Użytkownik samochodu smart będzie mógł więc np. zawnioskować o przekazanie danych do serwisu naprawczego, który nie będzie bezpośrednio związany z producentem samochodu. To pozwoli na łatwiejszą diagnostykę i naprawę urządzenia. Dla użytkownika może to oznaczać dostęp do tańszych usług serwisowych oraz bardziej konkurencyjnych ofert napraw, bez konieczności korzystania z droższych, autoryzowanych serwisów producenta. Akt w sprawie danych wspiera w ten sposób większą przejrzystość i konkurencję na rynku usług, dając użytkownikom większą kontrolę nad swoimi danymi i kosztami eksploatacji urządzeń.
Stanie się tak za sprawą unijnego rozporządzenia zwanego aktem o danych, którego przepisy zaczną obowiązywać 12 września przyszłego roku. Dotychczas zaledwie 7 proc. przedsiębiorców jest gotowych na wejście w życie tych nowych przepisów. A zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej do 2028 r. mają się one przyczynić do wygenerowania aż 270 mld euro dodatkowego PKB dla państw członkowskich.
Nowe reguły
Przepisy rozporządzenia zobowiążą producentów urządzeń połączonych z internetem oraz dostawców powiązanych usług do udostępniania użytkownikom danych generowanych podczas korzystania z tych produktów i usług. Dzięki temu użytkownicy – zarówno osoby fizyczne, jak i organizacje – będą mogli przekazywać te dane innym podmiotom, co ma przynieść dodatkowe korzyści.
Akt w sprawie danych będzie miał wpływ na wiele sektorów, m.in. na energetyczny, motoryzacyjny, zdrowia, finansowy i ubezpieczeń, rolnictwo i agrobiznes, a także na transport, logistykę i przemysł produkcyjny. Każda z tych branż ma specyficzne potrzeby i wyzwania związane z danymi, które mogą obejmować zarówno dane osobowe, jak i techniczne.
Relacje między przedsiębiorcami
Firmy, które działają we wspomnianych wyżej sektorach, powinny szczególnie uważnie przyjrzeć się swoim umowom i dostosować je do wymogów nowej regulacji, aby zapewnić zgodność z unijnymi standardami dotyczącymi przejrzystości i równości.
Akt w sprawie danych wprowadzi też znaczące zmiany w zakresie udostępniania danych między przedsiębiorstwami, zakazując stosowania tzw. nieuczciwych warunków umownych w standardowych umowach pomiędzy przedsiębiorcami dotyczących dostępu do danych i ich wykorzystywania. Przykładem naruszenia równowagi stron może być sytuacja, w której dostawca usług chmurowych wprowadza do umowy postanowienie, zgodnie z którym jednostronnie ocenia zgodność danych przesyłanych przez użytkownika z warunkami umowy. Tym samym dostawca ma wyłączne prawo decydowania, czy dane są poprawne i zgodne z umową, bez możliwości odwołania się lub weryfikacji przez użytkownika. Rozporządzenie ustanawia wytyczne, które mają zapewnić sprawiedliwy, rozsądny i niedyskryminacyjny dostęp do danych (FRAND ‒ Fair, Reasonable, and Non-Discriminatory terms).
