Podatnikami tego podatku są tylko osoby fizyczne. Podlega mu nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych, tytułem:
• dziedziczenia (spadku), zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego
• darowizny, polecenia darczyńcy
• zasiedzenia
• nieodpłatnego zniesienia współwłasności
• zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu
• nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.
Podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Ustawa określa przypadki, kiedy to nabycie nie podlega podatkowi. Podatkowi nie podlega:
• nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca lub darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
• nabycie w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw
• nabycie w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego
• nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego
• nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym.
Zwolnienia od podatku
Ustawa o podatku od spadków i darowizn zawiera szeroki katalog czynności zwolnionych. Wśród najczęściej stosowanych w praktyce warto wymienić zwolnienie nabycia w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny. Warunkiem zwolnienia jest przeznaczenie pieniędzy lub rzeczy przez obdarowanego w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.
Inny przykład czynności zwolnionej od podatku to nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia określone warunki oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę.
Zwolnione z podatku będzie również nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe.
Zwolnienie całkowite
Oprócz tego zwolnienia, przysługuje całkowite zwolnienie z podatku dla najbliższej rodziny np. pomiędzy rodzicami i dziećmi, pomiędzy małżonkami.
Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:
• zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, oraz
• udokumentują - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę 9637 zł - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:
• wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty 9637 zł lub
• gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.
Kwota wolna
Nie każda umowa darowizny czy otrzymanie spadku oznacza konieczność zapłaty podatku. Poza zwolnieniem od podatku ustawodawca przewidział także kwotę wolną. Jej wysokość uzależniona jest od grupy podatkowej, do której zaliczani są zbywca i nabywca. Opodatkowaniu podlega nabycie od jednej osoby własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:
9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, to sumuje się świadczenie otrzymane w okresie 5 lat.
Podstawa opodatkowania
Podstawę opodatkowania stanowi tzw. czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych. Jest to wartość ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego po potrąceniu długów i ciężarów.
Wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw, a wartość praw do wkładów oszczędnościowych - w wysokości tych wkładów.
Wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego
Wysokość podatku
Podatek od spadków i darowizn ma charakter progresywny – opłacany jest według skali. Wysokość podatku uzależniona jest od grupy podatkowej, do której zaliczani są zbywca i nabywca. W przypadku I grupy podatkowej wysokość podatku wynosi 3 proc., 5 proc. i 7 proc. Podatnicy należący do II grupy podatkowej zapłacą – w zależności od wysokości świadczenia – stawkę 7 proc., 9 proc. i 12 proc. Najwięcej podatku zapłacą nabywcy całkowicie niezwiązani ze zbywcą – w tej sytuacji stawka wynosi 12 proc., 16 proc. i 20 proc.
Ulga na nabycie mieszkania lub domu
Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje ulgę na nabycie mieszkania lub domu. Ma ona zastosowanie w przypadku nabycia:
• w drodze dziedziczenia (spadku), zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej,
• w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego przez osoby zaliczane do II grupy podatkowej,
• w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego przez osoby zaliczane do III grupy podatkowej, które sprawowały opiekę nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym, przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów przez notariusza.
Ulga polega na niewliczaniu do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m2 powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału.
Aby jednak skorzystać z tej ulgi, należy spełnić kilka warunków. Przede wszystkim nabywca nie może być właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość. Drugi ważny warunek to konieczność zamieszkiwania w nabytym lokalu przez 5 lat.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Podatnicy podatku są obowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych SD-3. Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.
Obowiązek składania zeznań podatkowych nie dotyczy przypadków, w których podatek jest pobierany przez płatnika.
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn