Dlaczego bioróżnorodność jest dla firmy ważniejsza, niż się z pozoru wydaje [PORADNIK DGP]

Działalność gospodarcza i natura są ze sobą nierozerwalnie związane, a zaburzenie bioróżnorodności niesie poważne konsekwencje dla przedsiębiorstw i całego ekosystemu, w którym działają. Jednak problem ten – w przeciwieństwie do kryzysu związanego z postępującymi zmianami klimatu – dopiero od niedawna przyciąga uwagę biznesu

Zaburzenia bioróżnorodności to zmniejszenie światowej produkcji gospodarczej

utrata bioróżnorodności

Bioróżnorodność, rozumiana jako różnorodność życia na Ziemi ‒ każdej rośliny, zwierzęcia i drobnoustroju, stanowi podstawę dobrostanu człowieka. Ponad połowa światowej produkcji gospodarczej, o wartości ok. 44 bln dol., jest w umiarkowanym lub dużym stopniu zależna od prawidłowego funkcjonowania ekosystemów. Konieczność dbałości o ich dobrostan powinna być zatem priorytetowa dla wszystkich – społeczności lokalnych, globalnych przedsiębiorstw i konsumentów. Niestety tempo spadku różnorodności biologicznej nigdy nie było tak szybkie. Według ekspertów World Economic Forum (WEF) obecne tempo wymierania gatunków jest dziesiątki do setek razy szybsze niż średnia z ostatnich 10 milionów lat.

• Czym jest bioróżnorodność?

Trudności w zrozumieniu pojęcia bioróżnorodności (oraz powiązanych z nim aspektów) doprowadziły do powszechnego przekonania, że jej spadek wiąże się głównie z wymieraniem gatunków. Wpłynęło to na wciąż jeszcze ograniczone zaangażowanie zarówno społeczeństwa, jak i świata biznesu w działania na rzecz ochrony bioróżnorodności.

Zgodnie z definicją z konwencji o różnorodności biologicznej sporządzonej w Rio de Janeiro 5 czerwca 1992 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 184 poz. 1532; dalej: konwencja o bioróżnorodności) różnorodność biologiczna stanowi zmienność genów, gatunków i ekosystemów. Z kolei różnorodność genetyczna związana jest z występowaniem w populacji wielu alleli tego samego genu. Różnorodność gatunkowa dotyczy liczby gatunków żyjących w określonym ekosystemie. Natomiast różnorodność ekosystemowa związana jest ze wzajemnie oddziałującymi na siebie rozmaitymi naturalnymi siedliskami i ekosystemami.

• Jakie są główne czynniki utraty bioróżnorodności?

Obecnie wpływ człowieka na planetę jest tak duży, że skłoniło to naukowców do określenia nowej epoki geologicznej: antropocenu, czyli okresu, w którym człowiek jest główną przyczyną zmian geologicznych na planecie, a wywierany wpływ będzie widoczny w przyszłości w śladach kopalnych. Działalność człowieka doprowadziła już do wyginięcia niemal 83 proc. dzikich ssaków oraz połowy wszystkich roślin.

Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna ds. Bioróżnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (ang. Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, IPBES) przeprowadziła analizę, której wyniki wskazują, że za ponad 90 proc. utraty bioróżnorodności odpowiada pięć czynników bezpośrednio związanych z ewoluującym wzrostem konsumpcji, produkcji i handlu:

▶ Zmiana użytkowania gruntów, mórz i wylesianie

Czynnik ten obejmuje przekształcanie pokrycia terenu, takiego jak lasy, tereny podmokłe i inne siedliska naturalne, na cele rolnicze i miejskie. Według szacunków ONZ w trakcie minionej dekady rocznie wycięto lasy o powierzchni około 10 mln hektarów, co odpowiada powierzchni Portugalii. Od 1990 r. w wyniku przekształcenia gruntów, głównie na cele rolne, utracono łącznie około 420 mln hektarów lasów, które stanowią dom dla ponad 80 proc. wszystkich lądowych gatunków zwierząt, roślin i owadów na naszej planecie. Innym problemem jest również fragmentacja siedlisk, związana np. z rozwojem infrastruktury transportowej.

Ogranicza to mobilność dzikich zwierząt, co może prowadzić do tzw. chowu wsobnego, a w konsekwencji do utraty różnorodności genetycznej. Pogarsza to również w dłuższej perspektywie stan zdrowia populacji, czyniąc ją bardziej podatną na choroby i bardziej narażoną na wyginięcie.

▶ Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych

Według raportu IPBES obecny poziom eksploatacji zasobów naturalnych zagraża nie tylko przetrwaniu miliona gatunków na całym świecie, lecz także źródłom utrzymania miliardów ludzi. Jednym z głównych problemów jest przełowienie, co oznacza, że ryby są poławiane w znacznie szybszym tempie, niż będą się w stanie odrodzić ‒ ekosystemy są już na skraju załamania. Ważne znaczenie dla różnorodności biologicznej w ekosystemach morskich ma także przyłów, który odnosi się do dużych ilości niechcianych zwierząt morskich chwytanych podczas połowów określonego gatunku, a następnie wyrzucanych jako odpady, co powoduje niepotrzebne straty. Każdego roku przyłowy wynoszą ok. 38,5 mln ton.

▶ Zmiany klimatu

Globalne ocieplenie ma bezpośredni wpływ zwłaszcza na najbardziej wrażliwe ekosystemy, takie jak tundra arktyczna, lasy deszczowe i rafy koralowe. Według IPBES wzrost temperatury spowodowany zmianą klimatu może zagrozić aż jednemu na sześć gatunków na poziomie globalnym.

▶ Wzrost zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza

Choć zanieczyszczenie jest poważnym czynnikiem wpływającym negatywnie na różnorodność biologiczną i zmiany ekosystemów we wszystkich biomach, to ma szczególnie niszczycielski i bezpośredni wpływ na siedliska słodkowodne i morskie. Jest to związane ze stosowaniem nawozów azotowo-fosforowych, które po przedostaniu się do rzek i mórz powodują ich eutrofizację i zakwaszenie, co umożliwia namnażanie się i zakwit glonów, które pozbawiają wodę tlenu. W rezultacie powstają tzw. martwe strefy, w których zawartość tlenu jest niewystarczająca, aby podtrzymać życie. Jednym z najbardziej dotkniętych tym problemem akwenów jest Morze Bałtyckie, w którym jest siedem z dziesięciu takich największych stref na świecie.

