Mandat to pojęcie o wielu znaczeniach.
Mandat przedstawicielski – możemy rozumieć jako umocowanie określonej osoby do uczestniczenia w zbiorowym ciele obsadzanym w wyborach. Mandat ma np. radny gminy, ale także członek zarządu organu osoby prawnej (spółdzielni, spółki, fundacji itp.). Najpopularniejszy jest jednak mandat posła do Sejmu czy senatora do Senatu. W tym znaczeniu mandat to stosunek prawny zachodzący między posłem czy senatorem (a więc podmiotem sprawującym funkcję z wyboru) a wyborcami, obejmujący udzielone przez wyborców umocowanie do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy. Mandat nabywa się w tym przypadku z chwilą ogłoszenia wyników wyborów do Sejmu czy do Senatu.
Mandat przedstawicielski występuje w dwóch postaciach: tzw. mandatu wolnego (poseł lub senator reprezentuje tu cały naród, a nie tylko tych, którzy go wybrali, nie może być w trakcie kadencji odwołany przez wyborców, nie może otrzymywać od wyborców żadnych nakazów, nie ponosi też przed wyborcami żadnej odpowiedzialności) albo tzw. mandatu związanego (w tym przypadku deputowany jest reprezentantem swoich wyborców, może otrzymywać od swoich wyborców nakazy, ponosi przed nimi odpowiedzialność i może zostać przez nich odwołany; współcześnie ta forma mandatu występuje raczej sporadycznie).
Mandat karny – rozumiany jako uproszczony tryb nakładania grzywny wobec sprawcy wykroczenia. Mandat karny można nałożyć tylko wtedy, gdy sprawcę wykroczenia schwytano na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, a także wtedy, gdy stwierdzono popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu. Postępowanie mandatowe może zostać zastosowane tylko w razie uznania, że wystarczające będzie ukaranie sprawcy grzywną w kwocie do 500 zł (a tylko wyjątkowo do 1000 zł).
Występują trzy rodzaje mandatów:
mandat gotówkowy – wydawany ukaranemu po uiszczeniu grzywny bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył; może być stosowany tylko wobec osób czasowo przebywających na terytorium naszego kraju; staje się prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi, który ją nałożył;
mandat kredytowy – wydawany ukaranemu za potwierdzeniem odbioru; mandat taki należy uregulować w ciągu 7 dni, w jego pouczeniu powinna znaleźć się informacja, gdzie należy wpłacić wskazaną w nim kwotę grzywny;
mandat zaoczny – nakładany tylko w razie stwierdzenia wykroczenia, którego sprawcy nie zastano na miejscu jego popełnienia, a nie ma wątpliwości co do jego osoby.
Nie można łączyć mandatu posła i senatora, a także obydwu z funkcją Prezesa NBP, Prezesa NIK, RPO, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRiT, ambasadora, a także z zatrudnieniem w kancelariach Sejmu, Senatu i Prezydenta RP oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej.
Nałożenie grzywny mandatem jest uzależnione od zgody sprawcy, który może odmówić przyjęcia mandatu. Dlatego funkcjonariusz, decydując się na tryb mandatowy, powinien wskazać sprawcy wykroczenia, za które ma być nałożona grzywna, określić wysokość kary, jaką chce nałożyć, pouczyć o możliwości odmowy przyjęcia mandatu oraz o konsekwencjach tej odmowy, czyli o tym, że sprawa zostanie skierowana do sądu.
Podstawa prawna
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. nr 106, poz. 1148 z późn. zm.).