Jak uregulować kontakty z dzieckiem po rozwodzie?

Kontakty z dzieckiem są prawem i obowiązkiem przysługującym każdemu z rodziców, dalszych krewnych oraz innych osób, jeżeli przez dłuższy czas sprawowały one pieczę nad dzieckiem. Rodzice wspólnie podejmują decyzję o sposobie wykonywania prawa do kontaktu z dzieckiem mając na uwadze jego dobro i rozsądne życzenia. W przypadku braku takiego porozumienia sprawę rozstrzyga sąd.

Jak należy rozumieć prawo do kontaktu z dzieckiem?

Art. 113 par. 2 KRO zawiera przykładowy katalog sposobów wykonywania prawa do kontaktu z dzieckiem, do którego w szczególności należą: przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Użycie przez ustawodawcę wyrazu „w szczególności” oznacza, że kontakty mogą być wykonywane także w inny sposób niż wskazany w ww. przepisie. Prawo do kontaktu z dzieckiem wynika z naturalnej więzi, jaka istnieje między rodzicami a dzieckiem i istnieje ono bez względu na to, czy dziecko przebywa u jednego z rodziców czy pozostaje np. w pieczy zastępczej. Instytucja kontaktów z dzieckiem jest niezależna od władzy rodzicielskiej.

Spory między rodzicami

Do konfliktu najczęściej dochodzi w kontekście zakresu wykonywanego prawa do kontaktu z dzieckiem, tj. gdy jedna ze stron domaga się szerszego kontaktu, podczas gdy druga stara się ten kontakt ograniczyć uzasadniając to np. demoralizującym wpływem na dziecko. Sąd wydając rozstrzygnięcie powinien dokładnie zbadać wszystkie okoliczności i kierować się dobrem dziecka. W praktyce często zdarza się, że dziecko jest negatywnie nastawiane przez jedną ze stron. Rozstrzygnięcia w sprawach o rozwód, separację i unieważnienie małżeństwa zawierają orzeczenia w sprawie kontaktów, dlatego też takie postępowanie zawiesza się, jeżeli wcześniej toczyła się np. sprawa o rozwód. Zgodnie z art. 58 par. 1b KRO na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymaniu kontaktu z dzieckiem. Ponadto kwestia kontaktów z dzieckiem może być ustalona w drodze mediacji.

Ograniczenie kontaktów

Zgodnie z art. 113²par. 1 KRO sąd ograniczy kontakty rodziców z dzieckiem mając na uwadze dobro dziecka. Stosownie do treści art. 113² par. 2 KRO ograniczenie to może polegać na: zakazaniu spotykania się z dzieckiem, zakazaniu zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, zezwoleniu na spotykanie się tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej wskazanej osoby wskazanej przez sąd, ograniczenie kontaktów do określonych sposobów porozumiewania się na odległość czy zakazaniu porozumiewania się na odległość. Powyższe wyliczenie ma charakter jedynie przykładowy. Ograniczenie może dotyczyć jednego z rodziców lub też obojga, jeżeli dziecko pozostaje np. pod opieką opiekuna.

Zakaz kontaktów

Sąd zakaże utrzymywania kontaktów rodziców z dzieckiem, jeżeli dobro dziecka jest poważnie zagrożone lub naruszone, zgodnie z art. 113³ KRO, co będzie miało miejsce, jeżeli wykonywanie prawa do kontaktu z dzieckiem prowadzi np. do demoralizacji. Zakaz kontaktu może dotyczyć jednego z rodziców lub ich obojga, jeżeli dziecko przebywa np. w pieczy zastępczej. Na podstawie art. 113⁴ KRO sąd orzekając w sprawie kontaktów może zobowiązać rodziców do określonego postępowania i np. skierować do określonej placówki terapeutycznej. Możliwa jest również zmiana rozstrzygnięcia w przedmiocie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.

