Oszustwo jest pojęciem prawa karnego. Określone jest przede wszystkim w kodeksie karnym oraz kodeksie karnym skarbowym. Można wymienić następujące typy oszustwa: oszustwo zwykłe (art. 286 k.k.); oszustwo komputerowe (art. 287 k.k.); oszustwo kredytowe (art. 297 k.k.); oszustwo kapitałowe (art. 311 k.k.); oszustwo ubezpieczeniowe (art. 298 k.k.); oszustwo podatkowe (art. 56 k.k.s.).
Oszustwo zwykłe
Oszustwo polega na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez jeden z trzech sposobów określonych w art. 286 k.k.:
* wprowadzenie w błąd, tzn. wytworzenie w świadomości pokrzywdzonego fałszywego obrazu pewnego stanu rzeczywistego, np. przez twierdzenie, że sprzedawany bezwartościowy metalowy pierścionek jest złoty),
* wyzyskanie błędu innej osoby, tzn. wykorzystanie przez sprawcę już istniejących, niezgodnych z rzeczywistością, opinii lub wyobrażeń osoby rozporządzającej mieniem (wyrok SN z 27 października 1986 r., OSNPG z 1987 r. nr 7, poz. 80),
* wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania przez inną osobę, tzn. wyzyskania stanów stałych (np. choroba psychiczna) lub przemijających (np. stan upojenia alkoholowego, po zażyciu narkotyków), zakłócenia świadomości ofiary albo niedojrzałość psychiczną (gdy pokrzywdzony jest dzieckiem).
Skutkiem przestępstwa oszustwa, określonego w art. 286 par. l k.k., jest niekorzystne rozporządzanie mieniem przez osobę pokrzywdzoną.
Oszustwo komputerowe
Oszustwo komputerowe to, zgodnie z art. 287 k.k., wpływanie na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przesyłanie informacji, a także każda zmiana, usuwanie albo wprowadzanie nowych zapisów danych informatycznych. Czynności te są podejmowane w celu uzyskania korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody. Nie jest konieczne powstanie szkody majątkowej po stronie podmiotu, którego stanu majątkowego dotyczą informacje, na które wpływa lub które zmienia sprawca.
Oszustwo kredytowe
Oszustwo kredytowe polega na przedłożeniu podrobionego, przerobionego lub poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu (pisemnego oświadczenia) w celu uzyskania dla siebie lub dla kogo innego od banku (jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą, a także od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi) kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia.
Oszustwo kapitałowe
Oszustwo kapitałowe stypizowane jest w art. 311 k.k. Polega na rozpowszechnianiu w dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi nieprawdziwych informacji lub przemilczaniu informacji o stanie majątkowym oferenta, mających istotne znaczenie dla nabycia, zbycia papierów wartościowych, podwyższenia albo obniżenia wkładu.
Chodzi tu o informacje mające istotne znaczenie dla określenia ceny nabycia papierów wartościowych, a więc te, które dotyczą stanu finansów i perspektywy rozwoju spółki, której akcje są oferowane.
Oszustwo ubezpieczeniowe
Uregulowane jest w art. 298 k.k. Zgodnie z nim, kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do pięciu lat.
Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wypłacie odszkodowania.
Oszustwo podatkowe
Reguluje je art. 56 par. 1–3 kodeksu karnego skarbowego. Stanowi pewną odmianę uchylania się od opodatkowania.
Oszustwo dokonywane jest w deklaracji lub oświadczeniu, a polega na podaniu przez podatnika nieprawdy lub zatajeniu prawdy bądź też niezawiadomieniu o zmianie danych, przez co następuje narażenie Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego na uszczuplenie podatku. Oszustwo podatkowe zagrożone jest karą grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do 2 lat, albo obu tym karom łącznie.
Oszustwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat ośmiu. Jeżeli zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, podatnik podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.
Sprawca oszustwa kapitałowego podlega karze pozbawienia wolności do trzech lat.
Sprawca oszustwa kredytowego podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do pięciu lat.
Oszustwo komputerowe zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do pięciu lat.
Podstawa prawna
* Art. 85 i 91 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz.U. nr 83, poz. 930 z późn. zm.).