Do 13 czerwca 2009 r. kodeks cywilny kierował się zasadą wywodzącą się jeszcze ze starożytnego Rzymu, zgodnie którą matka zawsze jest pewna (mater semper certa est). Po tej dacie zaczęły obowiązywać przepisy biorące pod uwagę możliwość zapłodnienia in vitro i wszczepienie zarodka z jaja innej kobiety niż ta, która urodzi dziecko.
Taka ewentualność powoduje rozdzielenie macierzyństwa genetycznego od biologicznego, nazywanego zastępczym.
Od połowy czerwca matką dziecka jest więc – według kodeksu rodzinnego opiekuńczego - kobieta, która je urodziła, a nie np. dawczyni jajeczka, nawet jeśli umówiła się z inną kobietą, że ta donosi ciążę i urodzi dla niej, czyli dawczyni materiału genetycznego dziecko. Dlatego, jeśli do aktu urodzenia zostanie wpisana jako matka osoba, która dziecka nie urodziła, można żądać zaprzeczenia jej macierzyństwa i domagać się ustalenia macierzyństwa tej kobiety, która dziecko wydała na świat.
W takich sytuacjach prawo daje kilka możliwości. Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa wolno wytoczyć dziecku przeciwko kobiecie wpisanej w jego akcie urodzenia jako matka. A gdyby kobieta ta nie żyła, to przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Takie uprawnienie dziecka trwa jeszcze przez trzy lata od osiągnięcia przez nie pełnoletniości. Również matka będzie się mogła upomnieć o swe macierzyństwo. Ona wytoczy powództwo przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i przeciw dziecku. Jeżeli zaś owa nominalna matka zmarłaby wcześniej, to powództwo biologicznej matki skierowane byłoby tylko przeciwko dziecku. Kiedy natomiast swemu macierzyństwu zechce zaprzeczyć kobieta wpisana w akcie urodzenia jako matka, to będzie mogła wytoczyć powództwo przeciwko dziecku.
Tyle że dla dobra małoletniego, żeby go nie narażać na społeczne i emocjonalne komplikacje, zarówno matka, jak i kobieta wyznaczona w akcie urodzenia do tej roli, mogą wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w jedynie ciągu sześciu miesięcy od sporządzenia aktu urodzenia.
Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce. Gdyby zaś ta już nie żyła, to przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Jeśli natomiast ustalenia swego macierzyństwa żąda matka, to wytacza powództwo przeciwko dziecku. Nie może jednak tego uczynić po osiągnięciu przez potomka pełnoletniości. Poza tym ani zaprzeczenie, ani ustalenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. A kiedy dziecko ma już dzieci i po wytoczeniu powództwa zmarło, to ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić właśnie jego zstępni. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa może wytoczyć także prokurator, o ile wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.
Podstawa prawna
Art. 61[9] – 61 [16] ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2008 r. nr 220, poz. 1431) – wszedł w życie 13 czerwca 2009 r.