▶ Niekontrolowane rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych

Inwazyjne gatunki to rośliny, zwierzęta, patogeny i inne organizmy, które nie są rodzime dla danego ekosystemu i mogą zakłócać jego funkcjonowanie oraz wpłynąć na zmniejszenie populacji lub eliminowanie gatunków rodzimych poprzez konkurencję pokarmową, drapieżnictwo lub przekazywanie patogenów. Gatunki obce przedostają się do nowych ekosystemów najczęściej przez nieświadomą pomoc człowieka. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych sposobów przemieszczania się morskich gatunków obcych są wody balastowe statków oraz zanieczyszczone zewnętrzne części ich kadłubów. Jednak człowiek może szkodzić gatunkom rodzimym także w świadomy sposób, np. sadząc w ogrodach i parkach w Europie rośliny ozdobne, takie jak klon jesionolistny czy nawłoć kanadyjska. Dodatkowo zjawisko to jest potęgowane przez zmieniające się warunki klimatyczne, które stwarzają nowe ścieżki wprowadzania gatunków inwazyjnych, takie jak szlaki żeglugowe otwierające się w miarę cofania się lodu morskiego. Zmiany klimatu mogą sprawić, że istniejące narzędzia kontroli gatunków inwazyjnych, takie jak bariery wodne wymagające minimalnych przepływów wody, będą mniej skuteczne.

wpływ firm na bioróżnorodność i zależność od niej

Żeby móc lepiej zrozumieć wartość ekonomiczną bioróżnorodności, należy wprowadzić pojęcie usług ekosystemowych. Chodzi o zysk wypływający z tzw. kapitału naturalnego lub szerzej: wszelkie korzyści, jakie ekosystemy naturalne przynoszą człowiekowi. Zgodnie z definicją National Wildlife wartość ta przekłada się na cztery kategorie usług:

1)zaopatrzeniowe, czyli wszelkiego rodzaju korzyści dla ludzi, które można wydobyć z natury, obejmujące m.in. produkcję żywności i dostęp do wody; oprócz żywności, inne rodzaje usług zaopatrzeniowych obejmują wodę pitną, drewno, paliwa kopalne, a także produkty lecznicze;

2)regulacyjne, takie jak kontrola klimatu i chorób; ekosystemy zapewniają również pośrednie usługi podnoszące jakość życia na Ziemi, obejmują one zapylanie roślin, oczyszczanie powietrza i wody, erozję i kontrolę powodzi, a także składowanie dwutlenku węgla; wszystkie te procesy współdziałają, aby ekosystemy były czyste, zrównoważone, funkcjonalne i odporne na zmiany;

3) kulturalne, które obejmują korzyści duchowe i rekreacyjne; stanowią one korzyści niematerialne, które przyczyniają się do rozwoju kulturowego ludzi poprzez zwiększenie kreatywności, jak również zapewnianie miejsc do rekreacji;

4)wspierające, które stanowią podstawę życia na Ziemi; ekosystemy nie mogłyby przetrwać bez spójności podstawowych procesów naturalnych, takich jak fotosynteza oraz obieg składników odżywczych, bez tego rodzaju usług nie byłoby usług zaopatrzeniowych, regulacyjnych i kulturalnych.

WEF w Globalnym Raporcie Ryzyka podkreśla, że trzy największe sektory w dużym stopniu zależne od natury generują łącznie niemal 8 bln dolarów wartości dodanej brutto:

• budownictwo (4 bln dolarów),
• rolnictwo (2,5 bln dolarów),
• żywność i napoje (1,4 bln dolarów).

Ze względu na bezpośrednią zależność tych sektorów od natury potencjalne ryzyko łatwo zrozumieć. Konsekwencje dla innych gałęzi gospodarki, choć mniej oczywiste, są również znaczące. Wyróżniamy trzy główne mechanizmy, które sprawiają, że ryzyko związane z naturą staje się istotne dla firm:

1)zależność działalności gospodarczej od natury ‒ kiedy firmy są bezpośrednio zależne od natury ze względu na charakter swojej działalności, wydajność łańcucha dostaw i ciągłość działania;

2)skutki wpływu działalności gospodarczej na naturę ‒ kiedy bezpośredni i pośredni wpływ działalności biznesowej na utratę natury może wywołać negatywne konsekwencje, takie jak utrata klientów lub całych rynków;

3)skutki wpływu utraty natury na społeczeństwo ‒ kiedy utrata natury powoduje zakłócenia w społeczeństwie i na rynkach, na których działają firmy, co może objawiać się zarówno ryzykiem fizycznym, jak i transformacyjnym.

Relacja biznesu z bioróżnorodnością jest dwojaka. Z jednej strony poprzez eksploatację zasobów naturalnych i działalność przemysłową firmy wywierają presję na różnorodność biologiczną i zmniejszają zdolność natury do świadczenia przez nią usług w przyszłości. Z drugiej strony większość przedsiębiorstw jest bardzo uzależniona od zasobów naturalnych w zakresie dostaw surowców i funkcjonowania swoich łańcuchów wartości.

Badania pokazują, że jeśli obecne tempo niszczenia środowiska naturalnego się nie zmniejszy, to niektóre ekosystemy mogą przekroczyć nieodwracalne punkty krytyczne, co będzie miało dalekosiężne skutki gospodarcze. Doskonały przykład stanowi masowa wycinka lasów tropikalnych w Amazonii. Wiąże się ona nie tylko z utratą bioróżnorodności poprzez dewastację siedlisk wielu gatunków zwierząt i roślin, ale również ze zmianą regionalnych wzorców pogodowych, co przekłada się na regionalną dostępność wody, a tym samym produktywność rolnictwa. Modele prognostyczne wskazują, że jeśli region osiągnie punkt krytyczny, a jego części staną się nieaktywne, doprowadzi to do wydłużenia czasu trwania susz w regionie i rocznych strat w produkcji rolnej. W samej Brazylii wynoszą one 422 mln dolarów. Ponieważ kraj ten jest znaczącym światowym eksporterem żywności, gwałtowny spadek produkcji rolnej może wpłynąć na ceny żywności w skali globu.

W miarę pogarszania się stanu środowiska naturalnego światowa gospodarka narażona jest na coraz większe ryzyko. Ma ono nie tylko charakter operacyjny i finansowy, związany z ograniczeniem usług ekosystemowych, od których zależą przedsiębiorstwa, lecz także charakter wizerunkowy i prawny. Opinia publiczna ma coraz większe znaczenie, a konsumenci stają się coraz bardziej świadomi szkód środowiskowych powodowanych przez przemysł i domagają się zdecydowanych działań. Dodatkowo agencje ratingowe zaczęły uwzględniać to w swoich ocenach, a inwestorzy instytucjonalni domagają się większej odpowiedzialności w zakresie zagrożeń dla środowiska. Oznacza to, że przedsiębiorstwa mogą ponosić wyższe koszty, jeśli degradują przyrodę.

Rozwiązanie problemu utraty bioróżnorodności jest złożone, ale jeśli działania transformacyjne nie zostaną pilnie podjęte, to ryzyko i potencjalne skutki zarówno dla społeczeństwa, jak i świata biznesu będą bardziej dotkliwe. Liderzy biznesowi powinni umieścić troskę o naturę w centrum swoich procesów decyzyjnych oraz systematycznie podejmować działania, aby ograniczyć ryzyko związane ze szkodami wyrządzanymi naturze i uniknąć poważnych konsekwencji.

unijne wysiłki na rzecz ochrony bioróżnorodności

W ostatnim dziesięcioleciu Unia Europejska opublikowała wiele złożonych i ambitnych strategii oraz regulacji prawnych, które mają przeciwdziałać zanikowi siedlisk przyrodniczych i zmianie klimatu.

