To dziedzina prawa zajmująca się ochroną własności intelektualnej.
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, a ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Oznacza to, że np. autor książki czy kompozytor piosenki korzystają z ochrony prawa autorskiego bez konieczności dokonywania rejestracji, zastrzegania prawa do swojego dzieła etc. Nie jest też konieczne opublikowanie książki czy wyemitowanie skomponowanego utworu.
Przez ustalenie utworu należy rozumieć ustalenie końcowej jego postaci, niezależnie od fizycznej postaci jego utrwalenia. Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest nawet wygłoszony ustnie wykład, jeśli tylko ma charakter indywidualnej działalności twórczej, czyli gdy stanowi efekt twórczej działalności wykładowcy.
Prawo autorskie przewiduje, że twórcom przysługują dwa rodzaje praw do utworu. Są to autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste.
Twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji (pole eksploatacji to nic innego jak pewien obszar, na którym z dzieła można korzystać, jak np. druk, internet, film itp.) oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Te ogólne uregulowania poparte są dodatkowymi gwarancjami, zapewniającymi twórcy pełne prawo do dysponowania stworzonym przez niego dziełem.
To są właśnie tzw. autorskie prawa majątkowe. Prawa te mogą być przedmiotem swobodnego obrotu. Oznacza to, że w drodze umowy prawa te autor może przenieść na inną osobę lub podmiot. Z kolei autorskie prawa osobiste odnoszą się do sfery niemajątkowej, a więc pozaekonomicznych interesów twórcy utworu, interesów związanych z konkretną osobą (twórcą) i konkretnym utworem. W przypadku osobistych praw autorskich nie ma współwłasności tych praw – każdemu ze współtwórców przysługują te same autorskie prawa osobiste. Autorskie prawa osobiste to przede wszystkim prawo do autorstwa utworu oraz prawo dooznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo.
Autorskie prawa osobiste są tak ściśle związane z osobą twórcy, że nie można się ich ani skutecznie zrzec, ani też zbyć ich w jakikolwiek inny sposób. Nie można zatem przypisać autorstwa utworu innej osobie niż ta, która utwór stworzyła na podstawie umowy między rzeczywistym twórcą a osobą, która miałaby figurować jako autor.
Zrzeczenie się lub zbycie autorskich praw osobistych jest na podstawie przepisów prawa autorskiego bezskuteczne, ale dopuszczalne jest zawarcie przez twórcę (w tym także przez twórcę programu komputerowego) umowy, w której zobowiąże się, że nie będzie korzystał z określonej kategorii autorskich praw osobistych, a nawet zezwoli osobie trzeciej na wykonywanie tych praw w swoim imieniu. Wskazuje się przy tym, że w takiej sytuacji mamy do czynienia nie ze zrzeczeniem się tych praw, ale z ich wykonywaniem.
Ważną regułą wynikającą z polskiego prawa autorskiego jest ta, w myśl której, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Tu jednak ważna uwaga. Pracodawca nie nabędzie autorskich praw majątkowych do stworzonych przez pracownika utworów, jeśli te nie powstały w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.
Ochrona wynikająca z praw autorskich jest ochroną czasową, trwającą przez określony w przepisach okres. Obecnie autorskie prawa majątkowe wygasają co do zasady po upływie 70 lat, i to licząc od śmierci twórcy. Od zasady tej istnieją jednak liczne wyjątki.
PRZYKŁAD
Autor programu komputerowego zawarł z nabywcą majątkowych praw autorskich do tego programu umowę, na mocy której zezwolił nabywcy na wykonywanie w swoim imieniu praw wynikających z autorskich praw osobistych, w tym także w zakresie ochrony autorstwa programu. Nabywca na podstawie tej umowy, na wszystkich wprowadzonych do obrotu egzemplarzach utworu – zamiast nazwiska autora programu – twórcę programu wskazał poprzez zamieszczenie nazwy swego przedsiębiorstwa. W ten sposób strony umowy uzyskały taki sam efekt, jaki powstałby, gdyby zbycie autorskich praw osobistych do programu komputerowego było możliwe.
PRZYKŁAD
Kazimierz J. jest programistą zatrudnionym w znanej firmie informatycznej, zajmującej się programami edukacyjnymi. W ramach obowiązków pracowniczych pan Kazimierz odpowiedzialny jest za opracowanie interfejsów do tworzonego przez firmę oprogramowania. W tym samym czasie, w którym był zatrudniony w tej firmie, napisał program do obsługi baz danych wykorzystujących XML jako format przechowywania danych. Udostępnił go nieodpłatnie w internecie na podstawie licencji GNU GPL. Pracodawca, który dowiedział się o całym zdarzeniu, zażądał usunięcia programu z prywatnej witryny pana Kazimierza i wydania mu wszystkich egzemplarzy programu wraz z kodem źródłowym, twierdząc, że – zgodnie z prawem autorskim – nabył z mocy prawa wszystkie majątkowe prawa autorskie do napisanego przez pana Kazimierza programu. Żądanie pracodawcy pozbawione jest podstaw prawnych. Napisanego po godzinach programu nie można bowiem uznać za dzieło stworzone w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.
Podstawa prawna
* Art. 74 ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631).