Zgodność udostępniania danych
Przedsiębiorcy już teraz powinni zaplanować procesy związane z udostępnieniem danych, z uwzględnieniem wytycznych FRAND. Muszą oni m.in.:
▶ zadbać o jasne i transparentne warunki umów dotyczących udostępniania danych, w szczególności w zakresie opłat za udostępnianie danych. Przykładowo: producent pojazdów ustalający ceny za dostęp do danych dla niezależnych warsztatów powinien zadbać o to, by zasady kalkulacji opłat były transparentne i łatwe do zrozumienia. Dzięki temu warsztaty będą mieć pewność, że warunki umów są uczciwe i zgodne z przepisami;
▶ uwzględnić różnorodność odbiorców danych. Rozporządzenie wymaga, aby umowy nie dyskryminowały żadnych grup odbiorców danych, niezależnie od ich wielkości czy branży. Oznacza to, że przedsiębiorstwa powinny zadbać o sprawiedliwe traktowanie wszystkich kontrahentów. Przykładowo: bank, który oferuje dostęp do danych o transakcjach klientom korporacyjnym i fintechom, powinien zapewnić, że nie ma różnic w cenie dostępu do danych dla firm działających w tej samej kategorii. Jest to szczególnie ważne dla fintechów, które mogą być mniejsze, ale odgrywają istotną rolę w rozwijaniu innowacyjnych rozwiązań finansowych;
▶ wdrożyć odpowiednie procesy i polityki wewnętrzne. Aby sprostać wymaganiom aktu o danych dotyczącym transparentności i niedyskryminacji, przedsiębiorstwa powinny dostosować swoje wewnętrzne procedury dotyczące zarządzania umowami i udostępniania danych. Warto rozważyć wprowadzenie systemu monitorowania i oceny zgodności umów z nowymi przepisami. Przykładowo: producent maszyn przemysłowych powinien wprowadzić polityki wewnętrzne dotyczące udostępniania danych partnerom z sektora serwisowego i technicznego, aby zapewnić, że każdy nowy kontrakt spełnia wymogi transparentności i niedyskryminacji. Może to obejmować okresowe przeglądy umów, aby upewnić się, że warunki dostępu do danych są jasne i zgodne z przepisami, a także szkolenia dla pracowników odpowiedzialnych za negocjacje kontraktów.
Zwiększenie konkurencji
Unijne przepisy mają również się przysłużyć konsumentom poprzez zwiększenie konkurencji (jak choćby we wspomnianej wyżej sytuacji dotyczącej większego wyboru serwisów samochodowych) i innowacyjności, lepszą jakość i personalizację usług, a także niższe ich koszty. Chodzi tu przede wszystkim o stworzenie równych szans dla małych firm. Gdy będą one miały zapewniony równy dostęp do danych na uczciwych zasadach, zwiększą się ich szanse na wprowadzenie nowych innowacyjnych produktów oraz usług. Na przykład: w sektorze zdrowia dostęp do danych pacjentów może umożliwić lepszą personalizację terapii, a w branży motoryzacyjnej – ubezpieczyciele mogą tworzyć bardziej spersonalizowane polisy na podstawie rzeczywistych danych dotyczących stylu jazdy kierowców. Tego rodzaju usługi będą bardziej dopasowane do indywidualnych wymagań, co ma szanse przełożyć się na lepsze doświadczenie konsumentów.
Co więcej, dzięki zwiększonej konkurencji i lepszemu dostępowi do danych przedsiębiorstwa będą mogły oferować produkty i usługi w bardziej konkurencyjnych cenach. Zasady FRAND mają zapewnić, że dane będą udostępniane na rozsądnych i niedyskryminacyjnych zasadach, co ograniczy monopolizowanie informacji przez największe podmioty. To z kolei może prowadzić do obniżki cen dla konsumentów, ponieważ firmy będą dążyć do utrzymania konkurencyjności na rynku.
Perspektywy i wyzwania
Akt w sprawie danych ma szanse pomóc w optymalizacji i automatyzacji procesów opartych na danych oraz usprawnić współpracę z łańcuchem dostaw i zmniejszyć koszty części aktywności opartych na danych. To jednak wymaga od przedsiębiorców dostosowania swoich praktyk biznesowych, co wiąże się nie tylko z koniecznością modyfikacji istniejących umów, wprowadzenia nowych procedur, lecz także – stworzenia nowych kompetencji w ramach organizacji. W dłuższej perspektywie większa przejrzystość i sprawiedliwość w udostępnianiu danych mogą się przyczynić do wzrostu działalności biznesowej świadomego przedsiębiorcy. Dostępność do danych w wystarczającej ilości, jakości i różnorodności stanowi bowiem o przewadze rynkowej.
Przedsiębiorcy powinni wykorzystać czas, jaki pozostał do wejścia w życie unijnych rozwiązań na rewizję swoich strategii dotyczących danych i dostosowanie się do nowej rzeczywistości prawnej. W ten sposób mogą uniknąć ryzyka naruszenia przepisów i skorzystać z szans, jakie stwarza przejrzysty i sprawiedliwy rynek danych. ©℗
Podstawa prawna
Podstawa prawna
• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2854 z 13 grudnia 2023 r. w sprawie zharmonizowanych przepisów dotyczących sprawiedliwego dostępu do danych i ich wykorzystywania oraz w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) 2017/2394 i dyrektywy (UE) 2020/1828 (Dz.Urz. UE z 2023 r., L. 2854)