Po pierwsze, opublikowana została Strategia Bioróżnorodności 2030, która wyznacza kierunek zmian systemowych w całej Unii, które nieuchronnie zmienią sposób prowadzenia działalności gospodarczej.

Po drugie, UE wydaje coraz bardziej ambitne regulacje, dotyczące obowiązków sprawozdawczych (np. CSRD, ang. Corporate Sustainability Reporting Directive), które mają zwiększyć przejrzystość informacji o wpływie biznesu na naturę.

Najważniejszą i nadrzędną strategią UE dotyczącą bioróżnorodności jest Strategia Bioróżnorodności 2030. To kompleksowy, ambitny i długoterminowy plan, który ma odwrócić proces degradacji ekosystemów w całej Europie. Strategia obejmuje ponad 100 konkretnych działań z kilku obszarów, a jej celem jest wspieranie odbudowy różnorodności biologicznej z korzyścią zarówno dla ludzi i klimatu, jak i dla przedsiębiorstw. Poniżej omówimy niektóre z tych działań, a należą do nich:

• przyjęcie rozporządzenia w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych,
• powiększenie stref Natura 2000,
• strategia leśna 2030,
• strategia „Od pola do stołu”,
• wspólna polityka rolna,
• rewizja strategii zrównoważonego finansowania.

rozporządzenie w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych: kluczowy kamień milowy

Przyjęte 27 lutego br. przez Parlament Europejski rozporządzenie w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych (Nature Restoration Law) wymaga od państw członkowskich UE przedstawienia wiążących celów w zakresie odbudowy ekosystemów. Na mocy jego przepisów państwa do 2030 r. muszą odbudować co najmniej 30 proc. zdegradowanych ekosystemów, do 2024 r. – 60 proc., a do 2050 r. – 90 proc. Regulacje te kładą nacisk na priorytetowe traktowanie obszarów Natura 2000 i nakazują ich ciągłe monitorowanie, aby zapobiec znacznemu pogorszeniu obszarów rekultywowanych. Co to oznacza dla przedsiębiorstw – jakie są wyzwania i szanse?

▶ Szanse:

• korzyści społeczne i gospodarcze ‒ tworzenie miejsc pracy, poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego oraz wzmocnienie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego; dla przedsiębiorstw, zwłaszcza tych, których działalność zależy od zdrowych ekosystemów, długoterminowe korzyści obejmują odporność na klęski żywiołowe, poprawę jakości wody i możliwości w zakresie działań rekultywacyjnych;
• korzyści specyficzne dla sektora ‒ niektóre sektory, takie jak turystyka, przemysł rolno-spożywczy, rybołówstwo i gospodarka wodna, mogą zyskać na poprawie usług ekosystemowych; działania na rzecz odbudowy mogą prowadzić do poprawy warunków glebowych, zrównoważonych zasobów rybnych i lepszego oczyszczania wody;
• zaangażowanie sektora finansowego ‒ pełni on kluczową rolę we wspieraniu transformacji w kierunku poprawy warunków ekosystemowych; mechanizmy zachęt mają ułatwić tę transformację.

▶ Wyzwania:

• implikacje kosztowe dla zarządców gruntów ‒ rolnicy, leśnicy i inni zarządcy gruntów będą borykać się zarówno z jednorazowymi, jak i powtarzającymi się kosztami związanymi ze zmianą praktyk zarządzania użytkowaniem gruntów; dostosowania te, mimo że mogą nakładać znaczne obciążenia finansowe na tych interesariuszy, są jednak konieczne, aby osiągnąć cele w zakresie odbudowy ekosystemów;
• koszty specyficzne dla sektora ‒ branże zaangażowane w wydobycie zasobów naturalnych i zarządzanie nimi, w tym rybołówstwo i leśnictwo, mogą ponieść znaczne koszty przejścia na bardziej zrównoważone praktyki; jednak choć na początku transformacja może być trudna i wymagająca dużych zasobów, to długofalowo sektory te mogą odnieść korzyści z działań na rzecz odbudowy;
• wyłączenia dla sektora rolnego ‒ odbudowa bioróżnorodności w dużej mierze polega na rekultywacji gruntów rolnych, co podkreśla kluczową wagę rolników; warto przy tym pamiętać, że unijne rozporządzenie w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych zawiera również regulacje, na mocy których w wyjątkowych okolicznościach państwa członkowskie mogą zawiesić cele związane z odbudową bioróżnorodności dla ekosystemów rolniczych, co jednak budzi obawy o potencjalne osłabienie skuteczności strategii.

natura 2000

W unijnej Strategii Bioróżnorodności 2030 ambitnie zaplanowano rozszerzenie sieci Natura 2000, która już jest największą na świecie skoordynowaną siecią obszarów chronionych. Obejmuje ona znaczną część obszarów lądowych i morskich UE.

Głównym celem strategii jest objęcie ochroną 30 proc. gruntów UE, co oznacza znaczne zwiększenie wysiłków na rzecz ochrony ekosystemów. Celem jest nie tylko ochrona siedlisk i gatunków, lecz także zwiększenie odporności ekosystemów i przyczynienie się do realizacji celów klimatycznych UE. Takie posunięcie to złożony scenariusz dla działalności gospodarczej tradycyjnie zależnej od zasobów lądowych i morskich. Poniżej wskazujemy, co to oznacza dla przedsiębiorstw.

Ograniczenia operacyjne

Ekspansja obszarów Natura 2000 będzie nakładać ograniczenia na miejsca, w których przedsiębiorstwa mogą prowadzić działalność. Ma to bezpośrednie konsekwencje dla sektorów takich jak rolnictwo i rybołówstwo, które w dużym stopniu korzystają z przestrzeni lądowych i morskich. Ograniczenie dostępnych gruntów rolnych i obszarów połowu może prowadzić do wzrostu kosztów operacyjnych i potencjalnie zmusić przedsiębiorstwa do dostosowania się lub poszukiwania alternatywnych praktyk. Dla sektora rolnego nowe przepisy mogą być wyzwaniem, aby utrzymać poziom produkcji.

Z innej strony jest to okazja do przyjęcia zrównoważonych praktyk rolniczych, które mogą współistnieć z celami dotyczącymi różnorodności biologicznej. Chodzi tu o agroekologię lub rolnictwo ekologiczne, które oferują nowe możliwości rynkowe i korzyści płynące z usług ekosystemowych.

Sektor rybołówstwa może stanąć przed podobnymi wyzwaniami, a ograniczenia mogą potencjalnie ograniczyć dostęp do tradycyjnych łowisk. Może to wymagać przejścia na bardziej zrównoważone metody połowu lub poszukiwania rozwiązań w zakresie akwakultury, które zmniejszą wpływ na chronione ekosystemy morskie.