Postępowanie w sprawie o ustalenie kontaktu

W celu wszczęcia sprawy o ustalenie kontaktu należy złożyć odpowiedni wniosek we właściwym miejscowo Sądzie Rejonowym, w którym należy wskazać, w jaki sposób prawo do kontaktu z dzieckiem powinno zostać uregulowane, czyli np. w jakie dni mają odbywać się spotkania z dzieckiem. We wniosku można również zawrzeć odrębne żądania takie jak np. zagrożenie jednemu z rodziców nakazem zapłaty określonej kwoty pieniężnej za naruszenia ustaleń dotyczących prawa do kontaktu. Wniosek należy odpowiednio uzasadnić i załączyć dowody na poparcie twierdzeń. Przewidziana jest opłata skarbowa w wysokości 100 zł w przypadku uregulowania kontaktu z jednym dzieckiem. Opłata za dwójkę dzieci wyniesie 200 zł.

Brak stosownej regulacji w KK, ale możliwe zobowiązanie do zapłaty

Na chwilę obecną kwestia utrudniania kontaktów z dzieckiem nie została uregulowana na gruncie kodeksu karnego. Jeżeli natomiast istnieje uzasadniona obawa, że obowiązki dotyczące prawa do kontaktu zostaną naruszone, możliwe jest wpisanie nakazu zapłaty określonej sumy pieniężnej na podstawie art. 598¹⁵ i art. 598¹⁶ KPC. Może to nastąpić zarówno w postanowieniu w sprawie o kontakty jak i w wyroku rozwodowym. Zgodnie z wyrokiem TK z dnia 22 czerwca 2022 r. oba ww. przepisy KPC są niekonstytucyjne, a sądy przy rozpatrywaniu wniosków o zagrożenie zapłatą określonej sumy pieniężnej oraz zobowiązanie do zapłaty tej sumy – mają obowiązek wziąć pod uwagę, czy do niewykonania albo niewłaściwego wykonania obowiązków przez osobę, sprawującej pieczę, doszło w wyniku uwzględnienia woli dziecka.

Konwencja Haska z 25 października 1980 r.

Aktem prawa międzynarodowego mającym na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom uprowadzania lub zatrzymywania dzieci jest Konwencja Haska z 25 października 1980 r. W rozumieniu Konwencji uprowadzenie ma miejsce, jeżeli doszło do naruszenia prawa do opieki w państwie, w którym dziecko wcześniej przebywało. Wniosek o powrót należy skierować do odpowiedniego organu państwa, w którym dziecko aktualnie się znajduje. Nie dotyczy ona dzieci, które osiągnęły wiek 16 lat.

Podsumowanie

Kontakty z dzieckiem są prawem i obowiązkiem każdego z rodziców, dalszych krewnych i innych osób, jeżeli przez dłuższy czas sprawowały opiekę nad dzieckiem. W przypadku braku porozumienia rodziców kwestia ta rozstrzygana jest sądownie. Sąd orzekając w przedmiocie kontaktów winien dokładnie zbadać wszystkie okoliczności i kierować się dobrem dziecka. Możliwe jest ograniczenie kontaktów na podstawie art. 113² par. 2 KRO czy też orzeczenie całkowitego zakazu na podstawie art. 113² KRO. Ustawodawca nie przewidział żadnej sankcji za utrudnianie kontaktów na gruncie KK. W grę wchodzi jedynie zagrożenie zapłatą określonej sumy i zobowiązanie do jej zapłaty na podstawie art. 598¹⁵ i 598¹⁶ KPC, przy czym zgodnie z wyrokiem TK z dnia 22 czerwca 2022 r. sądy przy rozpatrywaniu wniosków o zagrożenie zapłatą określonej sumy pieniężnej oraz zobowiązanie do zapłaty tej sumy – mają obowiązek wziąć pod uwagę, czy do niewykonania albo niewłaściwego wykonania obowiązków przez osobę, sprawującej pieczę, doszło w wyniku uwzględnienia woli dziecka. Aktem prawa międzynarodowego mającym na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom uprowadzania lub zatrzymywania dzieci jest Konwencja Haska z 25 października 1980 r.