emerytura

Jest to dożywotnie świadczenie pieniężne wypłacane w celu zapewnienia środków utrzymania w razie zaprzestania aktywności zawodowej z powodu osiągnięcia określonego wieku albo/i okresu zatrudnienia. Warunki otrzymania emerytury zależą od daty urodzenia i przynależności do określonej grupy zawodowej. Odrębne zasady przewidziane są dla trzech grup wiekowych: osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., urodzonych po 31 grudnia 1948 i urodzonych po 31 grudnia 1948, a przed 1 stycznia 1969 r.

Osoby urodzone przed 1949 r.
Osoby z tej grupy wiekowej mają prawo do tzw. starej emerytury wypłacanej wyłącznie przez ZUS. Jej otrzymanie zależy od spełnienia warunku dotyczącego wieku (co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) i wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. mogą również przejść na emeryturę mimo udowodnienia krótszego niż wymieniony okresu składkowego i nieskładkowego. Świadczenie przysługuje im po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat – kobieta, 65 lat – mężczyzna), jeśli posiadają co najmniej 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych – w przypadku kobiet, i co najmniej 20 lat – w przypadku mężczyzn.
Przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględniane są:

* okresy składkowe – okresy, za które opłacano składkę na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składki (wymienione w art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS),
* nieskładkowe – okresy bezczynności zawodowej ze ściśle określonych przez ustawodawcę przyczyn (wymienione w art. 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS),
* okresy uzupełniające, tj. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym – jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do uzyskania świadczenia (wymienione w art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS),
* okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – w zakresie niezbędnym do jej przyznania dla osoby, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn i utraciła prawo do tej renty.

Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mogą również skorzystać z tzw. wcześniejszej emerytury w wieku niższym niż wcześniej określony (m.in. pracownicy, osoby zatrudnione w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze), a także z emerytury, której przyznanie nie zależy od osiągnięcia wieku emerytalnego, ale od określonego stażu pracy (np. nauczyciele, górnicy).
Wysokość emerytury dla osób urodzonych przed 1949 r., tzw. starej emerytury, uzależniona jest od:

* wysokości podstawy wymiaru,
* uwzględnionego okresu składkowego i nieskładkowego,
* kwoty bazowej, obowiązującej w dacie powstania prawa do świadczenia.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. będą miały obliczaną emeryturę według wzoru: emerytura = 24 proc. kwoty bazowej + po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych + po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych.
Jeżeli okres kolejnych 10 lat kalendarzowych obejmuje również ubezpieczenie za granicą w państwie, z którym Polskę łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, albo w państwie członkowskim UE/EOG lub Szwajcarii, podstawa wymiaru emerytury może być ustalona z wyłączeniem pełnych lat kalendarzowych ubezpieczenia za granicą.
Jeżeli podstawy wymiaru emerytury nie można ustalić, świadczenie przyznawane jest w wysokości najniższej zagwarantowanej przez przepisy emerytalne. Nie dotyczy to jednak świadczenia, które przyznano po udowodnieniu okresu krótszego niż 20 lat – w przypadku kobiet, 25 lat – w przypadku mężczyzn.

Osoby urodzone po 1948 r.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. mogą przejść na tzw. nową emeryturę, z tym że urodzone po 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., mogły dokonać wyboru między starą a nową emeryturą. Nowe emerytury będą wypłacane przez ZUS i zakład emerytalny.
Warunkiem otrzymania nowej emerytury jest osiągnięcie określonego wieku, który dla kobiet wynosi 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat. Prawo do tej emerytury nie zależy od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia.

Osoby urodzone po 1948 r., a przed 1969 r., mogą też przejść na wcześniejsze emerytury na zasadach analogicznych, jakie obowiązują osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. (muszą jednak spełnić warunki do uzyskania emerytury do 31 grudnia 2007 r. oraz nie mogły one przystąpić do otwartego funduszu emerytalnego), a także na tzw. emerytury bez względu na wiek (np. nauczyciele).