Trzeba też zauważyć, że poszerzenie obszarów Natura 2000 stwarza wiele możliwości dla firm związanych ze zrównoważonym rozwojem. Sektory takie jak ekoturystyka mogą odnotować wzrost związany z rosnącą wartością obszarów chronionych. Przedsiębiorstwa, które wprowadzają innowacje, aby zmniejszyć swój ślad środowiskowy lub mieć pozytywny wpływ na różnorodność biologiczną, mogą uzyskać przewagę konkurencyjną, czerpiąc korzyści zarówno ze zmian preferencji konsumentów, jak i różnego rodzaju potencjalnych zachęt politycznych, jak np. dostęp do preferencyjnych form finansowania.

Dostosowanie się do wyzwań

Rozszerzenie sieci Natura 2000, choć niezbędne ze względów środowiskowych, wymaga starannego rozważenia jego skutków społeczno-gospodarczych. Przedsiębiorstwa, zwłaszcza te, które działają w sektorach bezpośrednio dotkniętych kryzysem, muszą stawić czoło nowym wyzwaniom poprzez przystosowanie się do nowych potrzeb i innowacji. Angażowanie się w ochronę przyrody, badanie zrównoważonych praktyk i inwestowanie w technologie przyjazne dla różnorodności biologicznej to właściwa droga.

strategia leśna 2030: kompleksowe podejście do gospodarowania lasami

Lasy odgrywają kluczową rolę w środowisku naturalnym, społecznym i gospodarczym Unii Europejskiej. Cel strategii leśnej 2030 to zwiększenie powierzchni lasów i poprawa ich stanu. Strategia ma przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatu i zapewnić lasy dla przyszłych pokoleń.

Podstawą strategii jest promowanie zrównoważonej gospodarki leśnej, zachęcającej do zrównoważonego wykorzystania zasobów drzewnych. Lasy mogą spełniać swoje ekologiczne, ekonomiczne i społeczne role. Zrównoważona gospodarka leśna ma zasadnicze znaczenie dla produktywności i różnorodności biologicznej lasów.

Kluczową rolę w motywowaniu właścicieli i zarządców lasów do stosowania praktyk korzystnych dla składowania i sekwestracji dwutlenku węgla stanowią zachęty finansowe. Dzięki nim praktyki przyjazne dla środowiska mają być opłacalne ekonomicznie.

Ważne są również ekspansja i zwiększanie różnorodności biologicznej. Istotnym celem strategii jest posadzenie na terenie UE 3 mld nowych drzew do 2030 r. Ten ambitny cel koncentruje się nie tylko na zwiększeniu lesistości, lecz także różnorodności biologicznej, zapewniając odporność na zmiany klimatu.

Jednak potencjał gospodarczy lasów to nie tylko drewno. Strategia zachęca również do rozwoju alternatywnych gałęzi przemysłu leśnego, tj. ekoturystyki i zrównoważonej produkcji produktów niedrzewnych (np. korka, miodu i roślin leczniczych). Ta dywersyfikacja wspiera gospodarki wiejskie i promuje zrównoważone wykorzystanie zasobów leśnych.

W strategii wykorzystano także wsparcie finansowe w ramach wspólnej polityki rolnej, aby pomóc przemysłowi związanemu z leśnictwem w działaniach na rzecz łagodzenia zmian klimatu. Integracja ta uwypukla wzajemne powiązania ekosystemów rolniczych i leśnych oraz ich wzajemną rolę w zarządzaniu środowiskiem.

Ponadto zaproponowano ustanowienie prawnie wiążącego instrumentu na rzecz odbudowy ekosystemów oraz zgłoszono nowy wniosek ustawodawczy w sprawie obserwacji, sprawozdawczości i gromadzenia danych dotyczących lasów w UE. Dzięki temu możliwe będzie wprowadzenie monitorowania stanu lasów i zapewnienie skutecznych działań na rzecz ich odbudowy. Unia priorytetowo traktuje ochronę lasów pierwotnych i starodrzewów. Te bowiem mają niezastąpioną wartość ekologiczną i ogrywają znaczącą rolę w ochronie różnorodności biologicznej.

Jakie konsekwencje dla przedsiębiorstw będą miały tego rodzaju działania? Otóż przedsiębiorstwa w sektorze leśnym będą musiały dostosować się do zasad zrównoważonej gospodarki leśnej. Chociaż na początku może to oznaczać dla nich większe koszty, to jednocześnie umożliwi wykorzystanie innowacji i dostęp do nowych rynków, na których priorytetem jest zrównoważony rozwój.

Z kolei takie działania UE, jak wywierane przez nią naciski na przyznawanie przez kraje członkowskie zachęt finansowych i udzielanie wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej, mogą przynieść znaczne korzyści przedsiębiorstwom, które zastosują praktyki przyjazne dla środowiska. Oferowanie dodatkowych środków na przejście na zrównoważone modele działalności ułatwi ten proces.

Ponadto zachęcanie do alternatywnych gałęzi przemysłu leśnego i produktów niedrzewnych stworzy nowe możliwości biznesowe. Dzięki temu nastąpi dywersyfikacja źródeł dochodu i nastąpi rozwój gospodarki wiejskiej.

strategie na rzecz zrównoważonego rolnictwa: przeciwdziałanie utracie różnorodności biologicznej i zmianie klimatu

Sektor rolniczy odpowiada za pięć głównych czynników, które znacząco wpływają na utratę różnorodności biologicznej i przyczyniają się do emisji gazów cieplarnianych. Dlatego tak ważna jest jego transformacja w kierunku zrównoważonej gospodarki, biorąc jednocześnie pod uwagę konieczność zaspokojenia potrzeb rosnącej liczby ludności.

Pomóc ma w tym przyjęta unijna strategia „Od pola do stołu”. Jej cele to:

• ograniczenie stosowanie pestycydów ‒ Unia dąży do zmniejszenia do 2030 r. o 50 proc. stosowania pestycydów chemicznych i związanego z nimi ryzyka; jest to odpowiedź na ich szkodliwy wpływ na glebę, wodę, jakość powietrza i gatunki niebędące przedmiotem zwalczania;
• zarządzanie składnikami odżywczymi ‒ obecnie nadmierna jest ilość azotu i fosforu, które zanieczyszczają powietrze, glebę i zbiorniki wodne, co przyczynia się do zmniejszania różnorodności biologicznej.

Wspólna polityka rolna

Podstawowe unijne wymogi w zakresie zarządzania i zasady dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska nakazują ochronę ekosystemów gruntów rolnych, w tym zgodność z dyrektywami UE dotyczącymi dzikiego ptactwa, siedlisk przyrodniczych (ochrona obszarów Natura 2000), azotanów i pestycydów. Są również nakierowane na zachowanie cech krajobrazu, które korzystnie wpływają na różnorodność biologiczną.

Natomiast polityka rozwoju obszarów wiejskich wspiera działania, które mają chronić i zwiększać różnorodność biologiczną, finansując tworzenie i utrzymywanie elementów krajobrazu, korytarzy ekologicznych, systemów rolniczych o wysokiej wartości przyrodniczej oraz obszarów przyjaznych dzikiej przyrodzie.

finansowanie bioróżnorodności

Unia chce przeznaczyć 100 mld euro na projekty wspierające ochronę różnorodności biologicznej. UE opracowuje jasne, spójne i solidne ramy zrównoważonego finansowania. Mają one zapewnić inwestorom dostęp do informacji i narzędzi potrzebnych do inwestowania w projekty o pozytywnym wpływie na środowisko.

