” jako dalece szersze, należy odróżnić od pojęcia „przekroczenie uprawnień”. Przez nadużycie uprawnień należy rozumieć zachowanie sprawcy, które co prawda mieści się w granicach udzielonych mu kompetencji, ale podejmowane jest w sposób sprzeczny z interesem mocodawcy. Zachowanie sprawcy może także przybrać postać przekroczenia uprawnień, tj. sytuacji, w której sprawca działa w sposób wykraczający poza posiadane kompetencje.
Niedopełnienie obowiązku to z kolei sytuacja, gdy na sprawcy ciążył obowiązek podjęcia określonych czynności, a sprawca, wbrew temu obowiązkowi, ich nie podjął. W grę wchodzi tu zarówno całkowite niewypełnienie obowiązku, jak i częściowe, skutkujące wyrządzeniem szkody.
Skutkiem działania na szkodę musi być wyrządzenie znacznej szkody pokrzywdzonemu lub też w typie kwalifikowanym, o którym mowa w art. 296 par. 3 k.k., szkody w wielkich rozmiarach.
Szkodą znaczną jest szkoda w mieniu, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia, zaś szkodą wielkiej wartości jest szkoda w mieniu, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Przepis art. 296 k.k. nie stwierdza jednoznacznie, czy szkodę należy rozumieć tylko jako rzeczywistą stratę, którą poniósł poszkodowany (damnum emergens), czy też pojęcie to obejmuje także korzyści, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono (lucrum cessans). Dominuje jednak szerokie rozumienie szkody na tle art. 296 k.k., które w swym orzecznictwie zaakceptował Sąd Najwyższy.
Ochroną z art. 296 k.k. są objęte interesy majątkowe podmiotu gospodarczego, a nie zaś jego interesy osobiste. Sprawy majątkowe rozumiane powinny być w sposób możliwie szeroki i obejmować zarówno sam majątek pokrzywdzonego, jak i wszystkie związane z nim jego interesy majątkowe.
Czyn zabroniony z art. 296 k.k. może zostać popełniony zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Umyślność działania sprawcy może przybrać postać zamiaru ewentualnego, gdy sprawca wie, że jego zachowanie może wyrządzić szkodę, lecz na taką ewentualność się zgadza, jak również zamiaru bezpośredniego (art. 296 par. 2 k.k.), gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Artykuł 296 par. 4 k.k. karze również działanie sprawcy, który szkodę wyrządza nieumyślnie i wyrządza szkodę w sposób niezamierzony.
Przestępstwo niegospodarności określone w art. 296 par. 1 k.k. stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Jeżeli sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, jego zachowanie zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Z kolei drugi z typów kwalifikowanych przestępstwa niegospodarności określony w art. 296 par. 3 k.k. zagrożony jest karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Za nieumyślne popełnienie przestępstwa niegospodarności kodeks karny przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3.

PRZYKŁAD
Adam B. – prezes spółki z o.o. „P” otrzymał pismo rozwiązujące z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu licznych uchybień na stanowisku kierowniczym, które spowodowały zagrożenie interesów pracodawcy i naraziły pracodawcę na szkodę, a w szczególności niegospodarność, brak dbałości o interesy i mienie zakładu pracy. Założył on bowiem konkurencyjny Zakład Usług Porządkowych, wniósł do niej osobiste udziały i dalej je nabywa. Komisja kontrolna uznała, że członkowie zarządu (w tym prezes Adam B.) prowadzą w ten sposób działalność konkurencyjną wobec spółki, przy czym zakres działania obu spółek jest w kilku punktach taki sam. Stwierdzono także niezgodność danych liczbowych w sprawozdaniach spółki „P” za lata 1999 i 1997 odnośnie do wody i ścieków, co dyskredytuje ich wiarygodność.

Podstawa prawna
* Art. 296 par. 1–5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).