Szczególne uregulowania
Szczególne uregulowanie dotyczy osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. – zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w tym w górnictwie i na kolei, ubezpieczonych z tytułu działalności twórczej lub artystycznej – które wymagany okres składkowy i nieskładkowy (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn) oraz wymagany dla danego stanowiska (branży) okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze osiągnęły nie później niż do 31 grudnia 1998 r. Mogą one przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego (waha się od 40 do 55 lat dla kobiet i od 45 do 60 lat dla mężczyzn) także po 31 grudnia 2007 r., pod warunkiem nieprzystąpienia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych i rozwiązania umowy o pracę – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Wysokość nowej emerytury będzie zależała od wysokości sumy zgromadzonej na koncie ubezpieczonego prowadzonym przez ZUS oraz wieku, w którym będzie przechodził on na emeryturę. Emerytura będzie obliczana według wzoru: emerytura = zwaloryzowane składki + zwaloryzowany kapitał początkowy/średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.
Średnie dalsze trwanie życia dla wieku emerytalnego jest ustalane wspólnie dla mężczyzn i kobiet. Dane, w formie tablic dalszego trwania życia, są publikowane corocznie przez Prezesa GUS do 31 marca.

Niektóre osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. otrzymają w przyszłości tzw. emeryturę mieszaną, ustalaną częściowo według starych, a częściowo według nowych zasad. W wyniku zmian przepisów obowiązujących od 1 listopada 2005 r. emerytura zostanie w ten sposób ustalona dla kobiet, które wiek 60 lat ukończą w okresie od 2009 do 2013 r.
Warunkiem obliczenia w taki sposób emerytury jest nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego oraz niepobieranie emerytury ustalonej na starych zasadach. Im później osoba ubezpieczona ukończy ten wiek emerytalny w okresie 2009–2013, tym mniejsza będzie część emerytury obliczona według starych zasad (np. emerytura osoby, która osiągnie wiek emerytalny w 2009 r., będzie obliczona w następujący sposób: 80 proc. emerytury obliczonej według starych zasad plus 20 proc. emerytury obliczonej według nowych reguł).

PRZYKŁAD
Tomasz K. urodził się w 1945 r. Przez 40 lat pracował w budownictwie – wykonywał prace dekarskie. Po osiągnięciu 60 lat Tomasz K. będzie mógł przejść na wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Pracownikowi, który wykonywał prace dekarskie, przysługuje bowiem w myśl par. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wcześniejsza emerytura, gdy osiągnie wiek 60 lat, ma 25-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

SŁOWNICZEK
KWOTA BAZOWA – to kwota odpowiadająca 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto w gospodarce narodowej pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, w poprzednim roku kalendarzowym. Kwota bazowa jest ustalana corocznie i obowiązuje od
1 marca każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego (od 1 marca 2005 r. wynosi 1903,03 zł). Ogłasza ją Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” do 9 roboczego dnia lutego każdego roku.

PODSTAWA WYMIARU EMERYTURY – przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne ze ściśle określonego okresu. Może być ona ustalona:

* z 10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie,
* z 20 lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem złożenia wniosku o świadczenie.

PRZYKŁAD
Anna K., urodzona w 1951 r., już teraz ma 27 lat okresów składkowych i 5 lat okresów nieskładkowych, a wciąż jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Anna K. otrzyma tzw. wcześniejszą emeryturę pracowniczą (przewidzianą w art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), gdyż warunki wymagane do jej uzyskania spełni w 2006 r. Są one następujące:

* osiągnięcie wieku 55 lat i 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego,
* bycie ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, pracownikiem,
* w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawanie w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy,
* nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Emerytura z tytułu pracy w szczególnych warunkach przysługuje także zatrudnionym na podstawie stosunku pracy u prywatnego pracodawcy.

Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).