Rozszerzenie raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju

5 stycznia 2023 r. weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Dz.Urz. UE z 2022 r. L 322, s. 15; dalej: CSRD). Rozszerza ona obowiązki raportowania w obszarze zrównoważonego rozwoju na dodatkowe podmioty, tj. wszystkie duże spółki (publiczne i niepubliczne) oraz małe i średnie spółki giełdowe. Według szacunków Komisji Europejskiej obowiązek raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju będzie dotyczył ok. 50 tys. firm w całej UE (dotychczas było to niespełna 12 tys. przedsiębiorstw). Transpozycja dyrektywy do polskiego prawa powinna nastąpić do 6 lipca 2024 r. Obecnie trwają w Polsce prace nad projektem odpowiedniej ustawy wprowadzającej unijne regulacje. Na podstawie wspomnianej dyrektywy przedsiębiorstwa będą musiały ujawnić, w jaki sposób kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem wpływają na ich działalność, oraz pokazać, jaki mają wpływ na środowisko, w tym różnorodność biologiczną.

Dyrektywa wprowadza standardy ESRS, czyli europejskie standardy sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju. Standardy są obowiązkowe dla wszystkich firm, które podlegają pod dyrektywę (z wyłączeniem małych i średnich przedsiębiorstw notowanych, dla których przygotowywany jest osobny standard).

Ramka 1

•Kto i kiedy będzie musiał raportować w ramach CSRD?

CSRD zastępuje poprzednią dyrektywę dotyczącą raportowania informacji niefinansowych (NFRD) i zobowiązuje ponad czterokrotnie więcej firm do raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju. Wcześniej obowiązek ten miało 11 tys. firm. Były to tzw. podmioty zainteresowania publicznego, tj. spółki notowane na giełdzie, banki czy firmy ubezpieczeniowe, które zatrudniają ponad 500 pracowników. CSRD rozszerza zakres składania sprawozdań na większą liczbę dużych firm (na prawie 50 tys.), jak również na notowane na giełdzie małe i średnie przedsiębiorstwa, które spełniają dwa z trzech warunków:

• ich roczny obrót netto wynosi 50 mln euro,
• mają 25 mln euro aktywów,
• zatrudniają 250 lub więcej pracowników.

Wymogi tej unijnej regulacji będą musiały też spełniać firmy spoza UE, które osiągają obrót powyżej 150 mln euro w UE.

Nowe zasady sprawozdawczości ‒ zgodnie z dyrektywą CSRD, mimo braku krajowych regulacji ‒ mają zastosowanie od początku roku obrotowego, który zaczął się 1 stycznia br. Przypomnijmy, że do końca 2024 r. obowiązki sprawozdawcze nałożone przez dyrektywę CSRD obejmą jedynie 150 firm w Polsce, które obecnie podlegają dyrektywie NFRD. Natomiast od 2025 r. liczba firm zobligowanych do przestrzegania nowych regulacji i zasad raportowania znacząco wzrośnie i obejmie ponad 3500 polskich przedsiębiorstw.

Taksonomia UE

Ważne w zakresie finansowania jest także rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/85 z 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Dz.Urz. UE z 2020 r. L 188, s. 13; dalej: rozporządzenie w sprawie taksonomii). Definiuje ono „zrównoważone środowiskowo” działanie firm.

Firma jest „zrównoważona środowiskowo”, jeśli spełnia następujące kryteria:

1) wnosi istotny wkład w realizację przynajmniej jednego z sześciu określonych celów środowiskowych:

– łagodzenie zmian klimatu,

– adaptacja do zmian klimatu,

– zrównoważone użytkowanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,

– przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym,

– zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola,

– ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i ekosystemów; tabela 1

2) nie wyrządza poważnej szkody żadnemu z pozostałych celów środowiskowych;

3) działalność jest zgodna z minimalnymi gwarancjami – żeby uznać działalność za zgodną z rozporządzeniem w sprawie taksonomii, przedsiębiorstwo musi mieć wdrożone procedury należytej staranności dotyczące praw człowieka w rozumieniu wytycznych OECD (OECD guidelines for multinational enterprises) i wytycznych ONZ (UN Guiding Principles on Business and Human Rights).

•Kto musi raportować ujawnienia taksonomiczne?

Raportować muszą duże przedsiębiorstwa notowane na giełdzie, które są zobowiązane do przedstawienia oświadczenia niefinansowego na mocy NFRD. Przy czym muszą one spełniać jedno z dwóch poniższych kryteriów finansowych:

• mieć 40 mln euro netto obrotu,
• mieć 25 mln euro aktywów,
• zatrudniać 500 lub więcej pracowników (przy czym kryterium wielkości musi być spełnione przez co najmniej dwa lata z rzędu).

W przyszłości zakres podmiotów będzie rozszerzony zgodnie z CSRD.

Ujawnianie informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych (Dz.Urz. UE z 2019 r. L 371, s. 1; SFDR) zobowiązuje uczestników rynku finansowego do ujawniania wpływu ich produktów inwestycyjnych na zrównoważony rozwój. Ma ono zapobiegać tzw. greenwashingowi i dbać o to, aby produkty finansowe oznaczone jako zrównoważone rzeczywiście przyczyniały się do realizacji celów środowiskowych, w tym ochrony i odbudowy różnorodności biologicznej i ekosystemów, będących jednym z celów określonych w rozporządzeniu w sprawie taksonomii.

Najważniejsze pod kątem ochrony bioróżnorodności w kontekście SFDR są regulacyjne standardy techniczne (RTS). Kluczowa jest koncepcja głównych niekorzystnych skutków (z ang. Principal Adverse Impacts; PAI). Według rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2022/1288 z 6 kwietnia 2022 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 w zakresie regulacyjnych standardów technicznych określających szczegóły dotyczące treści i sposobu prezentacji informacji w odniesieniu do zasady „nie czyń poważnych szkód”, określających treść, metody i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do wskaźników zrównoważonego rozwoju i niekorzystnych skutków dla zrównoważonego rozwoju, a także określających treść i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do promowania aspektów środowiskowych lub społecznych i celów dotyczących zrównoważonych inwestycji w dokumentach udostępnianych przed zawarciem umowy, na stronach internetowych i w sprawozdaniach okresowych (Dz.Urz. UE z 2022 r. L 196, s. 1) spółki do raportowania ESG powinny załączać wskaźnik „Udział inwestycji dokonanych w spółki posiadające obiekty/prowadzące działalność na obszarach wrażliwych pod względem bioróżnorodności lub w pobliżu takich obszarów, w przypadku, gdy działalność takich spółek ma niekorzystny wpływ na te obszary”.

Artykuł 4 SFDR nakłada na uczestników rynku finansowego obowiązek ujawniania informacji o głównych niekorzystnych skutkach ich decyzji inwestycyjnych na zrównoważony rozwój. PAI są używane do oceny, w jaki sposób działalność inwestycyjna wpływa na czynniki środowiskowe, społeczne i zarządzania. Zasadą jest, że jeśli podmiot ujawni informacje zgodnie z art. 4 SFDR i bierze pod uwagę główne niekorzystne skutki, to powinien zbierać dane w zakresie PAI od tych spółek, w które inwestuje.

