Jest jednym (obok skuteczności i wykonalności) z podstawowych skutków prawnych orzeczeń. Wyróżnia się dwa aspekty prawomocności: formalny i materialny. Orzeczenie staje się formalnie prawomocne, jeżeli nie przysługuje od niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżania. Od tej zasady są dwa wyjątki:

* nie stają się prawomocne, mimo niedopuszczalności odrębnego ich zaskarżenia, postanowienia wydane w sprawie, którą rozpatruje sąd drugiej instancji,

* jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, w pozostałej części nie staje się ono również prawomocne w przypadkach, w których sąd rozpatrujący apelację może rozpoznać sprawę z urzędu także w tej części (a więc na rzecz współuczestników procesu, którzy wyroku nie zaskarżyli).

Prawomocność w aspekcie materialnym należy rozpatrywać w sensie jej skutków pozytywnych i negatywnych. Pozytywnym skutkiem prawomocności jest związanie prawomocnym orzeczeniem: sądu, który je wydał, innych sądów, organów państwowych, stron, innych osób w przypadkach wskazanych w kodeksie postępowania cywilnego (tzw. prawomocność rozszerzona). Skutek negatywny prawomocności polega na tym, że prawomocne orzeczenie sądu, zawierające rozstrzygnięcie merytoryczne, korzysta z tzw. powagi rzeczy osądzonej, co wyklucza ponowne postępowanie w tej samej sprawie pomiędzy tymi samymi podmiotami.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd I instancji na posiedzeniu niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie II instancji – ten sąd. Stwierdzenia dokonuje sąd jednoosobowo.
Marzena Jurczewska