Senat w czwartek przyjął opinię w sprawie zasad wykorzystania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, utworzonego przez Unię Europejską. Za przyjęciem opinii głosowało 51 senatorów, przeciw - 47.
Opinia przedstawia oczekiwania, których wypełnienie - zdaniem senatorów - jest konieczne dla sprawnego, transparentnego, sprawiedliwego i pełnego wykorzystania środków z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności w Krajowym Planie Odbudowy (KPO).
Jak przypominają senatorowie, Unia Europejska opiera się na takich wartościach, jak poszanowanie godności osoby ludzkiej, wolność, demokracja, równość, państwo prawne, poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości, tolerancja, sprawiedliwość, solidarność oraz równość kobiet i mężczyzn. Senatorowie podkreślają też, że nierespektowanie i niezrealizowanie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE narusza zasady praworządności i może skutkować zamrożeniem lub utratą środków z Funduszu Odbudowy.
Zdaniem senatorów, w Krajowym Planie Odbudowy fundusze powinny być przekazywane beneficjentom w formie dotacji na zadania, których charakter jest z natury deficytowy, a środki zwrotne na przedsięwzięcia związane z działalnością gospodarczą, z natury dochodową.
Wskazują, że co najmniej 40 proc. środków przeznaczanych dla poszczególnych komponentów KPO powinno znaleźć się w dyspozycji samorządów, a nakłady na ochronę zdrowia i wsparcie kadr medycznych powinny być znacząco zwiększone, aby doprowadzić do rzeczywistej przebudowy systemu ochrony zdrowia na system nowoczesny, efektywny, przyjazny pacjentowi i odporny na zagrożenia epidemiczne. Senatorowie przeciwstawiają się jednocześnie rządowym planom centralizacji systemu opieki zdrowotnej.
Opinia precyzuje także oczekiwania i kompetencje związane z Komitetem Monitorującym KPO. Zdaniem Izby, powinien on być złożony w równych częściach z reprezentatywnych przedstawicieli ministerstw, samorządów oraz organizacji społeczno-gospodarczych, w tym organizacji pozarządowych, pracodawców, związkowych i przedstawicieli uczelni wyższych, wybieranych przez te podmioty według odrębnych przepisów.
Ponadto w składzie Komitetu Monitorującego powinno być po 2 przedstawicieli Sejmu i Senatu. Senatorowie podkreślają też, że konieczne jest jak najszybsze przygotowanie ustawy wdrożeniowej, zawierającej zapisy gwarantujące sprawiedliwy, niewykluczający nikogo, skuteczny i transparentny sposób dystrybucji środków finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów zmarginalizowanych. Senat proponuje także powołanie na poziomie regionalnym 16 instytucji koordynujących wdrażanie KPO, odpowiadających za jego transze regionalne.
Wiceminister funduszy i polityki regionalnej Waldemar Buda przekonywał w czwartek w Senacie, że projekt opinii Senatu jest niezgodny z prawem oraz porządkiem legislacyjnym, gdyż - jego zdaniem - dotyczy ustawy, którą jeszcze nie zajął się Sejm. "Falandyzacja to mało powiedziane" - ocenił.
Buda podziękował tym senatorom, którzy zadecydowali o przyjęciu w czwartek bez poprawek ustawy upoważniającej prezydenta do ratyfikacji decyzji RE ws. zasobów własnych UE. Wiceminister podkreślił, że w czwartek Austria ratyfikowała decyzję o zasobach własnych UE, w związku z czym Polska jest ostatnim państwem unijnym, który jeszcze tego nie dokonał.
W debacie nad projektem opinii senatorowie KO podkreślali, że Senat ma prawo do wyrażania opinii w proponowanej formie. Alicja Chybicka (KO) przekonywała, że warto skorzystać z opinii przy pracach nad KPO. Podkreśliła, że Komisja Europejska krytycznie oceniła brak planu konkretnych przedsięwzięć m.in. w ochronie zdrowia.
Bogdan Zdrojewski (KO) zaznaczył, że opinie formalnie przyjęte przez Senat są proponowane także dlatego, że - jak mówił - "nie ufamy rządowi". Krzysztof Kwiatkowski (niezrzeszony) przekonywał, żeby wydatkowanie środków z FO sprawdzała Najwyższa Izba Kontroli".
Senator Jerzy Czerwiński (PiS), który wnioskował o odrzucenie projektu, przyznał, że Senat ma prawo do wyrażania takich opinii w formie uchwały, jednak - jak zaznaczył - nie jest to tekst "wiążący prawnie". "Można w opinii napisać dowolne rzeczy, tylko pytanie jest czy zawsze jest to sensowne. Bo jeśli Senat podejmie uchwałę, że Ziemia jest płaska, to wszyscy ją wyśmieją, ale jeśli Senat podejmie uchwałę, że Ziemia jest prawie okrągła, to też będzie to do wyśmiania, bo tym Senat już teraz się nie powinien zajmować" - powiedział.