Ujawnienia PAI mogą być również wykorzystywane dla określenia, czy produkty finansowe nie działają na szkodę środowiska zgodnie z art. 8 i 9 SFDR. Regulacje te odnoszą się do produktów promujących cechy środowiskowe lub społeczne (art. 8) oraz produktów, które mają na celu zrównoważony rozwój (art. 9). Ujawnienie informacji o PAI i strategii DNSH ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia przejrzystości i wspierania zrównoważonych wyborów inwestycyjnych na rynku finansowym.

•Kto jest zobowiązany do raportowania ujawnień w ramach SFDR?

SFDR obejmuje wszystkie unijne firmy zarządzające inwestycjami i doradców, w tym zarządzających aktywami, banki i ubezpieczycieli. Wydzielone są trzy grupy:

1) duże podmioty rynku finansowego, np. banki, zarządzający aktywami, firmy inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, firmy venture capital, fundusze emerytalne itp.,

2) mniejsi uczestnicy rynku finansowego, zatrudniający mniej niż 500 pracowników (liczeni na poziomie grupy kapitałowej),

3) doradcy finansowi, osoby fizyczne, podmioty lub pośrednicy, którzy doradzają konsumentom w UE w zakresie produktów inwestycyjnych, ubezpieczeniowych i emerytalnych.

dobrowolne ujawnienia informacji związanych z bioróżnorodnością

Z uwagi na rosnące zainteresowanie ze strony biznesu i finansów kwestiami związanymi z naturą i różnorodnością biologiczną powstały dwie znaczące inicjatywy:

• Grupa Zadaniowa do spraw Ujawniania Informacji Finansowych Związanych z Naturą (TNFD),
• Cele Naukowe na rzecz Natury (SBTN).

Chociaż obie inicjatywy mają inny cel, ich synergiczne powiązania sprzyjają kompleksowemu podejściu do zarządzania kwestiami związanymi z naturą.

Naukowe cele dla przyrody

SBTN opublikował pierwsze na świecie naukowe cele dotyczące przyrody dla biznesu oraz miast. Rekomendacje SBTN mają ustanowić światowy standard ambitnych i wymiernych działań korporacyjnych na rzecz natury. Dostarczają one firmom wskazówek, jak całościowo oceniać i ustalać priorytety ich wpływu na środowisko oraz jak przygotować się do wyznaczenia celów, zaczynając od troski o słodką wodę i grunty oraz klimat.

SBTN skupia ekspertów z ponad 80 organizacji (w ich skład wchodzą organizacje pozarządowe, stowarzyszenia biznesowe i firmy konsultingowe). Zachęca przedsiębiorstwa do wyznaczania jasnych, popartych naukowo celów w zakresie ochrony i poprawy stanu naturalnych eko systemów, co ma również pomóc im spełnić oczekiwania inwestorów.

SBTN koncentruje się na ocenie potencjalnych ścieżek ograniczania wpływów i wykorzystania zależności od natury. Podobnie jak w przypadku TNFD (o tym niżej), rekomendacje obejmują cały łańcuch wartości i dążą do ostatecznego ukierunkowania przepływów finansowych na „pozytywne dla natury”.

Rekomendacje SBTN są oparte na pięciu krokach zalecanych firmom zgodnie z najlepszą dostępną nauką i metodologią.

Krok 1. Oceń

Pomaga określić najbardziej istotne wpływy na środowisko na poziomie zarówno całego sektora, jak i łańcucha współpracy. Niezależnie od sektora, lokalizacji geograficznej lub poziomu doświadczenia w zakresie zrównoważonego rozwoju praktycznie wszystkie firmy powinny zrealizować ten krok i spełnić wymagane kryteria, aby kontynuować proces ustalania celów.

Krok 2. Ustal priorytety

W tym kroku, dzięki wykorzystaniu wcześniej zdobytych informacji na temat wszystkich wpływów uznanych za istotne, należy określić, które lokalizacje i rodzaje działalności gospodarczej trzeba uwzględnić oraz gdzie działać w pierwszej kolejności.

Krok 3. Wyznacz cele

Etap ten stanowi najważniejszy element rekomendacji SBTN i polega na ustaleniu celów zgodnie ze szczegółowymi, opartymi na podstawach naukowych, wytycznymi technicznymi.

Cele dotyczące wody słodkiej skupiają się na dwóch kluczowych kwestiach: zużyciu wody, w szczególności poborze wody z wód powierzchniowych i podziemnych, oraz zanieczyszczeniu wody słodkiej azotem i fosforem.

Z kolei cele dotyczące ekosystemów lądowych dążą do powstrzymania przekształcania naturalnych ekosystemów, uwolnienia gruntów rolnych dla naturalnej odbudowy ekosystemów i poprawy integralności ekologicznej krajobrazów, w tym terenów uprawnych, w celu poprawy struktury, składu i funkcji ekosystemów.

Aby upewnić się, że firmy prawidłowo i całkowicie zastosowały się do metod wyznaczania celów, przed ich wdrożeniem lub złożeniem jakichkolwiek publicznych oświadczeń dotyczących wyznaczania celów organizacje muszą zgłosić swoje cele do walidacji SBTN.

Krok 4. Działaj

SBTN opracowało dodatkowe wytyczne, które opisują działania, jakie firmy mogłyby podjąć, aby poczynić postępy. Zostały one oparte na trzech kluczowych założeniach:

• unikaj i ograniczaj presję firmy na naturę, która w przeciwnym razie nadal by rosła,
• regeneruj i przywracaj zmienione ekosystemy, aby ich stan mógł się odbudować,
• przekształcaj podstawowe systemy w organizacji, aby zająć się czynnikami powodującymi utratę natury u źródła.

Krok 5. Śledź postępy

SBTN rekomenduje publiczne ujawnienia związane z pomiarami, weryfikacją i raportowaniem postępów w ramach okresowych raportów firmy. Wytyczne dotyczące raportowania, związane z wdrażaniem dwóch pierwszych kroków oraz ustalaniem celów w zakresie wody słodkiej i lądowej, zostały zawarte w pierwszej publikacji rekomendacji w 2023 r. Obecnie trwają prace nad dalszymi szczegółowymi wytycznymi, które zostaną opublikowane w drugiej edycji ram SBTN w 2025 r.

