Czynny żal to instytucja szeroko pojętego prawa karnego, wyłączająca karalność za czyn zabroniony. W kodeksie karnym czynny żal ma najszerszy zakres stosowania przy odstąpieniu od usiłowania.
W kodeksie karnym
Zgodnie z art. 15 par. 1, nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.
Art. 15 par. 2 stanowi natomiast, że sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.
Przepis art. 15 k.k. wyraźnie odróżnia dobrowolne odstąpienie od usiłowania od dobrowolnego zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. W pierwszej z tych sytuacji sprawca porzuca zamiar przed dokonaniem kompletu czynności wykonawczych (np. nie strzela, choć mógł to zrobić), a w drugim – po wypełnieniu tych czynności zapobiega nastąpieniu skutku (po oddaniu strzału wzywa lekarza, ratując w ten sposób życie ofierze). O dobrowolności odstąpienia można mówić jedynie wtedy, gdy sprawca zrezygnował z zamiaru popełnienia czynu zabronionego w wyniku dominującego działania przyczyn natury wewnętrznej, przy czym uświadamia on sobie możliwość kontynuowania zachowania bezpośrednio zmierzającego do dokonania, ale nie ma już zamiaru popełnienia określonego czynu zabronionego.
Czynny żal w przepisach karnych skarbowych
Czynny żal występuje także w art. 16 kodeksu karnego skarbowego z 1999 r. Pozwala on na uwolnienie się od kary osobie, wobec której postępowanie kwalifikuje się jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, jeśli o swoim czynie zawiadomi organ ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Sama skrucha nie wystarczy jednak, aby „czynny żal” odniósł pożądany skutek. Trzeba jeszcze wyrównać straty poniesione przez fiskusa.
Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu lub na narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej, natomiast obowiązkowe jest orzeczenie przepadku przedmiotów, sprawca powinien złożyć te przedmioty. Kiedy nie można tego uczynić, musi uiścić ich równowartość pieniężną. Obowiązku uiszczenia równowartości pieniężnej nie nakłada się jednak, jeśli przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Dla wyłączenia karalności na podstawie czynnego żalu powody, dla których sprawca odstąpił od zamiaru dokonania przestępstwa, są bez znaczenia.
Podstawa prawna
* Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
* Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz.U. nr 83, poz. 930 z późn. zm.).