Kompleksowe rekomendacje

Inicjatywa TNFD powstała, by opracowywać rekomendacje dla przedsiębiorstw i instytucji finansowych w zakresie raportowania i zarządzania ryzykiem finansowym związanym z naturą. W skład tej grupy wchodzą reprezentanci instytucji finansowych, przedsiębiorstw oraz dostawców usług w dziedzinie bioróżnorodności i kapitału naturalnego. Jest ona także wspierana przez wiodące organizacje naukowe i organy ustanawiające standardy rynkowe. Przy tworzeniu rekomendacji dla firm organizacja ta korzystała ze specjalistycznej wiedzy 19 partnerów naukowych oraz ponad 1200 instytucji z prawie 60 krajów. Proces ten obejmował również testy pilotażowe przeprowadzone przez ponad 200 firm i instytucji finansowych z różnych sektorów, biomów i regionów geograficznych. Zaangażowanie rynku w połączeniu z wkładem wiodących organów naukowych oznacza, że rekomendacje TNFD są nie tylko oparte na nauce, lecz także stosunkowo łatwe do przyjęcia zarówno dla przedsiębiorstw, jak i instytucji finansowych.

Ponadto rekomendacje są spójne z globalnymi standardami zrównoważonego rozwoju Międzynarodowej Rady ds. Standardów Zrównoważonego Rozwoju oraz podejściem stosowanym przez Globalną Inicjatywę Raportową (z ang. Global Reporting Initiative, GRI). Są też włączone do nowych Europejskich Standardów Raportowania na temat Zrównoważonego Rozwoju (ESRS), które zostały przyjęte przez Komisję Europejską w lipcu 2023 r.

Celem TNFD jest zapewnienie spójności i porównywalności w raportowaniu ryzyka i skutków związanych z przyrodą przez przedsiębiorstwa na całym świecie. We wrześniu 2023 r. TNFD opublikowała ostateczną wersję rekomendacji oraz dodatkowy pakiet wytycznych, które mają pomóc uczestnikom rynku rozpocząć pracę ze zintegrowaną oceną i sprawozdawczością korporacyjną związaną z naturą. Wszystkie 14 zaleceń TNFD (opierają się one na czterech filarach: zarządzanie, strategia, zarządzanie ryzykiem i wpływem oraz wskaźniki i cele) zostało uwzględnionych w ESRS.

TNFD wytypowało też 10 sektorów wysokiego ryzyka, dla których opracowuje dodatkowe wytyczne. Należą do nich:

1) rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo,

2) energetyka (w tym paliwa kopalne i odnawialne źródła energii),

3) górnictwo,

4) transport,

5) żywność i napoje,

6) sektor odzieżowy,

7) sektor użyteczności publicznej,

8) sektor chemiczny,

9) produkcja (w tym farmaceutyka i opieka zdrowotna),

10) budownictwo.

Zgodnie z rekomendacją WEF podejście do realizacji rekomendacji TNFD może być dwojakie ‒ w zależności od tego, czy dana organizacja należy do sektora wysokiego ryzyka związanego z bioróżnorodnością, czy nie.

Niezależnie od określenia dojrzałości organizacji TNFD, jako istotny krok na drodze do ujawnień związanych z naturą, wskazuje na konieczność przeprowadzenia przez firmy analizy należytej staranności. W tym celu grupa opracowała metodologię LEAP, którą mogą wykorzystać przedsiębiorstwa każdej wielkości, we wszystkich sektorach i lokalizacjach geograficznych w identyfikacji i ocenie kwestii środowiskowych. Składa się ona z czterech głównych etapów:

1) lokalizacja (locate) – polega na identyfikowaniu, w jaki sposób działalność organizacji wpływa na środowisko naturalne;

2) ocena (evaluate) – dotyczy analizy zależności i interakcji organizacji ze środowiskiem;

3) analiza (assess) – skupia się na identyfikacji potencjalnych zagrożeń i możliwości wynikających z oddziaływania na środowisko;

4) przygotowanie (prepare) – obejmuje opracowanie strategii reagowania na istotne kwestie środowiskowe oraz ich raportowanie.

Każdy z tych etapów zawiera zestaw pytań. W ramach etapu „lokalizacja” organizacja może być np. zapytana o swoje działania w różnych sektorach i łańcuchach wartości oraz o lokalizacje geograficzne swoich operacji. Oczekiwanym rezultatem może być szczegółowa lista lub mapa wrażliwych ekologicznie miejsc.

Ramka 2

Metodologia LEAP jest zaprojektowana jako proces iteracyjny, który ma być włączony do istniejących praktyk zarządzania ryzykiem i cykli sprawozdawczych organizacji. Jest ona dostosowana do różnorodnych modeli biznesowych, sektorów i lokalizacji, co oznacza, że nie istnieje jedno uniwersalne rozwiązanie dla wszystkich organizacji.

Wspólny cel

W związku z tym, że SBTN i TNFD mają wspólny nadrzędny cel, jakim jest przekształcanie modeli biznesowych w kierunku gospodarki przyjaznej dla środowiska, organizacje aktywnie współpracują. Wykorzystanie więc przez przedsiębiorstwo instrumentów proponowanych przez jedną z organizacji znacznie ułatwi implementację w przyszłości instrumentów oferowanych przez drugą organizację. Etap drugi formułowania celów w procedurze SBTN, polegający na ustalaniu przez firmy priorytetów działań na podstawie lokalizacji geograficznej, stanowi również kluczowy element pierwszego etapu procedury TNFD. Organizacje przyjęły także wspólne definicje w dziedzinie rozumienia wpływów, zależności, ryzyka i szans związanych z naturą oraz pracują nad stałą aktualizacją wytycznych.

Spójrzmy np. na firmy z branży modowej i odzieżowej. Są one nierozerwalnie związane z zasobami naturalnymi, a jakakolwiek degradacja ekosystemów ma bezpośredni wpływ na ich globalne łańcuchy dostaw. Dlatego w tym sektorze widać już ambitne zmiany, polegające na integracji działań w zakresie bioróżnorodności ze strategią rozwoju. Jednym z przykładów tego typu działań jest dołączenie przez jednego z globalnych liderów branży modowej do inicjatywy SBTN oraz opracowanie strategii dla ochrony bioróżnorodności, zgodnie z zasadami: unikaj, ograniczaj, przywracaj i regeneruj oraz przekształcaj.

budowanie biznesu w zgodzie z bioróżnorodnością

Obserwowany obecnie postępujący spadek bioróżnorodności przez naukowców jest określany mianem globalnego kryzysu. Powoduje go działalność człowieka, przede wszystkim związana ze wzrostem konsumpcji, produkcji i handlu oraz z koniecznością zapewnienia pożywienia rosnącej liczbie ludzi.

Zrównoważona gospodarka, budowana przez odpowiednio przemyślane decyzje biznesowe i wsparta rozwiązaniami regulacyjnymi, powinna, wykorzystując tzw. hierarchię łagodzenia (ang. mitigation hierarchy), stopniowo ograniczać negatywny wpływ na środowisko naturalne poprzez unikanie, minimalizację i kompensację szkód.

Niestety, jak wynika z badań przedstawionych w raporcie Deloitte „Przyroda i biznes: ryzyka i szanse w zmieniającej się rzeczywistości. Przewodnik dla firm”, mimo optymistycznego przekonania, że nadal możemy odwrócić najgorsze skutki utraty bioróżnorodności, mało która firma podejmuje szeroko zakrojone i skuteczne działania. Może to wynikać z trudności w identyfikacji wpływu biznesu na naturę i jednocześnie uzależnienia od niej oraz braku zrozumienia korzyści, jakie płyną z integracji zarządzania bioróżnorodnością z pozostałymi działaniami firmy, w tym ze strategią rozwoju.

Jednocześnie bioróżnorodność została ujęta już w regulacjach europejskich, przede wszystkim we wdrażanych obecnie przepisach dotyczących raportowania niefinansowego – CSRD. Opublikowane zostały również ważne i potrzebne standardy, takie jak TNFD i SBTN, które ułatwiają firmom rozpoczęcie działań. Coraz częściej także instytucje finansowe analizują poziom ryzyka w swoich portfelach kredytowych i inwestycyjnych, uwzględniając aspekty bioróżnorodności i klimatu. Widać więc, że presja na takie działania firm rośnie. Choć mnogość zagrożeń związanych z postępującym kryzysem bioróżnorodności może przytłaczać, to warto podejść do tego wyzwania w sposób zorganizowany. Należy podjąć działania, które pozwolą zidentyfikować ważne dla firmy ryzyka i szanse oraz zaplanować odpowiednie kroki zaradcze. Można je opisać jako kolejne zadania.

Zadanie 1. Ocena wewnętrzna

W pierwszej kolejności należy ocenić bieżące praktyki organizacji biznesowych dotyczące wpływu na bioróżnorodność lub szerzej środowisko naturalne, które już zidentyfikowano. Trzeba przeanalizować i zweryfikować wewnętrzne procesy dotyczące takich kwestii jak gospodarowanie odpadami, wodą, polityka dotycząca dostawców i zakupów, oraz określić, czy i gdzie są ujęte kwestie dotyczące bioróżnorodności.

Zadanie 2. Ocena zewnętrzna

Następnie konieczne jest zapoznanie się z już obowiązującymi oraz wkrótce wchodzącymi w życie przepisami na szczeblu krajowym i międzynarodowym, w tym szczególnie unijnym. Warto również zrobić przegląd trendów rynkowych, dobrych praktyk i oczekiwań interesariuszy.

Zadanie 3. Ocena bioróżnorodności, w tym wpływów i zależności

Niezbędnym krokiem jest ocena stanu bioróżnorodności w szeroko rozumianym otoczeniu biznesowym spółki, biorąc pod uwagę również łańcuch wartości. Należy zidentyfikować punkty styku działalności firmy, dostawców i partnerów biznesowych z naturą oraz ocenić ich skalę i potencjalne skutki. Do przeprowadzenia tej analizy można wykorzystać, omówione wcześniej, podejście LEAP.

Zadanie 4. Ocena ryzyk i szans

Na podstawie analizy wpływów i zależności można zbudować listę zagrożeń wynikających z utraty różnorodności biologicznej i pogarszającego się stanu ekosystemów oraz przeanalizować potencjalne szanse biznesowe, wynikające z zaplanowanych działań lub zmieniającego się otoczenia rynkowego.

Zadanie 5. Podniesienie poziomu świadomości i rozwój kompetencji

Wykonane na poprzednich etapach analizy umożliwią zebranie nowych informacji i spojrzenie na działalność biznesową z nowej perspektywy. Najważniejsze wnioski należy przedstawić zarządowi – tylko wtedy będzie możliwe przejście od przedstawienia problemu do podjęcia działań zaradczych. Następnie trzeba podnieść poziom świadomości nie tylko w obrębie organizacji, lecz także wśród partnerów biznesowych, poprzez programy edukacyjne, warsztaty i szkolenia.

Zadanie 6. Zdefiniowanie struktur zarządzania

W celu efektywnego zaadresowania nowo zdefiniowanych wyzwań należy zbudować jasną strukturę zarządzania i określić obowiązki poszczególnych pracowników.

Zadanie 7. Strategia i działania zaradcze

Wdrażanie skutecznych planów jest zadaniem trudnym szczególnie dla firm, które dotychczas nie zdawały sobie w pełni sprawy ze swojego oddziaływania na środowisko. Aby się to udało, należy zastosować systematyczne podejście, stopniowo redukujące negatywny wpływ na naturę, a następnie zakładające odbudowę ekosystemów. Działania te powinny być odpowiedzią organizacji na zdefiniowane, najważniejsze ryzyka biznesowe związane z naturą, które wynikają z wpływu i zależności firmy od usług ekosystemowych.

Nie ma jednego rozwiązania dla wszystkich firm. Inicjatywy powinny być przemyślane i zdefiniowane we współpracy z ekspertami, którzy pomogą nakreślić odpowiednie mechanizmy zaradcze. Działania mogą się rozpoczynać od wdrożenia procesów i narzędzi zbierających bardziej szczegółowe dane, poprzez modyfikację procesów produkcyjnych, wdrożenie nowych technologii, zmiany w łańcuchach dostaw i rezygnację z usług wybranych dostawców, aż po rekultywację w celu odtworzenia siedlisk i przywrócenie równowagi ekologicznej. W trakcie definiowania celów można skorzystać z rozwiązań i podejścia przedstawionego w ramach inicjatywy SBTN.

Należy pamiętać o kompleksowym podejściu, składającym się z wyznaczenia celów ogólnych i szczegółowych, opracowania planu i harmonogramu działań, zdefiniowaniu modelu operacyjnego oraz wyznaczeniu mierników i wskaźników efektywności, które pozwolą odpowiednio śledzić postęp prac.

Zadanie 8. Raportowanie

Potrzeba ujawnień dotyczących podejmowanych działań może wynikać z wymogów regulacyjnych lub chęci prowadzenia biznesu zgodnie ze zrównoważonym podejściem i wyjścia naprzeciw oczekiwaniom rynku, inwestorów i klientów. W celu jasnego przedstawienia wniosków z przeprowadzonych analiz oraz wyników wdrożonych inicjatyw można skorzystać z ram opracowanych przez Grupę Zadaniową ds. Ujawniania Informacji Finansowych związanych z Naturą (TTNFD).

Zadanie 9. Unikanie greenwashingu

Czasy, kiedy postawienie przez firmę uli dla pszczół miodnych na dachu budynku było czymś nadzwyczajnym, dawno minęły. Co więcej, takie działania mogą być postrzegane jako greenwashing, gdyż często nie rozwiązują faktycznego problemu, ale, wręcz przeciwnie, mogą prowadzić do jego nasilenia, a tymczasem są promowane jako zrównoważone praktyki bez podawania odpowiednich informacji dotyczących faktycznego wpływu działalności firmy na naturę.

Wyzwanie, przed którym stoimy, jest poważne. Nie ma wątpliwości co do tego, że działalność biznesowa ma związek z utratą bioróżnorodności obejmującą wymieranie gatunków i niszczenie ekosystemów. Jeśli ten trend się utrzyma, światowa gospodarka może przejść największy w historii kryzys, który spowoduje dalekosiężne skutki nie tylko dla świata biznesu, lecz także dla całego społeczeństwa. Najwyższa pora, aby liderzy biznesowi, świat nauki i instytucje publiczne zaczęły działać razem, niezwłocznie wdrażając potrzebne zmiany w sposobie funkcjonowania światowej gospodarki. ©℗